D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
at” mənasındadır (E.Əzizov. Azərbaycan dilinin tarixi dialekto-
logiyası. DDA, Bakı, 1990, s. 42)... M.Seyidov yazır: ... bunlar 
elə-belə atlardan deyil. Bunlar dərya atından əmələ gəliblər... dağ 
tanrısının atının “Qırat” adlanması çox təbiidir. “Qırat” – “dağın”, 
“ucalığın atı, yəni “dağ tanrısının atı” deməkdir...” (M.Seyidov. 
Azərbaycan xalqının soykökünü düşünərkən. Bakı, 1989, s.280-
281). Q.Cəfərov “Qırat”la bağlı bir sıra müəlliflərin, xüsusən də 
M.H.Təhmasib, E.Əzizov kimi alimlərin fikirlərini qəbul etmir, 
əksinə,  M.Kaşğarinin  (qır  at  –  qır  rəngli  at),  N.Marrın  (серая 
лошадь),  E.Karrıyevin  (серый    конь)...  izahlarının  düzgün  ol-
duğunu  göstərir  (Q.Cəfərov.  Azərbaycan  dilinin  zoonimika-
sı.  “Azərbaycan  dilinin  onomastikası”.  Bakı,  1987,  s.158-161). 
Yeri gəlmişkən, M.Kaşğarinin “Divan”ında Qırat zooniminin (at 
adının) deyil, onun apelyativlərinin (qır rəngli at) izahı verilmiş-
dir.  N.Cəfərov  yazır:  “Qırat”  sözünün  müxtəlif  etimologiyaları 
verilmişsə də, fikrimizcə, bu adın “Qara at” (Tobol tatarlarından 
V.Radlovun topladığı bir əfsanədə Koroğlunun – korun oğlunun 
atı  “Qara  at”dır)  adından  törəməsi  daha  çox  özünü  doğruldur” 
(N.Cəfərov. Eposdan kitaba. Bakı, 1999, s.148).
M.Kaşğarinin “Divanü lüğat-it-türk” əsəri ilə bu məsələlər, 
nəhayət, aydınlığa qovuşacaq, - deyən Ramiz Əskər yazır: “Ko-
roğlunun  atlarının  biri  qır,  digəri  doru  rəngli  olduğu  üçün  on-
lara sadəcə olaraq Qır at və Doru at (eynən Boz at, Ağat kimi) 
deyilməli ikən bunlara barmaqdan sorulan mənalar yüklənmişdir. 
Çünki rəng mənasında qır və doru sözləri ədəbi dilimizdə yox-
dur. Dürat “doru at” sözünün təhrifi, bir vurğu ilə söylənən va-
riantıdır. Bu, adi bir rəngdir, ona dürr, mirvari və s. kimi başqa 
mənalar vermək əllaməçilikdən, hətta elmi avaraçılıqdan başqa 
bir şey deyildir. Qır at isə qır rəngli atdır, bu da türkcə adi bir at 
rəngidir. Qır ata da uydurma rənglər yaraşdırmaq cəhdləri bir za-
manlar çox dəbdə olmuşdur” (M.Kaşğari. Divanü lüğat-it-türk”. 

---

105