D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

Viskozimetriya usuli
.
Molekulyar massani aniqlash uchun, ko’pincha 
viskozimetrik usul qo’llaniladi. Chiziqsimon makromolekulalar eritmalarda xuddi 
qattiq tayoqchalardek harakatlanadi, deb taxmin qilib Shtaudinger molekulyar 
massani aniqlash uchun quyidagi tenglamani taklif qilgan: 
(3.14) 
bu yerda 
- solishtirma qovushqoqlik; 
- o’zgarmas son; С - polimerning 
eritmadagi konsentratsiyasi.
Tenglamadan ko’rinib turibdiki solishtirma qovushqoqlik polimer 
konsentratsiyasi va molekulyar massasiga mutanosib va 
Demak, 
konsentratsiya ortishi bilan o’zgarmay qolishi va 
ni С bilan 
bog’lanish chizmasi C o’qiga parallel bo’lgan to’g’ri chiziqdan iborat. Lekin 
(keltirilgan qovushqoqlik) konsentrasiyaga bog’liq bo’ladi va juda kichik 
molekulyar massalar uchun (3.14) tenglama bajariladi. Shuning uchun amalda bir 
necha 
konsentratsiyalardagi 
qovushqoqlik 
aniqlanadi 
va 
С=0 gacha 

---

78 
ekstrapolyatsiya qilinib “qovushqoqlik hadi” aniqlanadi: 
va 
undan molekulyar massani aniqlash uchun foydalaniladi. Hatto zanjirli polimer 
molekulalari bukilmas tayoqchalar sifatida harakat qiladi degan Shtaudinger 
taxmini ma’lum darajada to’g’ri bo’lsa ham, lekin bukiluvchan makromolekulalar 
uchun bu taxmin butunlay noto’g’ridir, chunki ular juda suyultirilgan eritmalarda 
o’rama shaklini qabul qilishga intiladi. Shuni ham aytib o’tish joizki, ichki 
ishqalanish faqat molekula o’lchamiga bog’liq bo’lmay, balki uning shakliga ham 
bog’liqdir. Shuning uchun Shtaudinger tenglamasida solishtirma qovushqoqlikni 
qovushqoqlik hadiga almashtirilishi (ya’ni, juda ham suyultirilgan, umuman 
makromolekulalar orasida ta’sirlanish bo’lmagan eritmalarga o’tish) har qanday 
polimerning molekulyar massasini hisoblashga kerak bo’lgan aniq tenglamaga olib 
kelmaydi. Undan tashqari [ ] qiymat erituvchining sifatiga, ya’ni “yaxshi” yoki 
“yomon”ligiga ham bog’liq.

---

79