Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Kirjim  düz dibli  və göyərtəsiz inşa olunmuş kiçik həcmli gəmi növü olub yerli ağac 
materiallarından hazırlanırdı. Qurama qayıq kimi, onun da gövdəsi dib törpüləri və onların 
uclarına birləşdirilmiş yan qabırğalardan ibarət olub, üzərinə  əldəyonma, yaxud mişarlı qalın 
taxta vurulurdu. Səndəlsayağı onun da dal qabırğalarının arası nisbətən gen və böyük olur, 
qabağa doğru getdikcə qabırğaların məsafəsi tədricən daralırdı. 
Kirjimdən həm dayaz sahilə yan ala bilməyən böyük gəmilərin yükünü doldurub-
boşaltmaq üçün, həm də sahil boyu marşrutlarla reydə  çıxıb yükdaşımaq məqsədi ilə istifadə 
olunurdu. Ona görə də kirjim həm avar, həm də yelkən vasitəsilə hərəkət etdirilirdi. 
Kirjimdən ən çox sahilboyu kəndlərdə balıqçılıq təsərrüfatında istifadə olunduğundan o, 
«balıqçı  gəmisi» adı ilə  də tanınırdı. Bununla belə, kirjimlə  həm də uzaq məsafələrə yük və 

---

 
 
220
sərnişin daşınırdı.  
Səndəl kirjimldən bir qədər böyük olub təknəvari formada inşa edilirdi. Həm də kirjimdən 
fərqli olaraq, onun alt təknəsi üzərində «göyərtə» adlanan üst meydançası da düzəldilirdi. 
Daşınacaq yüklər, adətən, səndəlin «anbar» adlanan alt təknəsində, sərnişinlər isə onun 
göyərtəsində yerləşdirilirdi.  
Bir qayda olaraq, səndəlin ortasına  dor ağacı  bərkdilirldi. Adətən, orta və kiçik ölçülü 
səndəllər tək dorlu, böyük səndəl isə iki dorlu düzəldilirdi. 
Səndəl suda həm avar, həm də yelkən vasitəsilə hərəkət etdirilə bilirdi. Yelkən vasitəsilə 
səndəlin hərəkət sürəti səmt küləyinin əsməsindən asılı idi. Təcrübəli dənizçilər səmt küləyinin 
əsmə məqamını, «gilavar» və ya «xəzri»nin nə vaxt əsəcəyini, nə qədər davam edəcəyini empirik 
bilik  əsasında dəqiq müəyyənləşdirə bilir və  işlərini bu məcrada qururdular. Yelkənin açılıb 
yığılması dor ağacı vasitəsi ilə tənzimlənirdi. 
Keçmişdə Azərbaycanın Xəzərsahili  əyalətlərində yükdaşıma məqsədi ilə  işlənən yerli 
gəmilərdən  əlavə, kənardan gətirilmə mexaniki gəmilərlə  də yük daşımışdır.  Xüsusilə avarlı 
qayıqlar dayaz sahillərə yan ala bilməyən böyük tutumlu dərinlik gəmilərindən yüklərin 
boşaldılıb daşınmasında, yaxud onun yüklənməsi əməliyya-tında müstəsna rol oynamışdır. XYII 
əsrin  əvvəllərinə aid bir məlumatda Xəzərin cənub-qərb vilayətlərində bütöv palıd kötüyündən 
yonulmuş və hər birində 6 nəfər balıqçı yerləşən çoxlu qayıqlar olduğu xəbər verilirdi.
98
 Həmin 
məlumatda balıqçı qayıqlarından  əlavə, Xəzər dənizinin bu hissəsində hər biri 30 tonadək yük 
götürə bilən yastı dibli, dorlu və yelkənli ticarət gəmilərinin üzdüyü də bildirilir.
99
  Şahidin 
söylədiyinə görə, bu gəmilərin dənizçiləri səyyarələr  əsasında səmti müəyyənləşdirsələr də, 
kompas və digər dənizçilik cihazları barədə müəyyən billiklərə malik idilər.
100