Buxoro davlat universiteti u. M. Xalikova maktabgacha ta

5-§.
SHAXSGA YO‟NALTIRILGAN TA‟LIMDA PEDAGOGIC 
FAOLIYATGA YONDASHUVNI AMALGA OSHIRISH USULI. 
Zamonaviy sharoitda ta'lim jarayonining barcha imkoniyatlariga ko'ra 
shaxsni rivojlantirish, ijtimoiylashtirish va unda mustaqil, tanqidiy, ijodiy fikrlash 
qobiliyatlarini tarbiyalashga yo'naltirilishi talab qilinmoqda. O'zida ana shu 
imkoniyatlarni namoyon eta olgan ta'lim shaxsga yo'naltirilgan ta'lim deb 
nomlanadi. Shaxsga yo'naltirilgan ta'lim texnologiyalarini texnologiya fanida 
qo'llash juda samarali natija beradi. 
Shu boisdan texnologiya darslarida shaxsga yo'naltirilgan ta'lim 
texnologiyalari - o'quvchining fikrlash va harakat strategiyasini inobatga olgan 
holda uning shaxsi, o'ziga xos xususiyatlari, qobiliyatini rivojlantirishga 
yo'naltiradi. 
Bu 
ta'lim 
o'qitish 
muhitining 
o'quvchi 
imkoniyatlariga 
moslashtirilishini nazarda tutadi. Unga ko'ra ta'lim muhiti, pedagogik shart-
sharoitlar, ta'lim hamda tarbiya jarayonini to'laligicha o'quvchining shaxsiy 
imkoniyatlarini ro'yobga chiqarish, qobiliyatini rivojlantirish, shaxs sifatida 
kamolotga yetishini ta'minlash, tafakkuri va dunyoqarashini boyitishni nazarda 
tutadi. Shaxsga yo'naltirilgan ta'limning o'ziga xos jihati ta'lim oluvchi shaxsini tan 
olish, uni har tomonlama rivojlantirish uchun qulay, zarur muhitni yaratishdan 
iboratdir. Texnologiya fani o'quv jarayonlarida bu turdagi ta'lim o'quvchilarda 
mustaqillik, ijodkorlik, tashabbuskorlik, javobgarlik kabi sifatlar, shuningdek, 
mustaqil, ijodiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini tarbiyalashga xizmat qiladi. Bu 
turdagi ta'limni tashkil etishda pedagoglardan har bir o'quvchi imkon qadar 
individual yondashishni, uning shaxsini hurmat qilishni, unga ishonch bildirishni 
taqozo etiladi. Qolaversa, shaxsga yo'naltirilgan ta'lim o'qitish jarayonining 
ishtirokchilari pedagog-o'quvchi yoki o'quvchi-o'quvchi, o'quvchilar guruhi, 
o'quvchi - o'quvchilar jamoasi tarzida o'zaro hamkorlikda bilim olish, shaxs 
sifatida kamol toptirish uchun qulay pedagogik sharoitni yaratish zaruriyatini 
ifodalaydi. 
―Ta‘limga shaxsga yo‗naltirilgan yondashuv‖ tushunchasining mohiyati 
uning psixologik-pedagogik kategoriyasi, o‗qituvchi shaxsi va faoliyatining 

---

38 
yo‗nalishi, ta‘lim strategiyasi kabi xususiyatlarining birligidadir. Psixologik-
pedagogik kategoriya sifatida "shaxsiy yo'naltirilgan yondashuv" da zamonaviy 
ta'limning maqsadi - ta'lim jarayonining barcha sub'ektlarining shaxsiy rivojlanishi. 
Ushbu toifaning motivatsion-qiymatli o'zlashtirilishi o'qituvchi shaxsining 
yo'nalishida, uning faoliyatini insonparvarlashtirishda namoyon bo'ladi, bu esa o'z 
navbatida o'qitish strategiyasini o'zgartirishga turtki bo'ladi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni o'qitishda o'qituvchining o'quvchiga 
yo'naltirilgan yondashuvi bir qator mezon va ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi. 
Mezonlarga quyidagilar kiradi: o'qituvchi shaxsining insonparvarlik yo'nalishi, 
uning kasbiy malakasi, ta'limning bolaga yo'naltirilishi. Tizimni shakllantiruvchi 
ko'rsatkich sifatida o'qituvchining bolalar bilan o'zaro munosabati, uning "bola-
bola", "bola-bolalar" tizimlarida o'zaro munosabatlarni boshlash qobiliyati 
aniqlanadi. O'qituvchining bolaning sub'ektivligini rag'batlantirish va oshirish 
mexanizmlarini (ta'limni tashkil etishning turli turlari va shakllari, dialog, 
pedagogik yordamni tashkil etish, differentsiatsiyadan foydalanish, vazifalar va 
ta'lim mazmunining o'zgaruvchanligi) o'zlashtirish zarurati asoslanadi. Kasbiy 
kompetentsiya 
ko'rsatkichlari 
tarkibiga 
o'z-o'zini 
tarbiyalash, 
pedagogik 
ijodkorlikni rivojlantirish zarurati kiradi. 
Zamonaviy maktabgacha ta‘lim muassasalarida o‗qituvchilarning ushbu 
model doirasida ishlashga motivatsion-qiymatli, nazariy va amaliy tayyor emasligi 
tufayli shaxsga yo‗naltirilgan didaktik modelni joriy etish sust va parchalanib 
bormoqda. O'qituvchilarning salmoqli qismi (76,4%) o'quvchilarga yo'naltirilgan 
ta'lim haqidagi ideal g'oyalaridagi bo'shliqni va psixologik-pedagogik bilimlarning 
shaxsiy ma'noga ega bo'lmagani, samarali emasligi sababli bolalarni ushbu 
g'oyalarga muvofiq o'qitish qobiliyatini aniqladi. , keng emas, kategoriyali, kasbiy 
ahamiyatga ega bo'lgan ko'nikmalar reproduktiv darajada shakllanadi. Zamonaviy 
o'qituvchilarning bolalarni o'qitishga turli xil yondashuvlari topildi. Sof shaklda 
o'qituvchilarning 40,9 foizida tarbiyaviy va intizomiy yondashuv aniqlangan. 
O'qituvchilarning katta qismi (43,2%) uchun ta'lim va intizomiy yondashuv 
talabaga yo'naltirilgan yondashuvning ba'zi xususiyatlari bilan ko'proq yoki 

---

39 
kamroq birlashtirilgan. Ta'lim va intizomiy yondashuv belgilari mavjud bo'lganda 
talabalarga yo'naltirilgan yondashuvning ustunligi o'qituvchilarning 15,9 foizida 
aniqlangan.
O'qituvchilarning ta'limga ta'lim va intizomiy yondashuvni o'quvchilarga 
yo'naltirilgan yondashuvga o'zgartirishga salbiy ta'sir ko'rsatadigan quyidagi 
sabablar aniqlandi: zamonaviy maktabgacha ta'lim muassasalarida o'qitishning 
an'anaviy ta'lim va intizom modelining keng tarqalganligi; turli didaktik modellar 
haqida nazariy va uslubiy bilimlarning etarli emasligi, ularning u yoki bu modelni 
o'ziga xos motivatsion-qiymatli tanlash asosi sifatidagi o'ziga xos xususiyatlari; 
ta'limga talaba yo'naltirilgan yondashuv haqida ideal g'oyalarning mavjudligi va 
ularning ushbu yondashuv texnologiyasiga ega ekanligiga ishonch, zaif 
shakllangan yoki tegishli ko'nikmalarning etishmasligi; pedagogik tafakkurning 
stereotiplari, ta'lim va tarbiya haqidagi g'oyalar bilim, ko'nikma, xatti-harakatlar 
qoidalari va me'yorlarini, o'z tajribasini bolalarga o'tkazish, zo'ravonlik bilan 
o'zgartirish, berilgan naqshlarga muvofiq shakllantirish va boshqalar; avtoritar 
o'qituvchilarni (bolalar bog'chasi, maktab, kollej, universitetda) o'qitish bo'yicha 
o'z tajribasiga asoslangan namuna sifatida ideal o'qituvchi haqidagi g'oyalarni 
shakllantirish; Bolalarni o'qitishda shaxsiyatga yo'naltirilgan yondashuvni anglash, 
qabul qilish va amalga oshirish bog'liq bo'lgan shaxsiy fazilatlarning etarli darajada 
rivojlanmaganligi (shaxsning insonparvarlik yo'nalishi, bolaning his-tuyg'ulari, 
harakatlariga moyilligi, dunyoga uning dunyoqarashi orqali qarash qobiliyati); 
ko'zlar, uning tajribalarini his qilish; bolalarning faolligini, tashabbusini, ularning 
individual namoyon bo'lishini, mas'uliyatini, muloqotini, refleksligini va 
boshqalarni rag'batlantirish); bolalarni o'qitishda o'quvchiga yo'naltirilgan 
yondashuvning mohiyatiga zid bo'lgan pedagogik faoliyatga nisbatan motivatsion 
va qadriyat munosabatlari. 
5. Maktabgacha ta'lim muassasasida uslubiy ish doirasida o'qituvchilar 
o'rtasida bolalarni o'qitishga o'quvchiga yo'naltirilgan yondashuvni shakllantirish 
tizimi ishlab chiqilgan. O'qituvchilarni ta'lim-tarbiyadan talabaga yo'naltirilgan 
ta'limga yo'naltirishning tetik mexanizmi o'qituvchilarning motivatsion sohasidagi 

---

40 
o'zgarishlar, yangi ta'lim modeli maqsadini ichki qabul qilish (o'rnatish bosqichi), 
nazariy postulatlarni bilishdir. modelning (idrok etish bosqichi), shu asosda o'z 
amaliy faoliyatini (texnologik bosqich) o'zgartirish zarurligini tushunish mavjud. 
Adekvat introspektsiya, o'z-o'zini baholash asosida bolalarni o'qitishdagi 
qiyinchiliklar, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarning sabablarini bilish 
bolalarning ta'lim faoliyatini (tuzatish bosqichi) tashkil etishning yanada samarali 
variantlarini 
topish, 
pedagogik 
faoliyatni 
takomillashtirishga 
qaratilgan 
ijodkorlikni rag'batlantirish uchun asosdir. bir butun sifatida didaktik tizimi, 
mualliflik ta'lim texnologiyasi bolalar yaratish (ijodkorlik bosqichi).