Mehnat bozori tartibga solishning hududiy asoslari



Yüklə 0,91 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/7
tarix24.04.2020
ölçüsü0,91 Mb.
#30971
1   2   3   4   5   6   7
mehnat bozori tartibga solishning hududiy asoslari


2.2.7.-jadval. 

Samarqand viloyatida 2011-2012 yil 1 yanvar holatiga kichik korxona  

va mikrofirmalarda tashkil qilingan yangi ish joylari  

№  Ko’rsatkichlar 

2011 yil 

2012 yil 

Dastur  Amalda  % 

Dastur  Amalda  % 



Sanoatda  

9329 

8914 

95,6  9809 

9834 

100,3 



Uy-joy qurilishi va ta’mirlashda  

7197 

7013 

97,4  7022 

7057 

100,5 



Xizmat ko’rsatish va servis sohasi (boshqa 

yo’nalishlar)  

15129 

15083 

99,7  18580 

18643 

100,3 

 

Jami 

31655 

31010 

98,0  35411 

35534 

100,3 

Manba:  Samarqand  viloyati  Mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  Bosh  boshqarmasi  ma’lumotlari 

asosida  hisoblangan.  

 

                                

 

 



52 

Umuman  olganda,  iqtisodiyotning  innovasion  modeli  rivojlanishi  sharoitida, 

aholini  ish  bilan  bandligi  muammolari  davlat  ijtimoy-iqtisodiy  siyosatida  ham 

yetakchi  rol  o’ynaydi.  Ish  bilan  bandlik  nafaqat,  jamiyat  taraqqiyotining  asosi, 

iqtisodiy  rivojlanish  va  makroiqtisodiy  barqarorlik  omili,  balki  ijtimoiy  ishlab 

chiqarishning  elementi,  aholi  turmush  sifati  oshishi  hamda  inson  salohiyati 

rivojlanishining  shart-sharoiti  hisoblanadi.  Bu  esa  o’z  navbatida  innovasion 

rivojlanish sharoitida mehnat bozorini tartibga solinishi uning samarali rivojlanishiga 

olib keladi. 

 

2.3. Mehnat bozorini tartibga solinishda mehnat shartnomalarining o’rni 



va uni tartibga solishning mintaqaviy usullari 

Mehnat  bozori  munosabatlarini  tartibga  solish  kompleks  –  shartnoma 

tizimining  qayishqoqligi,  shuningdek,  munosabatlari  sohasida  tenglik  va  ijtimoiy 

adolat tamoyillarini  ro’yobga  chiqarish haqidagi keng  yoyilgan  to’g’ri  tasavvurlarga 

ega  bo’lishdir.  Ayrim  xodim  muzokaralarda  o’zidan  ancha  kuchli  sherigi  –  ish 

beruvchiga    nisbatan  yakka  tartibda  amalga  oshiradigan  xatti-harakatlari  bilan 

qarshilik  ko’rsata  olmaydi  Boz  ustiga,  jamoaviy  shartnomaga  ko’ra,  malakasi  past 

hamda  yetarli  darajada  yuqori  unum  bilan  ishlay  olmaydigan  ishchi  kuchining  ish 

joyi  muayyan  muddatga  saqlab  turiladi.  Jamoaviy  shartnoma  mehnat  munosabatlari 

barqarorligiga erishishda muhim ahamiyatga ega. Jamoaviy shartnoma tizimi mehnat 

bozoridagi  xo’jalik  subyektlarining  o’zaro  munosabatlaridagi  mojarolarni  o’zicha 

bartaraf eta olmaydi. Chunki, ushbu mojarolar asosini ijtimoiy manfaatlar, maqsadlar, 

intilishlar,  talablardagi  farqlar  tashkil  etadi.  Garchi,  jamoaviy  bitimlar  tizimi 

manfaatlarni  kelishib  olish,  o’zaro  bir  qarorga  kelish  va  mojarolarni  tezlik  bilan 

bartaraf  etish  jarayonlarini  ko’zda  tutsada,  muzokaralar  jarayoni  ancha  maqbul 

natijalarga erishish imkoniyatini ham yaratadi. Ayni paytda bitim shartlari shartnoma 

shaklini olib, ikki tomonni mazkur shartlar asosida ijtimoiy va iqtisodiy barqarorlikni 

ta’minlash  maqsadida  oxirgi  choralarni  ko’rmasdan,  ya’ni,  ish  tashlash  yoki  ishdan  

bo’shatishga yo’l qo’ymay, harakat qilishga majbur  etadi. 


                                

 

 



53 

Kelajakda jamoaviy bitimlar, shuningdek, mehnat bozori  faoliyatini, kadrlarni 

o’qitish va malakalarini oshirish hamda o’zgartirish, ularning ish haqi va ishsizlarni 

ish  bilan  ta’minlash  ko’rsatkichlarini  tartibga  solish  masalalarini  ham  qamrab  oladi. 

SHuni  qayd  etib  o’tish  kerakki,  asosan  jamoaviy  mehnat  shartnomasi  tizimi  va 

bevosita  davlatning  tartibga  solib  borishi  amal  qilishiga  qaramay,  xodim  bilan  ish 

beruvchi o’rtasidagi munosabatlar yakka tartibda ham hal etilishi mumkin. 

Xodim bilan tuzilgan shaxsiy shartnoma ish beruvchi uchun  ancha foydalidir. 

SHaxsiy shartnoma tizimi yollanuvchining mehnat sharoiti va unga  to’lanadigan ish 

haqini shu odamga qarab belgilash  imkonini beradi. Jamoaviy bitimlarga ko’ra esa, 

bunday  qilib  bo’lmaydi.  SHu  bilan  birga,  tuziladigan  shaxsiy  bitim  ko’p  hollarda  

yollanuvlarni ijtimoiy kafolatlarning kattagina qismidan mahrum etadi. 

Mehnat  munosabatlarini  shaxsiy  uslubda  tartibga  solish  va  bandlikning 

qayishqoq shakllarini joriy etish - yollanuvlar kuchidan foydalanishni (ekspluatasion 

xarakterda)  kuchaytirish  hamda  doimiy  ishlovchi  shaxslar  uchun  ilgari  mavjud 

bo’lgan  ijtimoiy  kafolatlardan  voz  kechilishidan  tashqari  yana  bir  qator  salbiy 

oqibatlarga  olib  kelishi  mumkin.  Jumladan,    rivojlangan  mamlakatlardagi  mehnat 

bozorlarida  doimiy  ishchi  kuchlarini  vaqtincha  yoki  to’liqsiz  ish  vaqtida  ishlovchi 

shaxslar (yoshlar, xotin-qizlar, nogironlar va hokazo) bilan almashtirish qoida tusiga 

kirmoqda.  Tabiiyki,  mazkur  ijtimoiy  guruhlarning  vakillari  ijtimoiy  jihatdan  kam 

muhofazalangan  va  jamoaviy    shartnomalar  bilan  qamrab  olinmagan.  SHu  bois  

davlat,  ayniqsa,  xo’jalik  yuritishning  bozor  munosabatlariga  o’tish  sharoitlarida 

yollashning  shaxsiy    shartnoma  shakllari  rivojini  nazorat    qilib  borishi  kerak.  Aks 

holda,  norozilik  kuchayishi  natijasida  davlat  ishsizlik  bo’yicha  ijtimoiy    to’lovlarni 

ancha ko’paytirishga majbur bo’lib qoladi

So’nggi holatni alohida hisobga olishimiz lozim. Chunki, respublikamizda, bir 

tomondan,  tadbirkorlik,  ishchilarni  yollab  ishlatish  bo’yicha  hususiy  tadbirkorlik  va 

biznes yaxshi rivojlanmagan bo’lsa, ikkinchi tomondan esa, kam ta’minlangan hamda 

ijtimoiy jihatdan yetarli darajada himoya qilinmagan aholi orasida ishsizlar soni oshib 

boryapti.  Bularning  hammasi  mehnat  bozoridagi  ijtimoiy-iqtisodiy  munosabatlarni 



                                

 

 



54 

tartibga  solishning  yangi,  samarali  hududiy  usullarini,  ularni  mehnat  resurslari 

ortiqcha va yetishmaydigan hududlarga bo’lgan holda, tadqiq etishni talab  qilmoqda.  

O’zbekiston  Respublikasida  mehnat  bozorini  tartibga  solishning  mintaqaviy 

usullariga  e’tibor  qaratilsa,  respublikaning  mehnat  resurslari  ortiqcha  hududlari, 

avvalo,  Andijon,  Farg’ona,  Namangan,  Toshkent,  Samarqand,  Qashqadaryo, 

Surxondaryo,  Buxoro  va  Xorazm  viloyatlari  uchun  mazkur  bozorni  tartibga 

solishning  ancha  samarali  usullari  deb,  ishchi kuchiga    bo’lgan  talabning  oshishi  va 

uning taklifi kamayishini hisoblash zarur. 

Mazkur usullar nimalarda ifodalanishini batafsil ko’rib chiqaylik. 



Ishchi  kuchiga  talabni  oshirish  usuli.    Bozor  iqtisodiyotiga  o’tish 

sharoitlarida    mulkni  xususiylashtirish  va  davlat  tasarrufidan  chiqarish,  ekinlarni 

yetishtirishda tarkibiy tuzilmani qayta qurish, zarar keltirib ishlayotgan korxonalarni 

tugatish,  fan-texnika  taraqqiyoti  yutuqlari  va  intensiv  texnologiyalarni  joriy  etish 

hisobiga asosan qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishidan bo’shatilayotgan xodimlar soni 

tez ko’paymokda. 

Ishchi kuchiga bo’lgan talabni oshirishni rag’batlantirish usullarini tadqiq etish 

mehnat  resurslarining  oqilona  bandligini  ta’minlashga  hamda  mazkur  hudud  uchun 

samarali tarmoqlarni rivojlantirishga qaratilgandir. 

Muvaqqat  ish  joylarini  yaratish  va  mulkchilikning  turli  shakllarini 

rivojlantirishni  rag’batlantirish  –  aholi  bandligini    oshirishning  eng  muhim 

yo’nalishlaridan  biri.  U  korxonalarning  iqtisodiy  manfaatdorligini  oshirish,  byudjet 

to’lovlari  va  xodimlarning  vaqtincha  va  qisman  bandligi  uchun  ijtimoiy  sug’urta 

badallarini kamaytirish, ularni ishga qabul qilish jarayonini yengillatish, bandlikning 

noana’naviy shakllarini tashkil etish bilan bog’liq sarf-xarajatlarni to’lash kabi chora-

tadbirlar yordamida amalga oshiriladi.  



Ishchi  kuchlariga  taklifni  kamaytirish  usuli.  Ishchi  kuchlariga  bo’lgan 

taklifni  kamaytirishga,  shuningdek,  ularning  mehnat  bozoriga  oqib  kelishini 

qisqartirish va boshqa joyga ketishini rag’batlantirish hamda ish vaqti va mavjud ish 

joylarini ijtimoiy ishlab chiqarishda band bo’lganlar o’rtasida qayta taqsimlash orqali 



                                

 

 



55 

samarali  ta’sir  etish  mumkin.  Respublikamizda  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi» 

asosida  umumta’lim  dasturlarini  kengaytirish    va  o’qish  muddatini  uzaytirish  bilan 

kasbiy  tayyorgarlikni  yaxshilash,  o’quv  yurtlarida  kunduzgi  ta’lim  olinadigan  o’quv 

o’rinlarini  ko’paytirish  va  kechki  hamda  sirtqi  o’quvdagi  talaba  o’rinlarini 

qisqartirish,  ishlab  chiqarishdan  ajralgan  holda  o’qiyotganlarga  stipendiyalar 

miqdorini  oshirish,    ayollarga  bola  parvarishi  uchun  to’lanadigan  nafaqalar  va 

beriladigan  ta’til  muddatini  ko’paytirish,  mehnat  stajini  hisoblashda  ularga  imtiyoz  

berish;  pensionerlar,  nogironlar  hamda  ularni  parvarishlaydigan  shaxslarning 

pensiyalarini    oshirish    mehnat  bozorida  ishchi  kuchlarining  oqib  kelishini 

kamaytirish chora-tadbirlari hisoblanadi. 

Ish  bilan  bandlar  orasida  ish  vaqti  va  ish  joylari  ishchi  kuchlariga  bo’lgan 

taklifni  kamaytirish  maqsadlarida  qayta  taqsimlanadi.  Mehnat  resurslari  ish  bilan 

bandligining xususiy va vaqtinchalik shakllariga o’tishlarini rag’batlantirishga ularga 

ham  ish  bilan  to’la  band  qilingan  shaxslarga  mo’ljallangan  ijtimoiy  ta’minotning 

o’sha  turlarini,  ta’tillar  va  boshqa  ijtimoiy  kafolatlarning  miqdorlarini  o’rnatish, 

kafolatlangan    eng  kam  mikdordagi  ish  haqi  bilan  ta’minlash,  har    yili  beriladigan 

ta’tillarni o’z vaqtida berish, ish kuni va ish haftasi davomiyligini qisqartirish orqali 

erishish mumkin. 

Mamlakatimizning  mehnat  resurslari  yetishmaydigan  mintaqalari  (Jizzax, 

Sirdaryo  viloyatlari  va  Qoraqalpog’iston  Respublikasi)da  ishchi  kuchlariga  talabni 

kamaytirish  hamda  ular  taklifini  ko’paytirish  mehnat  bozorini  tartibga  solishning 

maqsadga muvofiq  usullaridir. 

Ishchi  kuchlariga  talabni  kamaytirish  usuli.  Mazkur  usulga  hududiy 

hokimiyatlarning  u  yoki  bu  mintaqalarda,  tarmoqlar  yoki  kasb-hunarlar  bo’yicha 

ishlab  chiqaruvchi  kuchlarni  joylashtirish  va  yangi  ish  joylarini  vujudga  keltirishni 

sekinlashtirishga  oid  quyidagi  chora-tadbirlar:  ortiqcha  ishchi  kuchlaridan  

foydalanganlik  uchun  ko’shimcha  soliqlarni  belgilash;  qattiq  kredit  siyosatini 

o’tkazish; korxonaga  xodimni ishga olganligi uchun bir martalik to’lovni joriy etish; 

ortiqcha  ishchi  va  xizmatchilarni    qisqartirishni  rag’batlantirish  va  hokazolar  kiradi. 


                                

 

 



56 

Bundan  tashqari,  ishchi  kuchlariga  talabni  kamaytirishda  mehnat  unumdorligini 

oshirish  va tejamkorlikka erishish muhim ahamiyatga egadir. 

Ishchi kuchlari taklifini ko’paytirish usuli. Hozirgi shart-sharoitlarda mehnat 

bozoriga ishchi kuchlari taklifini mutlaq ko’paytirish, umuman, mumkin emas. Ishchi 

kuchlari  taklifini  ko’paytirishga  sanoat  va  xizmat  ko’rsatish  tarmoqlari  va  shaxsiy 

mehnat faoliyati sohalarining rivoji jiddiy to’siq bo’lishi mumkin. 

Bundan tashqari, hozirgi paytda ishchi kuchi taklifi na kasb, na malaka tuzilishi 

bo’yicha iqtisodiyot tarmoqlaridagi jonli mehnatga talabning  o’sish sur’atiga javob 

bermaydi. SHu bois ishchi kuchi taklifining sifat ko’rsatkichlarini o’zgartirish hamda 

ularning  mehnat  bozoridagi  raqobatbardoshligini  oshirish  lozim.  Buning  uchun  esa,  

bandlikning  davlat  xizmati  tizimidagi  va  boshqa  o’quv  yurtlaridagi  xodimlarning 

malakalarini oshirishni tashkil etish, korxonalarning o’zidagi maxsus kurslarda kasb-

korga  o’rgatishni  yaxshilash  va  ularga  soliq  to’lovida  imtiyozlar  berish  mahalliy 

kadrlar  raqobatbardoshligini  oshirishning  maqsadli  maxsus  dasturini  ishlab  chiqish 

kerak. 

Ishchi  kuchlari  taklifini  rag’batlantirish  xodimlarni  ishga  yollash  va 



joylashtirishga yordamlashish usullarini qo’llanish orqali ham amalga  oshiriladi. Bu 

usullar  tashkiliy  tusda  bo’lib,  bo’sh  ish  joylari  va  ishga  joylashish  hamda  qayta 

o’qitishga  muhtoj  fuqarolarning    soni  haqidagi  ma’lumotlar  bankini  tashkil  etishni, 

aholini  ishga  joylashish  imkoniyatlari  haqidagi  axborotlar  bilan  ta’minlashni, 

ishsizlarni  ro’yxatga  va  hisobga  olishni,  kasbga  yo’naltirishga  oid  chora-tadbirlarni 

ishlab chiqish va o’tkazish kabi yo’nalishlarni qamrab oladi. 

Mehnat  resurslarini  qayta  taqsimlashning  ancha  samarali  usullari  orasida 

turmush  darajasini  tartibga  solishni  alohida  ajratib    ko’rsatish  mumkin.  Mazkur 

uslublar hududlarning moliyaviy resurslari hisobidan xodimlarning mehnat va uy-joy 

shart-sharoitlarini  hamda  madaniy-maishiy  xizmat  ko’rsatish  darajalarini  yaxshilash 

kabi tadbirlarni o’tkazib, ularni tartibga solish asosida tatbiq etiladi. 

Barcha  hududlar  mehnat  bozorlaridagi  munosabatlarni  tartibga  solishda  ishga 

yollashda  erkin  va  o’zaro  manfaatli  raqobat  uslubidan  foydalanish  muhim  ijtimoiy-


                                

 

 



57 

iqtisodiy ahamiyatga ega.  

Mehnat  bozorida  ishchi  kuchlarini  yollashda  erkin  va  samarali  raqobat  – 

yollanuvchilar bilan ish beruvchilar o’rtasida ishchi kuchlariga bo’lgan erkin talab va 

taklif  tamoyilari  asosida  mehnat-tovarga  o’zaro  manfaatli  bahoni  o’rnatish.  Bunda 

ishga  yollash  bozoridagi  uning  sifat  ko’rsatkichlari  va  raqobatbardoshligi,  mahalliy 

va  xorijiy  mehnat  birjalari  tomonidan  turli  guruhlar  va  kasblar  bo’yicha  bo’sh  ish 

joylari,  ishchi  kuchlarining  narxlari  haqidagi  haqqoniy  axborotning  berilishi,  ish 

beruvchilarning  yollanma  ishning  muddatlari  va  xarakteri  yuzasidan  talablari  va 

shartlari,  mehnat  shartnomalarini  tuzish  va  bekor  qilishning  ijobiy  hamda  salbiy 

oqibatlari va hokazolar hisobga olinadi. 

Mehnat  bozoridagi  erkin  raqobatda  ishchi  kuchlarigina  emas,  balki  shaxsiy 

yoki  jamoaviy  mehnat  shartnomasi  asosida  foydali  narxda  o’zining  «mehnat 

qobiliyati»ni  sotishga  muhtoj  kadrlar  ham  qatnashishi  mumkin.  Bu  yerda  mehnat 

resurslari  bilan  ish  beruvchilar  o’rtasidagi  munosabatlarning  sifat  ko’rsatkichlari 

yuzasidan erkin raqobat vujudga keladi. 

 

III-BOB. IQTISODIYOTNI  ERKINLASHTIRISH SHAROITIDA MEHNAT 

BOZORINI TARTIBGA SOLISHNING ASOSIY YO’NALISHLARI

 

 



3.1. Mehnat bozorini davlat tomonidan tartibga solishni takomillashtirish

 

 



Ishchi  kuchi  bozori  ichki  regulyatorlarining  turli-tumanligi  hamda  uning 

samarali  amal  qilishi  ijtimoiy  jihatdan  ahamiyatga  ega  ekanligi  tufayli  mehnat 

bozorida uni malakali ravishda taritbga solish talab etiladi. Bandlik sohasida tartibga 

solishning  bunday  tizimini  yaratish  O’zbekistonda  o’tkazilayotgan  islohotlarning 

asosiy  ijtimoiy  vazifalaridan  biridir.  Bu  borada  hozirda  ayrim  ishlar  qilinganligini 

aytib  o’tish  kerak:  mehnat  bozori  va  munosabatlarining  yangi  qonuniy  asoslari 

(bandlik xizmatlari) tuzildi, ishsizlarni ro’yxatga olish yo’lga qo’yilmoqda. Bugungi 

kunda  respublikamizda  200dan  ziyod  mehnat  birjalari  (davlat  bandlik  xizmatlari) 

faoliyat  ko’rsatmoqda.  ulardan  mehnat  munosabatlari  bo’yicha  2000  dan  ortiqroq 

mutaxasis  aholini  ish  bilan  ta’minlash  va  faol  ijtimoiy  muhofaza  masalalarini  hal 

qilish  bilan  shug’ullanmoqda.  O’zbekiston  hukumati  imkoni  bo’lgan,  huquqiy 

jihatdan  asoslangan  barcha  dasturlar  yordamida  respublikada  mehnat  bozori 

siyosatini olib bormoqda. 


                                

 

 



58 

Hozirgi  paytda  mehnat  bozorini  davlat  tomonidan  tartibga  solishning  to’rtta 



asosiy  yo’nalishini  ajratib  ko’rsatish  mumkin.  Birinchidan,  bu  iqtisodiyotning 

nodavlat  sektorida  bandlikning  o’sishini  rag’batlantirish  va  ish  joylari  sonini 

ko’paytirish  dasturlari,  ikkinchidan,  ish  kuchini  tayyorlash  va  qayta  tayyorlashga 

yo’naltirilgan  dasturlar  va  uchinchidan,  ishchi  kuchini  yollashga  ko’maklashish 

dasturlari.  ulardan  tashqari,  to’rtinchidan,  hukumat  ishsizlikni  ijtimoiy  sug’urta 

qilish  borasida  ham  dasturlar  ishlab  chiqishga  kirishmoqda,  ya’ni  ishsizlarga  nafaqa 

berish uchun mablag’ jamg’armasi tuzildi. SHu tarzdagi dasturlar doirasida, masalan, 

AQSHda  urushdan  keyingi  yillarda  davlat  sektorida  (ijtimoiy  xizmatlar  sohasida  – 

maorif,  tibiiy  xizmat  ko’rsatish,  kommunal  xo’jalik  hamda  ijtimoiy  binolar  qurilishi 

va  ta’mirlash-tiklash  ishlarida)  yuz  minglab  ish  joylari  yaratilgan  edi.  2500  dan 

ko’proq  mahalliy  agentliklarga  (mehnat  birjalariga)  ega  bo’lgan  AQSH  ishga 

joylashtirish  xizmati  ishsizlarni  ro’yxatga  olish  bilan  shug’ullanadi.  ular  bo’sh  ish 

joylari topishga harakat qilishadi, malakasini aniqlash maqsadida ishga da’vogarlarni 

test  sinovidan  o’tkazishadi  va  boshqa  shunga  aloqador  vazifalar  bilan 

shug’ullanishadi. Kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash masalasiga kelganda esa, 

AQSHda  uning  asosiy  bo’g’ini  bo’lib  oliy  va  o’rta  maktab,  xususiy 

korporasiyalarning  o’quv  kurslari  va  markazlari  hisoblanadi.  Kasbga  tayyorlashning 

davlat tizimi bu yerda ancha zaif rivojlangan. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

3.1.1-rasm. Mehnat bozorini tartibga solishning mantiqiy yo’nalishlari. 

 

Mantiqan olganda uslubiy jihatdan bu yo’nalishlar quyidagi tamoyillarga 



suyanadi (3.3.1-rasmga qarang): 

  davlat bandlik xizmatlari vositasida ish bilan ta’minlanmagan aholini yangi 



Ишсизликдан зарар кўрганларни манзилли 

ижтимоий ҳимоя қилишни йўлга қўйиш. Ўз-

ўзига ёрдам тизимини яратиш. 

Меҳнат бозорини давлат томонидан тартибга 

солишнинг асосий йўналишлари 

Меhнат  органлари  орқали  банд 

бўлмаган  аҳолини  касбга  тайёрлаш, 

ишчи  кучи  рақобатбардошлигини 

оширишга кўмаклашиш 

Меҳнат  муносабатларини  ҳуқу-

қий  жиҳатдан  таъминлаш.  Эги-

лувчан  меҳнат  бозорини  шакл-

лантириш  жараёнида  ишчи  кучи 

ва  иш  берувчининг  моддий  ман-

фаатдорлигини таъминлаш   


                                

 

 



59 

kasblarga tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish; 

 

 

 



                                         

                                    Axborot almashish 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

3.1.2-rasm. Hududiy mehnat bozori infratuzilmasida axborotlar 

almashuvi chizmasi 

  mehnat  munosabatlarini  huquqiy  jihatdan  uzluksiz  tartibga  solib  borishni 



yo’lga qo’yish; 

  ishsiz qolganlarni yo’naltirilgan ijtimoiy muhofaza qilish. 



Tadqiqotlar  ko’rsatyaptiki,  mehnat  bozorini  samarali  tartibga  solishning 

yuqorida  sanab  o’tilgan  usullari  orasida  ishchi  kuchlariga  talabni  ko’paytirish  va 

uning  taklifini  kamaytirish  usuli  yetakchi  o’rinni  egallaydi.  ×unki,  respublikamiy 

hududlarining  aksariyat  qismi  mehnat  resurslari  bilan  ortiqcha  ta’minlangan. 

Bularning  hammasi  aholining  oqilona  bandligini  shakllantirishga  hamda  ishsizlikni 

Вилоят иш 

билан бандлик  

хизмати 


Шаҳар иш 

билан бандлик 

хизмати 

Туман иш 

билан бандлик 

хизмати 


Лицензиялаш 

органлари 

Ҳудудий меҳнат бозорининг ахборот 

тизими 


Ахборот тизимлари 

шаклланишининг технологияси 

Дастлабки маълумотлар 

Қайта ишлаш дастури 

Ахборот тармоғининг 

яратилиши (интернетдаги) 

Параметрлар мониторинги 

Бўш иш 


ўринлари 

Ишчи кучи 

таклифи 

Келгусида ишчи кучига талаб 

ҳақида маълумотлар 

Самарқанд вилоят ҳокимият 

органлари 

Самарқанд вилоят ижро 

этувчи органлари Кенгаши 


                                

 

 



60 

yo’l qo’yiladigan darajagacha kamaytirishga ko’maklashadi. 

Hududiy  axborot  tizimlarining  yaratilishi  ishchi  kuchiga  talab  va  taklifni 

tartibga solishda tarmoqli – axborotlarni taqsimlash xususiyatlari bilan aloqadorlikda 

ijobiy tashqi samaralarni yuzaga keltiradi. 

Buning  uchun  hududiybarcha  hududiy  ish  bilan  bandlik  xizmatlarini  internet 

taromog’iga  ulash nazarda tutiladi. 

3.1.2-rasmda  ko’rsatilishicha,  hududiy  axborot  tizimi  quyidagi  parametrlar 

monitoringiga  asoslanadi:  bo’sh  ish  o’rinlari  haqida  ma’lumotlar  va  ularning 

dinamikasi; ishchi kuchi taklifi (ish bilan bandlik xizmati ish izlovchilar ma’lumotlar 

bankini  shakllantiradi);  oldindan  ishchi  kuchini  qisqartirish  va  yollash  haqida 

korxonalar  va  firmalar  ma’lumotlarini  o’z  ichiga  oluvchi  hamda  mehnat  bozorida 

talab  va  taklifning  o’zaro  muvofiqligini  ta’minlashda,  o’z  vaqtida  ularni  tayyorlash 

bo’yicha  viloyatdagi  kasbga  yo’naltirish  o’quv  yurtlari  va  oliy  o’quv  yurtlari 

bitiruvchi  mutaxassislarini  istiqbollashtirish  asosida  kelgusida  ishchi  kuchiga    talab 

haqida  ma’lumotlar  to’plash.  Ko’rsatilgan  parametrlar  bo’yicha    ma’lumotlar 

bazasining shakllanishi  ish bilan bandlikka ko’maklashish dasturini ishlab chiqish va 

monitoringini  o’tkazish  maqsadida  viloyat  hokimiyat  organlarini  axborot  bilan 

ta’minlash uchun ishonchli empirik asos hisoblanadi. 

Mehnat  bozorida  hududiy  axborot  tizimlarini  joriy  etish  iqtisodiyotning 

axborot  sektorini  intensiv  rivojlantirish  jarayonini  qamrab  oladi.  SHuning  uchun 

hududiy darajada iqtisodiyotni axborotlashtirishning shakllanish belgisi hisoblanadi. 

Albatta,  hududiy  mehnat  bozorida  axborot  tizimlarining  yaratilishi, 

avvalambor, 

mahalliy 

elektron, 

kompyuter 

texnikalari 

ishlab 

chiqarishni 



rivojlantirishni  talab  etadi.  Mahalliy  elektron    sanoatining  rivojlanishi  mehnat 

bozorida axborot tizimlari shakllanishi uchun zarur jihozlarni ta’minlaydi.  

Axborotlashtirish  infratuzilmasi  rivojlanishining  hozirgi  yo’nalishlarining 

tahlili  axborot  xizmati  tarmog’ini  takomillashtirishning  huquqiy,  tashqi  va  iqtisodiy 

jihatlarini tadqiq qilish bilan bog’liq vazifalar majmuasini tezroq hal etish zaruriyatini 

ko’rsatmoqda. 



                                

 

 



61 

Mehnat  bozorida  axborotlashtirish  quyidagi  vazifalarni  amalga  oshirishini 

nazarda tutadi: 

-  mehnat    bozorini  axborotlashtirishga  tayyorlashning  tadbirlar  majmuasini 

amalga oshirish, ya’ni bu muammoni hal etish uchun zarur siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy 

mutaxassislar  tayyorlash va boshqa shu kabi shart-sharoitlarni yaratish; 

-  aholining  kompyuter  savodxonligini    ta’minlash,  yangicha  fikrlash  va 

axborot madaniyatini shakllantirish; 

-  xo’jalik  mexanizmini  takomillashtirish,  tashkiliy  tuzilmalar,  boshqaruv 

tartibotlarini  qayta  qurish,  axborotlashtirish  industriyasining  xo’jalik  mexanizmini 

vujudga keltirish, axborotlashtirishning huquqlarini ishlab chiqish; 

-  mehnat  bozorida  axborotlarni  qabul  qilib  olish  va  tarqatish  umumdavlat 

muhitini rivojlantirish; 

-  matematik  va  dasturiy  ta’minot  ishlab  chiqish,  ma’lumotlar  banklarini  va 

bilimlarning manbalarini vujudga keltirish; 

-  axborotlashtirish  sohasida  samarali  xalqaro  hamkorlik  qilish    yuzasidan 

keng ko’lamli tadbirlarni amalga oshirish. 

Mehnat  bozori  hududiy  axborot  tizimi  ish  bilan  bandlik    va  mehnat  sohasida 

fuqarolarni o’z-o’zini himoyalashning qo’llab-quvvatlashini o’z ichiga oluvchi huquq 

va  majburiyatlar  haqidagi  axborotlarni  saqlash,  normativ  aktlar  va  ularni 

mustahkamlash haqida, ularning ijrosini ta’minlash, ijtimoiy-huquqiy  maslahatlar va 

ijtimoiy-mehnat  muammolarining  yechimi  uchun  zaruriy  ma’lumotlarni  ta’minlashi 

kerak. 

Hozirgi  kunda  mehnat    bozori  axborot  tizimlari  oldida  turgan  dolzarb 



vazifalardan biri dasturiy va kommunikasion jihatlarni takomillashtirishdir. 

SHunday  qilib,  mehnat  bozorida  talab  va  taklifni  tartibga  solish  bo’yicha 

hududiy  axborot  tizimlarini  yaratilishi  bozor  aloqalarini  shakllantirish,  mehnat 

bozorida    xo’jalik  subyektlari  transaksion  xarajatlarini  kamaytirish,  tarmoqlar 

bo’yicha  ishchi  kuchi  taqsimlanishini  optimallashtirish  maqsadida,  ular  o’rtasida 

intensiv   aloqalarni qaror toptirish shart-sharoitlarini vujudga  keltiradi. To’plangan 



                                

 

 



62 

ma’lumotlarning  ishonchliligi  mehnat  bozori  samarali  monitoringini  ta’minlash 

uchun  axborotlar  o’zatish  jarayonini  tezlashtiradi  va    hududiy  ish  bilan  bandlik 

xizmati organlari uchun ish bilan bandlikka ko’maklashish dasturini ishlab chiqishda 

ma’lumotlar bazasini shakllantiradi. Demak, Samarqand viloyatida hududiy axborot 

tizimlarining  yaratilishi  mehnat  bozorini  tartibga  solishda  hududiy  ish  bilan  bandlik 

siyosatni samaradorligini oshirish uchun imkoniyat yaratadi. 

 


Yüklə 0,91 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin