DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)


 Müəssisələrin maliyyəsinin funksiyaları



Yüklə 2,33 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/41
tarix07.06.2020
ölçüsü2,33 Mb.
#31840
növüDərs
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   41
Maliyye


8.2. Müəssisələrin maliyyəsinin funksiyaları 

 

  Müəssisə  və  təşkilatların  funksiyalarına  ümumdövlət  maliyyəsinə 

xarakterik olan funksiyalar aid edilir: bölüşdürücü və nəzarət funksiyası. 

  Bölgü  funksiyası  vasitəsilə təsisçilərin payları  hesabına  ilkin kapital 

formalaşır,  gəlirlərin 

və 


maliyyə 

ehtiyatlarının 

bölgüsündə  əsas 

proporsiyalar  müəyyənləşir,  ayrı-ayrı  istehsalçılar, təsərrüfat  subyektləri  və 

dövlətin  mənafeləri    optimal  surətdə  əlaqələndirilir.  Daxil  olan  gəlirlərin 

bölgüsü  və  yenidən  bölgüsü  vasitəsilə  müəssisə  və  təşkilatların  pul  vəsaiti 

fondunun  yaradılması  bölgü  funksiyası  ilə  bağlıdır.  Bunlara  nizamnamə 

kapitalı,  yaxud  nizamnamə  fondu,  ehtiyat  fondu,  yığım  fondu,  istehlak 

fondu, valyuta fondu və s. aiddir. 

  Bölgü  münasibətləri  həm  bütövlükdə  cəmiyyətin,  həm  də  ayrı-ayrı 

təsərrüfat subyektlərinin, onların işçilərinin, auksionerlərin, kredit və sığorta 

institutlarının  maraqlarını  təmin  etməlidir.  Buna  görə  də  bu  münasibətlərin 

səmərəli təşkili ilkin vəzifə kimi qiymətləndirilməlidir. Bu vəzifənin həyata 

keçirilməsində maliyyənin nəzarət funksiyası mühüm rol oynayır. 

  Nəzarət  funksiyasının  obyektiv  əsası  –  əmtəələrin  istehsalına  və 

reallaşdırılmasına çəkilən xərclərin  uçotundan, gəlirlərin və pul fondlarının 

yaradılması prosesinə nəzarətdən ibarətdir. 

  Təsərrüfat  subyektlərinin  fəaliyyətinə  nəzarəti  aşağıdakı  orqanlar 

həyata  keçirir:  təsərrüfat  subyektinin  özü,  vergi  orqanları,  kommersiya 


 

137 


bankları,  səhmdarlar  və  nəzarət  səhm  paketlərinin  sahibləri,  sərbəst 

auditorlar. 



 

Müəssisələrin maliyyəsinin funksiyaları 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Müəssisələrin təşkilati – hüquqi formaları 

 

 

 

 

 

 

DÖVLƏT VƏ 

BƏLƏDİYYƏ 

UNİTAR 

MÜƏSSİSƏLƏRİ 

 

QEYRİ-

KOMMERSİYA 

TƏŞKİLATLARI 

 

ис

те

щл

ак

 к

оопе

рати

вл

яр

и 

опе

рати

в 

идар

яе

тм

я 

щц

г

уг

уна

 я

сас

ланан 

уни

тар

 

ти

м

аи

 в

я 

ди

ни

 тя

шк

ил

атл

а

р 

 

яс

ас

ланан

 уни

тар

 

MÜƏSSİSƏLƏRİN TƏŞKİLATİ-HÜQUQİ 

FORMALARI

 

 

ə



rr

ü

fat

ı 

инам

а 

ар

х

ал

анан

 йол

даш

лы

г

  

тя

ся

рр

ц

фаты

 

ъя

м

иййя

ти

 

ям

иййя

ти

 

ям

иййя

т 

 

YOLDAŞLIQ 

TƏSƏRRÜFATLARI 

VƏ CƏMİYYƏTLƏR 

 

щц

г

уг

и 

шя

х

сл

яр

ин 

би

рл

ик

ля

ри

 (ас

сос

иас

ийа 

вя

  

итти

фаг

лар

)

 

bölüşdürücü funksiya – 

bu funksiya vasitəsilə 

gəlirin və yığımın 

bölüşdürülməsi baş 

verir və dövlətin 

mənafeyi təmin edilir 

 

nəzarət funksiyası -

məhsul istehsalı və satışı 

xərclərinin uçotuna və 

gəlirlərin və pul 

fondlarının 

formalaşmasına nəzarət 

 

Müəssisələrin 



maliyyəsinin 

funksiyaları 

 

 

138 


8.3. Müəssisələrin maliyyəsinin təşkili prinsipləri 

 

  Müəssisələrin maliyyəsinin təşkili prinsipləri  aşağıdakılardır: 



  Təsərrüfat  müstəqilliyi    prinsipi.  Bu  prinsip  sahələrdə  olduğu  kimi 

maliyyə  sferasında  də  müəyyən  təsərrüfat  subyektinin  hansı  mülkiyyət 

formasında  olmasından  asılı  olmayaraq,  bütün  hallarda  öz  məsrəflərinin, 

maliyyələşdirmə  mənbələrinin,  pul 

vəsaitlərinin 

səmərəli  qoyuluş 

istiqamətlərinin şəxsi təşəbbüsü ilə müəyyənləşdirməsinə əsaslanır. 

  Özünümaliyyələşdirmə 

prinsipi. 

Reallaşdırılması 

sahibkarlıq 

fəaliyyətinin  əsas  şərtlərindən  biri  olmaqla,  təsərrüfat  subyektinin  rəqabət 

qabiliyyətli olmasını təmin edir. Bu prinsip müəssisə və təşkilatların istehsal 

etdikləri  və  reallaşdırdıqları  məhsul  və  xidmətlərin  bütün  xərclərinin  öz 

vəsaiti  hesabına  ödənilməsini,  investisiya  üçün  xüsusi  pul  vəsaitlərindən, 

bank və kommersiya kreditlərindən istifadə edilməsini nəzərdə tutur. 

  Maddi maraq prinsipi sahibkarlıq fəaliyyətinin əsası olmaqla bərabər 

təsərrüfat subyektlərinin müəyyən mənfəətlə işləməsini nəzərdə tutur.  

  Maddi  məsuliyyət  prinsipi  özünü,  maliyyə-təsərrüfat  fəaliyyətinin 

müsbət  nəticələnməsi  üçün  bütün  işçilərin  müəyyən  məsuliyyət  sisteminə 

tabe olması zərurəti şəklində təzahür etdirir. Bu  prinsipin xüsusiyyəti ondan 

ibarətdir ki, onun reallaşmasının maliyyə metodları müxtəlif təsərrüfat sub-

yektləri üçün biri digərindən fərqlənir. 

  Maliyyə  ehtiyatları  ilə  təmin  olunma  prinsipi.  Bu  prinsip  bazar 

iqtisadiyyatı  şəraitində  sahibkarlıq  fəaliyyətini  çox  zaman  mü aiyət  etən 

risklə  əlaqədar  olaraq  müəyyən  maliyyə  ehtiyatlarının  və  başqa  oxşar 

fondların yaradılması zərurətini göstərir.  


 

139 


8.4. Müəssisələrdə maliyyə siyasəti. 

 

Bazar münasibətləri və müəssisələrin tam sərbəstliyi şəraitində sənaye 

istehsalının  maliyyəsinin  təşkili,  hər  şeydən  əvvəl,  müəssisənin  maliyyə 

siyasətinin  işlənib  hazırlanmasını  nəzərdə tutur. Maliyyə  siyasətinin  işlənib 

hazırlanmasında  məqsəd  müəssisənin  maliyyəsinin  idarə  edilməsini  elə 

səmərəli sisteminin qurulmasıdır ki, qarşıda qarşıda duran strateji və taktiki 

vəzifələrin yerinə yetirilməsinə istiqamətlənmiş olsun. Müəssisənin maliyyə 

siyasətinin  işlənib  hazırlanmasında  bir  sıra  funksional  struktur  bölmələri 

(plan-iqtisadi, maliyyə, mühasibatlıq və başqaları) iştirak edirlər.  

Müəssisənin  maliyyə  siyasətinin  kişlənilməsinin  strateji  vəzifələri 

aşağıdakılar hesab olunur:  

- müəssisənin mənfəətinin (gəlirinin) maksimallaşdırılması;  

müəssisənin 



kapitalının 

(vəsaitlərinin) 

strukturunun 

optimallaşdırılması və onun maliyyə sabitliyinin  təmin edilməsi; 

-  mülkiyyətçilər  (təsisçilər,  payçılar),  investorlar  və  kreditorlar  üçün 

müəssisənin maliyyə-iqtisadi vəziyyətinin  «şəffaflığına» nail olunması; 

- müəssisənin investisiya üçün cazibədarlığının təmin edilməsi; 

- müəssisənin idarə edilməsinin səmərəli mexanizminin qurulması;  

-  maliyyə  vəsaitlərinin  cəlb  olunmasının  bazar  mexanizmlərindən 

istifadə edilməsi.  

Müəssisənin maliyyə siyasətinin kişlənilməsinin əsas istiqamətlərinə: 

a) müəssisənin maliyyə-iqtisadi vəziyyətinin təhlili; 

b) uçot və vergi siyasətinin işlənilməsi; 

v) müəssisənin kredit siyasətinin işlənilməsi; 

q) dövriyyə vəsaitlərinin idarə edilməsi; 

d)  istehsal  xərclərinin  idarə  edilməsi,  o  cümlədən  amortizasiya 

siyasətinin seçilməsi; 

e)  mənfəətin  bölgüsü  və  istifadəsi  (yaxud  divident)  siyasətinin 

seçilməsi aiddir.  

 

 



 

 

8.5.  Müəssisələrin iqtisadi xarakteristikasının əsasları 



 

Mülkiyyət forması 

İqtisadi 

azadlıq 

dərəcəsi 

Fəaliyyət 

 forması 

Təsərrüfatçılıq 

forması 

 

140 


Xüsusi 

 

 



 

 

Dövlət və bələdiyyə 



Tam 

iqtisadi 

azadlıq 

 

 



Məhdud 

iqtisadi 

azadlıq 

Sahibkarlıq 

 

 

 



 

Dövlət 


sahibkarlığı 

Kommersiya 

hesablaşması 

 

 



 

Təsərrüfat 

hesablı, büdcə 

forması 


 

 

 



 

141 


8.6. Müəssisələrin maliyyə planının quruluşu 

  Maliyyə  planı  -  kapitalın  hərəkət  istiqamətini  əks  etdirən    sənəddir. 

Maliyyə  planında  investisiya  layihəsinin  tətbiq  ediləcəyi  mühitin 

xüsusiyyətləri və şəraiti öz əksini tapmalıdır. 

 

Müəssisələrin  maliyyə  planının quruluşu



 

GÖSTƏRİCİLƏR 

Maliyyə göstəricilərinin 

hesablanması qaydaları 

DAXİLOLMALAR 

1+2+3+4 

İstehsal fəaliyyətinin nəticələrinin  

reallaşmasından daxilolmalar 

 

 



Maliyyələşmə mənbələrindən 

daxilolmalar 

 



Başqa müəssisələrin fəaliyyətində  



iştirakdan daxilolmalar 

 

Digər daxilolmalar (cərimələrin tətbiqi 



və s.) 

 



TƏDİYYƏLƏR 

1+2+3+4+5+6+7+8 

Məqsədli kapital qoyuluşu (əsas və 

dövriyyə fondlarının alınması 

 

Sabit xərclər 



 

Dəyişən xərclər 

 

Əlavə dəyər vergisi 



 

Digər vergilər (əmlak, torpaq və s.) 

 

Kredit üçün faiz 



 

MƏNFƏƏTDƏN VERGİ 

(I(1+3+4)-II 

(1+2+3+4+5+6) ) x 22% 

Kreditin qaytarılması 

 

II 

XALİS PUL GƏLİRİ 

I-II 



AMORTİZASİYA 

 

CƏMİ PUL AXINI 

III + IV 

 

 

 

 

 

 

 

8.7. Biznes plan 

 


 

142 


  Biznes-plan  -  müəyyən    bir    sosial    iqtisadi  mühitdə    fəaliyyət  

göstərən  müəssisənin    texniki    -  iqtisadi  və  təşkilati    fəaliyyətinin 

öyrənilməsi    və    təhlili  nəticəsində    hazırlanan,    hər  hansı    bir    fəaliyyətə 

başlamazdan    əvvəl    həmin    işin    nə    dərəcədə    səmərəli    olduğunu 

müəyyənləşdirmək  üçün  tərtib edilən  və  müəssisənin  inkişaf layihəsinin  

həyata  keçirilmə proqramını  özündə  birləşdirən sənəddir. 

  Qarşıya  qoyulmuş  məqsəddən  asılı  olmayaraq  biznes  planlar 

aşağıdakı bölmələrdən ibarət olur: 

  -    biznes-plan  haqqında  qısa  xülasə.  Burada  həyata  keçiriləcək 

biznesin  əsas  məqsədi,  istehsalın  təşkili  və  idarə  edilməsi  prinsipləri, 

maliyyələşmə mənbələri və s. əks olunur. 

  -  biznes  fəaliyyətini  həyata keçirəcək  sahibkarlıq  subyekti haqqında 

məlumatda  sahibkarlıq  subyektinin  yaranma  tarixi,  yerləşmə  mövqeyi, 

maddi-texniki təminatı, işçilərin sayı göstərilir; 

  - təşkilati-planda istehsalın təşkili və idarə edilməsi, tələb olunan işçi 

heyəti,  onun  tərkibi,  təcrübəsi,  ixtisası,  istehsalın  təşkilati  strukturu  və  s. 

göstərilir; 

  -  istehsal  planında  məhsul  istehsalının  mövcud  həcminin 

saxlanılması və onun genişləndirilməsi ilə bağlı məlumatlar əks etdirilir; 

  -  marketinq  planı  –  müəssisə  və  onun  məhsulu,  marketinq 

məqsədləri  və  strategiyası,  eləcə  də  marketinq  araşdırmalarının  nəticələri 

haqqında məlumatları özündə əks etdirir; 

  -  maliyyə  planı  biznes  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olan  müəssisənin 

maliyyə fəaliyyətini əks etdirir; 

  -  risklər  bölməsində  riskin  təhlilinin  əhəmiyyəti,  layihədə  qarşıya 

qoyulmuş  məqsədlərin  tam  və  ya  qismən  yerinə  yetirilməməsi  səbəbləri 

qiymətləndirilir; 

  -  kreditin  qaytarılması  mərhələlərində  kredit  müqavilələrinin 

şərtlərinin tənzimlənməsi məsələləri əks olunur; 

  -  kreditin  girov  təminatı  bölməsində  girovla  bağlı  münasibətlər  əks 

etdirilir. 



 

143 


 Biznes planının əsas bölmələri 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

МАРКЕТИНГ ПЛАНЫ 

МАЛИЙЙЯ ПЛАНЫ 

 

ЭЮЗЛЯНИЛЯН РИСКЛЯР 



КРЕДИТИН ГАЙТАРЫЛМАСЫ 

МЯРЩЯЛЯЛЯРИ 

КРЕДИТИН ЭИРОВ ТЯМИНАТЫ 

ИСТЕЩСАЛ ПЛАНЫ 

ТЯШКИЛАТИ ПЛАН 

БИЗНЕС ПЛАНЫН ЯСАС БЮЛМЯЛЯРИ 

БИЗНЕС ПЛАН ЩАГГЫНДА ГЫСА 

ХЦЛАСЯ 

БИЗНЕСИ ЩЯЙАТА КЕЧИРЯЪЯК 

САЩИБКАРЛЫГ СУБЙЕКТИ 

ЩАГГЫНДА МЯЛУМАТ 

 

144 


 

Müəssisənin gəlirinin tərkibi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

М

ц

яс

си

ся

 эя

ли

рл

яр

ини

н

 т

яр

к

иби

 

 

Я

С

АС

 Ф

Я

АЛ

ИЙЙЯ

Т

 

 

ИН

ВЕ

С

Т

ИС

ИЙА 

Ф

Я

АЛ

ИЙЙЯ

Т

И 

 

М

АЛ

ИЙЙЯ

 

Ф

Я

АЛ

ИЙЙЯ

Т

И 

 

мящсул, иш вя 

хидмятлярдян 

дахил олан эялир 

дювриййядян кянар 

активлярин вя 

гиймятли 

каьызларын 

сатышындан эялир

 

 

истиграз вя 

сящмлярин 

йерляшдирил-

мясиндян эялирляр 

 

145 


Müəssisə xərclərinin təsnifatı 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Müəssisənin fəaliyyətinə təsir göstərən amillər 

Мцяссися хяръляринин тяснифаты

 

Мянфяятин 



алынмасы иля 

ялагядар хяръляр 

Мянфяятин алынмасы 

иля ялагядар олмайан

 

хяръляр 

Мяъбури хяръляр 

Истещсал про-

сесиня хидмят

 

хяръляри 

Мящсул сатышы 

хяръляри 

Инвестисийа 

хяръляри 

Сосиал хяръляр 

Сыьорта вя 

пенсийа 

фондуна 

айырмалар 

Сосиал-мядяни 

сферанын 

инкишафы 

Сосиал сийасят 

Щуманитар 

хяръляр 

Верэиляр  

Сыьорта 

щаглары 

Бцдъядянкян

ар фондлар 

Ещтийат 

фонду 

Ъяримя 

санксийалары 

вя

 фаизляр 

 

146 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Məhsul istehsalı və satışı xərclərinə təsir edən amillər 

 

 

 

АМИЛЛЯР 

ХАРИЪИ: 

-игтисади; 

-сосиал; 

-щцгуги; 

-тябии вя еколожи. 

ДАХИЛИ: 

-мадди-техники; 

-тяшкилати; 

-сосиал-игтисади; 

Мящсул истещсалы вя сатышы хяръляринин тяснифатыны  

мцяййян  едян  амилляр 

 

учот амили 

оператив тящлил 

амили 

малиййя 

планлашды-

рылмасы амили 

фяалиййятин ади  вя 

нювляри цзря 

хяръляр 

ямялиййат хяръляри 

сатышдан –

кянар  хяръляр 

материал 

хяръи 

ямяйин 

юдянил-

мяси 

хяръляри

 

сосиал 

верэи 

хяръляри 

амортиза-

сийа 

хяръляри 

саир 

хяръляр 

 

147 


8.8. Müəssisədə məhsul istehsalı və satışı xərcləri 

 

  Məhsul istehsalı və satışı xərcləri mülkiyyətin müxtəlif formalarında 

və  xalq  təsərrüfatının  ayrı-ayrı  sahələrində  istehsalın  şərtlərindən  və 

xarakterindən asılı olaraq təsnifləşdirilir.  

  Müəssisələrin  xərcləri  hal-hazırda  qüvvədə  olan  qanunvericiliyə 

əsasən  müəyyən  edilir.  Dövlət  məhsul  istehsalı  və  satışı  xərclərinin 

uçotunun dəqiq aparılması üçün vergi ödəyiciləri qarşısında müəyyən qanun 

və qaydalar qoyur. 

  Normativ aktlara uyğun olaraq məhsulun maya dəyərinə daxil edilən 

məsrəflər aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir: 

 

Maddi məsrəflər; 



 

Əməyin  ödənilməsinə məsrəflər; 

 

Sosial ehtiyatlara ayırmalar; 



 

Əsas fondların amortizasiyası; 

 

Sair məsrəflər. 



  Müəssisə  tərəfindən  mal,  material  alınmasına  sərf  edilən  pul 

vəsaitləri,  yalnız  satılmış  məhsula  çəkilən  xərclər  həcmində  kompensasiya 

edilir. Qalan hissə satılmamış hazır məhsul şəklində anbarlarda  qalır. 

  Əməyin ödənişi xərcləri  məhsulun  maya dəyərinə daxil edilir. 

  Ölkənin 

ümumi 


maliyyə 

vəziyyəti 

müəssisələrin 

maliyyə 


fəaliyyətindən  çox  asılıdır.  Bazar  münasibətləri  şəraitində  müəssisələr  öz 

fəaliyyətini    kommersiya  hesabı    əsasında    aparır.  Bu  halda  müəssisələrin  

xərcləri öz gəlirləri hesabına  ödənilməlidir. 

  Müəssisələrin  istehsal,  investİsiya  və  maliyyə  fəaliyyətinin 

faydalılığı  əldə  edilən  maliyyə  nəticələrində  əks  olunur:  satışdan  (iş  və 

xidmətlərdən) əldə edilən gəlir ümumi maliyyə nəticələrini xarakterizə edir.  

  Məhsul satışından  mədaxil  aşağıdakıları özündə əks etdirir: xüsusi  

istehsaldan  əldə  edilən  hazır  məhsul  və  yarımfabrikatlardan  gəlirlər,  satın 

alınan  məmulatlar,  tikinti,  elmi  tədqiqat  işləri,  ticarət,  təchizat  və  satış 

müəssisələrində olan mallar, nəqliyyat müəssisələrində yük və sərnişinlərin 

daşınması xidmətləri. 

  Satışdan əldə edilən pul vəsaiti müəssisənin hesabına və ya kassasına  

daxil  olan  vaxt  gəlir  kimi  hesaba  alınır.  Bu  pulun  hesaba  daxil  olmasını 

bankın çıxarışı və kassa mədaxil orderi də təsdiq edir. 

 


Yüklə 2,33 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin