DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI İltiriş//Ilteris antroponiminin sonundakı ş və s variantları,
qədim türk yazılı abidələrinin dil materiallarından göründüyü
kimi eyni mənşəli olmuş və bu dövrdə hələ tam şəkildə differen-
siallaşmamışdı. Elə buna görə də,müasir dilimizdəki –mış nəqli
keçmiş zaman şəkilçisi bu abidələrdə həm mış // miş, həm də mıs
// mis şəklində çıxış etmişdir.
Maraqlıdır ki, İlteriş kağan titul kimi formalaşsa da, şəxs
adı funksiyasında işlənmişdir. Bu fikri Terxin abidəsindən
gətirdiyimiz aşağıdakı cümlə də təsdiq edir: «...kara bodun turı....
kağan atadı, teŋridə bolmış el etmiş bilgə kağan atadı, el bilgə
katun atadı”. “...xalq (beləcə) ayağa qalxaraq (məni) kağan adlan-
dırdı, elan etdi, Tanrıdan olmuş Eletmiş bilgə kağan adlandırdı,
(xanımımı da) Elbilgə xatun adlandırdı” (Terx.c. 3).
Bu mətndə uyğur xaqanının taxta çıxarkən Eletmiş bilgə
kağan, xanımının isə Elbilgə katun adını alması göstərilir.
Məlumdur ki, İlteriş kağanın xanımı, Bilgə xaqan və Kül teginin
anası da İlbilgə katun // Elbilgə katun adını, titulunu daşıyırdı:
Üzə türk teŋrisi, türk ıduk yiri....türk bodun yok bolmazın tiyin,
bodun bolçun tiyin kaŋım İlteris kağanığ, ögim İlbilgə katunığ
teŋri töpəsintə tutıp yögerü kötürmis erinç. “Üstdə türk tanrısı,
türk müqəddəs yeri...türk xalqı yox olmasın deyə atam İlteris xa-
qanı, anam İlbilgə xatunu tanrı təpəsində tutub yuxarı qaldırmış”
(KTş11).
İlbilgə katun. Bu antroponimin I komponenti İlteris kağan
antroponimində olduğu kimi el//il leksemindən təşkil olunmuş-
dur. Bu komponentin apelyativi “dövlət”, “el”, “xalq”anlayışını
ifadə edir. Antroponimin II komponenti bilgə ünsürü isə bilmək
felindən və sifət düzəldən –gə şəkilçisindən yaranmış düzəltmə
sifətdən ibarətdir. Bilgə sözü “bilici” “müdrik” mənasını bildirir.
Bu leksem (Bilgə) başqa qədim türk antroponimlərinin tərkibində
də işlənmişdir. Bilgə şəxs adı müasir türk antroponimikasında da
