Buxoro davlat pedagogika instituti tosheva nurzoda toshtemirona maktabgacha ta

Bolalar o‘yini uning mazmuni, xususiyati, tashkil etilishiga 
ko‘ra xilma-xildir. 
Ijodiy o‘yinlarni bolalar o‘zlari o‘yIab topishadi. Unda oldindan 
belgilangan qoidalar bo‘lmaydi. O‘yin qoidasini bolalar o‘zlari o‘yin 
jarayonida belgilashadi. Qoidali o‘yinlarning mazmuni va qoidasi 
kattalar tomonidan belgilanadi. Qoidali o‘yin1arga quyidagilar kiradi: 
didaktik o‘yinlar, harakatli o‘yinIar, musiqaviy o‘yinlar, ermak 

---

192 
o‘yinlar. Bolalarga ta’lim-tarbiya berish maqsadida kattalarning 
o‘yinni tanlay bilishi, unga to‘g‘ri rahbarlik qilish “MTM ta’lim va 
tarbiya dasturi“da belgilangan vazifalarni muvaffaqiyatli amalga 
oshirishni ta’minlaydi. 
O‘yin bolalarni rivojlantirish va tarbiyalash vositasidir. 
Psixologlar o‘yinni maktabgacha yosh davrida yetakchi faoliyat deb 
hisoblaydilar. O‘yin tufayli bolaning yuqori rivojlanish bosqichiga 
o‘tishini ta’minlovchi sifatlar shakllanadi, ruhiyatida sezilarli 
o‘zgarishlar yuz beradi. O‘yinda bola shaxsining hamma tomoni bir-
biriga o‘zaro ta’sir etgan holda shakllanadi. O‘ynayotgan bolani 
kuzatayotib 
uning 
qiziqishlarini, 
tevarak-atrof 
to‘g‘risidagi 
tasavvurini, kattalarga va o‘rtoqlariga bo‘lgan munosabatini bilib olish 
mumkin. 
Shaxsdagi biror sifatni tarbiyalash uchun uning boshqa tomon-
larini ham rivojlantirish kerak. Masalan, bolaning o‘yiniga qiziqishini, 
tashkilotchilik qobiliyatini rivojlantirish uchun mazmun jihatidan boy 
o‘yin1ar yaratilishi kerak. Bolalarning ijodiy o‘yinlarini rivojlantirish 
uchun esa o‘z navbatida yaxshi tashkil etilgan bolalar jamoasi zarur 
bo‘ladi. O‘yin bolalarni jismoniy tomondan tarbiyalash sistemasida, 
MTMning ta’lim-tarbiya ishida, axloqiy, mehnat va estetik tomonlama 
tarbiyalashda katta o‘rin tutadi. O‘yinda bola organizmiga xos 
bo‘1gan talab va ehtiyojlar qoniqtiriladi, hayotiy faollik ortadi, 
bardamlik, tetiklik, quvnoqlik tarbiyalanadi. Shuning uchun ham 
bolalarni jismoniy tarbiyalash sistemasida o‘yin munosib o‘rin 
egallaydi. 
O‘yin ta’1im va mashg‘ulotlar bilan, kundalik hayotdagi kuza-
tishlar bilan uzviy bog‘liq ho‘1ib juda katta ta’1im-tarbiyaviy 
ahamiyatga ega. Ijodiy o‘yin1arda muhim bilim egallash jarayoni 
yuzaga keladi, bu bolaning aqliy kuchini ishga soladi, tafakkurini, 
xayolini, diqqatini, xotirani faollashtirishni talab qiladi, bola 
masalalarni mustaqil hal qilishga o‘rganadi, o‘ylagan narsasini amalga 
oshirish uchun yaxshiroq va osonroq usul o‘ylab topadi, o‘z 
bilimlaridan foydalanish va uni so‘z bilan ifodalashga o‘rganadi. 
O‘yinda aks ettirilayotgan narsani bilib olishga qiziqish uyg‘onadi. 
Ko‘pincha o‘yin bolalarga yangi bilim berish va ularning fikrini, bilim 
doirasini kengaytirish uchun xizmat qiladi. Ijodiy o‘yinni tor didaktik 
maqsadlarga bo‘ysundirib bo‘lmaydi, bu o‘yin yordamida juda katta 
tarbiyaviy vazifalar hal qilinadi. 

---

193 
Qoidali o‘yin bolaning sensor rivojlanishini, tafakkur va nutqini, 
ixtiyorsiz diqqati va xotirasini, har xil harakatlarini muntazam 
ravishda mashq qildirib borish imkonini beradi. Har bir qoidali o‘yin 
ma’1um didaktik maqsadga ega bo‘1ib, bolani umumiy 
rivojlantirishga qaratilgan bo‘ladi. Ta’1imning o‘yin shaklida bo‘lishi 
muhim ahamiyatga ega bo‘1ib bolani umumiy rivojlantirishga 
qaratilgan bo‘ladi hamda bolaning yosh xususiyatlariga mos keladi. 
Qiziqarli o‘yin bolaning aqliy faolligini oshiradi, o‘yinda bola 
mashg‘ulotdagiga nisbatan murakkabroq masalani hal qilishi mumkin. 
Bu ta’lim butunlay o‘yin shaklida bo‘lishi kerak degan gap emas. 
Ta’lim turli usullar va metodlarni qo‘llashni talab etadi. O‘yin ta’lim 
shakllaridan biri bo‘lib, boshqa bir metod bilan qo‘slıib olib 
borilgandagina yaxshi natija beradi, bular kuzatish, suhbat, so‘zlab 
berish va hokazolar. Bola o‘ynayotib o‘z bilimidan foydalanishni,
uni har xil sharoitda ishlata bilishni o‘rganadi. Ijodiy o‘yinlarda 
bolalarning fantaziyasi, buyum yasashi, tajriba qilishiga keng yo‘l 
ochiladi. 
O‘yinda aqliy rivojlanish bilan birga axloqiy sifatlar ham shakl-
lanadi. O‘yin jarayonida ytız bergan kechinmalar bola ongida chuqur 
iz qoldiradi, shuning uchun o‘yin bolada yaxshi hislarni, ulug‘vor 
orzular va intilishlarni, sog‘lom qiziqishlarni tarbiyalashga. yordam 
beradi O‘yin mustaqil faoliyat bo‘lib, bu jarayonda bolalar o‘z 
tengdoshlari bilan aloqa qilishga kirishadilar. Ularni umumiy maqsad, 
unga erishishdagi umumiy kechinmalar birlashtiradi. Shuning uchun 
o‘yin do‘stona munosabatlarni tarbiyalashda, jamoa hayoti 
malakalarini, tashkilotchilik qobiliyatlarini shakllantirishda muhimdir. 
Birgalikdagi o‘yin bilan birlashgan kichik bolalar jamoasida 
murakkab munosabatlar vujudga keladi. Tarbiyachining vazifasi har 
bir bolani faol o‘yinga jalb qilish, bolalar o‘rtasida do‘stlikka, 
haqqoniylikka, o‘rtoqlarini javobgarligini sezishga asoslangan 
munosabatlar o‘rnatishdan iborat. 
O‘yin mehnat tarbiyasi vazifasini bajarishga ham yordam beradi. 
Bolalar o‘z o‘yinlarida har xil kasbdagi kishilarni aks ettiradilar. Bu 
bilan ular kattalarning harakatlariga taqlid qilib qolmay, shu bilan bir 
qatorda ularning ishiga, mehnatiga bo‘1gan munosabatlarini ham aks 
ettiradilar. O‘yin bolada ko‘pincha mehnat qilish xohishini uyg‘otadi, 
o‘yin uchun kerakli narsalarni tayyorlash va yasashga majbur qiladi. 
O‘yinda hozirgi zamon bolalariga xos bo‘lgan texnikaga qiziqish 

---

194 
paydo bo‘ladi va rivojlanadi, bolalar har xil mashinalar yasaydilar va 
texnik o‘yinchoq1ar bilan o‘ynaydilar. O‘yin estetik tarbiyaning 
muhim vositasidir. O‘yinda ijodiy xayol, fikrlash qobiliyati yuzaga 
keladi va rivojlanadi. Yaxshi tanlangan o‘yinchoq badiiy didni 
tarbiyalashga yordam beradi. Harakatli o‘yinlarda harakatning 
go‘zalligi va maromi bolalarni o‘ziga maftun qiladi. O‘yinning katta 
tarbiyalovchi ahamiyati o‘z-o‘zidan amalga oshmaydi. O‘yin befoyda, 
hatto zararli bo‘1ishi, ba’zan yomon hislarni qo‘zgratishi mumkin. 
Tarbiyachi o‘yin yordamida bolalarni har tomonlama rivojlantirish 
vazifasini amalga oshirish uchun unga mulıtazam ravishda ta’sir etib 
borishi zarur. Bu vazifani hal etishda o‘yin bolalar bog‘chasidagi 
ta’lim- tarbiyaviy ishning hamma tomonlari bilan bog‘Iangan bo‘lishi 
kerak. O‘yinda bolalarning mashg‘ulotlarda olgan bilim va malakalari 
aks etadi va rivojlantiriladi, ular orqali esa bola hayotga o‘rgatiladi. 
Ikkinchi tomondan, o‘yinda tarbiyalangan sifatlar faoliyatning boshqa 
turlariga ko‘chiriladi.