UMUMIY O\'RTA TA\'LIM MAKTAB TA\'LIM O\'QUVCHILARINING JISMONIY TARBIYA O\'QUV TAXLILI kurs ishi
1. O`quvchi jismoniy tarbiyasinig asosiy shakllari va mashg`ulot formalari. «Maktab eshidagi bolalarda jismoniy tarbiya jaraeni biz pedagoglardan maktabdan ishlash uchun jismoniy tarbiyaning asosi nimalardan iboratligi, uning mazmuni, tashkil qilinishini, bolalarni harakatga urgatish metodikasini bilishni talab qiladi». Maktab eshidagi bolalardan jismoniy tarbiya jaraenining maqsadi astasekinlik Bilan ularni jismoniy kamolotga erishishi va shu asnoda haetga, ijodiy mehnatga va vatan mudofaasiga tayerlashni nazarda tutadi. O`quvchilar jismoniy tarbiyasi jaraenida umumiy va xususiy vazifalar hal qilinadi. Umumiy vazifalar - bilim berish, jisman tarbiyalash va sog`lomlashtirishdan iborat bulib, xususiylari esa jismoniy tarbiyadan Davlat ta`lim standarti dasturadiga maxsus vazifalalar tarzida hal qilinadi. Xususiy vazifalarga quyidagilar kiradi: o`quvchilar organizmining sog`ligini mustahkamlash, rivojlantirish va chiniqtirish,
turli hildagi mehnat faoliyatiga tayer bulish uchun shu eshga xos bulgan jismoniy sifatlarni rivojlantirish, hayot uchun kerakli harakat malakalari va ko`nikmalarini rivojlantirish va keyinchalik kerak buladiganlari bilan qurollantirish, 4) o`quvchilarga jismoniy madaniyatga oid yangi bilimlarni berish, 5) o`quvchilarni jismoniy mashqlar bilan muntazam shug`ullanishiga qiziqtirish va unga odatni shakllantirish 6) o`quvchilarni jismoniy madaniyat faollari qilib tarbiyalash va bu bilan ularda tashkilotchilik qobiliyatini tarbiyalashdek vazifalarni hal qiladi. Bu vazifalar ma`naviy tarbiyaning elementlari hisoblangan ahloqiy ruxiy estetik va mehnat tarbiyalarining vazifalari bilan birgalikda o`quvchilarni eshini ulg`ayishi, jisman tayergarligiga qarab o`qitishning ayrim etaplarida aniqliqlar kiritiladi va maktab eshining quyidagi 3 hil guruhidagi ta`lim tarbiya ishlarida hal qilinadi. Maktab eshining 6 (7), (10) 11 eshlarida (1-4 sinflar) organizmi tabiyiy rivojlanishida buladi. Biz uni garmonik rivojlanishini yulga qo`yishimiz kerak buladi. Markaziy nerv tizimidagi boshqarish funktsiyasi, harakat tayanch apparati faoliyati ishini, yurak-tomir, nafas olish organlari ishini yanada rivojlantirishga e`tibor beriladi, bulardan tashqari qomatni to`g`ri tuta bilishga urgatiladi. Bu jaraenga shaxsiy gigiena qoidalariga oib bilimlar qo`shib berish bilan tarbiya jarenii yulga qo`yiladi.
12-15 eshlilarda (5-9 sinflar) jismoniy mashqlar usaetgan esh organizmga samarali ta`sir kursatadi. Shuning uchun jismoniy sifatlarni rivojlanishiga qo`lay imkoniyatlar ochilgan buladi. Jismoniy tarbiyaning jismoniy bilimlar berish vazifasi haetda uchraydigan harakat malakalarini ratsional texnikasi bilan tanishtirish (gimnastika, engil atletika, sport o`yinlari, velosipeda yurish va sport taktikasi)ga oid oz bulsa ham nazariy tushuncha berishdir. Bu darvda bolalarni «Alpomish» va «Barchinoy» maxsus testining talablari va normalarini topshirishga tayerlash yulga qo`yiladi. Jismoniy mashqlar bilan shug`ullanish natijasida sport mahoratini oshaetganligini, jismoniy madaniyatini jamiyatdagi roli va ahamityatini tushuntirish jaraeni yulga quyiladi. Asta sekinlik bilan tashkilotchilik qobiliyati takomillashtiriladi, musobaqa qoidalari uzlashtiriladi, hakamlik qilish malalkalir rivojlantiriladi va chiniqtirish maqsadida tabiatning sog`lomlashtiruvchi kuchlaridan foydalanishga urgatish lozim buladi. 16-18 eshdagi umumta`lim maktabi, akademik, kabs-hunar litseylari va kollejlarning o`quvchilari organizm eshi ulg`aygan sari baquvvatlashadi. Jismoniy tarbiya esa bu jaraenini yanada kuchaytirishga yunaltiriladi. Jismniy mashqlar bilan tizimli shug`ullanish ta`lim tizimining shu eshdagilarida ish qobiliyatini yaxshilash, asosi harakat faoliyatlari uchun chidamlilik, zahiralarini oshirish, uz tanasinin boshqara olish, kuch tezkorlik, chaqqonlik va boshqa har tomonlama jismonan garmonik tarbiya olmatlarini chuqurlashtirishga e`tiborni qaratadi. Organizm usib borar ekan uning funktsional imkoniyatlarini oshib borishi ham tabiyiy. Oldin egallangan harakat malakalari zahirasi bazasida yangi, keyin egallanishi lozim bulgan harakat malakalari uchun poydevor yaratiladi. Bu eshdagilarda ularning jismoniy madaniyat sohasidagi bilimlarni boyitish, sport trenirovkasi asoslari, sportchini uz-uzini nazorat qilishi qoidalariga urgatish maqsadga muvofiq buladi. Jismoniy tarbiyasi vositalari. 6 (7)-(10) 11 eshdagi bolalar jismoniy tarbiyasi uchun asosiy vosita qilib asosiy gimnastika, harakati o`yinlar, rolikli kon`kida, velosipeda yurish, ekskursiya va saehat hamda tabiat quynida o`ynaladigan o`yinlar va jismoniy mashqlar olingan. Bu eshdagilarda suzish, tennis bo`yicha muntazam mashg`ulotlar uyushtirish mumkin. Sog`ligi emonlashgan bolalarga maxsus mashg`ulotlar-davolash gimnastikasi tarzidagi eki maxsus tibbiy guruhga ajratilgan bolalar uchun alohida mashg`ulotlar yulga qo`yiladi. 16-18 eshdigalir uchun jismoniy tarbiya vositasi qilib asosiy gimnastika (kichik eshdagilarga nisbatan og`irroq mashqlar bilan), tanani boshqarish mashqlari «Alpomish» va «Barchinoy» maxsus testi mashqlari, tusiqlardan oshish, jamoa bulib o`ynaladigan harakatli o`yinlar (osonlashtirilgan qoidada) va boshqalar olinadi. Bu eshda sport o`yinlariga, gimnastika, engil atletika, rolikli kon`kida yurish, yugurishdek sport turlarida bolalar yuqori natijalariga erishishlari mumkin. Bulardan tashqari ularda turistlik poxodlar, pieda yurish, krosslar hamda dalada o`ynaladigan va harbiylashtirilgan o`yinlar o`tkazilishi mumkin. 16-18 eshdagilar uchun (lieyler) asosiy va sport gimnastikasi va boshqa sport turlari vosita buladi. Umumiy jismoniy tayergarligining kursatkichlari «Alpomish» va «Barchinoy» kompleksi talablari va normalari darajasida bulishi lozim. Bulardan tashqari sayir va poxodlar uyushtirilishini tarbiya jaraenidagi samarasi katta bulishi mumkin. O`quvchi jismoniy tarbiyasining asosiy shakllari va mashg`ulot formalari O`quvchi jismoniy tarbiyasining mashg`ulotlari maktabda o`quv ishlari, sinfdan tashqari ishlar fizkul`tura sog`lomlashtirish ishlari, maktabdan tashqari muassasalarda va oilada quyidagi shakllardan: «jismoniy tarbiya darsi», «darsgacha gimnastika», «fizkul`tura daqiqalari», «katta tanaffusdagi uyushtirilgan o`yinlar», «sport ko`ngil ochishlari (vaqt o`tkazish uchun)», «uzaytirilgan kunli maktablardagi jismoniy madaniyat mashg`ulotlari», «sport sektsiyalari». «bayramlari, musobaqalar», «Quvnoqlar va zukkolar» uchrashuvlari, «Salomatlik kuni» va h. q. o`ndan ortiq hil sinfdan tashqari ishlar tarzida tashkillanadi. Maktabdan tashqari muassasalarda jismoniy tarbiya: Bolalar, usmirlar sport maktablari, sport inshoatlari va suv havzalari, istirohat bog`lari, madaniyat uylari, madaniyat saroylari qoshidagi sport sektsiyalari, jismoniy tarbiya krujoklari, uy joy boshqarmalari, mahalla fuqoralari yig`ini tomonidan yulga qo`yilaetgan bolalar sport sektsiyalari va boshqalar tarzida sog`ligi, eshi. Jismoniy tayergarligiga qarab ajratib olinib, turli eshdagilar uchun muntazam ravishdagi mashg`ulotlar tashkillanadi. O`zgarib turadigan tarkib bilan o`yinlar, oilaviy musobaqalar uloqtiruvchilar kuni, ommaviy krosslar (yuguruvchilar kuni), turli hil konkurslar o`tkaziladi. Oilada jismoniy tarbiya uy sharoittida, dars tayerlash paytidagi fizkul`tura minutlari, jismoniy tarbiyadan uyga berilgan vazifalarni bajarish, sport xarakteridagi mashqlar, oilaviy saehatlar va jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug`ullanish mashg`ulotlari, o`yinlar, trenirovkalar sifatida uyushtiriladi.