D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov
Yüklə 3,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Anizotropiya
(yun. anisos – bir xil bo’lmagan va tropos – yo’nalish) – modda fizik xossalarining har xil yo’nalish va kesimlarda har xil bo’lishi. Anizotropiya masalan, kristallarning qattiqlik, issiqlik, optik, magnit, elektr va boshqa xossalari uchun xos. Disten, andaluzit, grafit kabi minerallarning qattiqligi bo’ylamasiga bir xil bo’lsa, ko’ndalangiga boshqacha bo’ladi. Bir yoqlama bosim ta’sirida dastlabki tuzilishini o’zgartirib, har xil kesimda turlicha tuzilishni hosil qilgan, tarkibidagi minerallar ma’lum qonuniyatga bo’ysungan tog’ jinslariga anizotropik tog’ jinslari deyiladi. Anizotropiya hodisasi minerallarning optik xususiyatini o’rganishda katta ahamiyatga ega . Anizatropiya - grekcha so’zdan olingan bo’lib, teng emas har xil xossali degan ma’noni bildiradi. Real metallarning kristallanishi jarayonida metallarda turli qo’shimcha jismlar borligi tufayli metall atomlarining ba’zi uchastkalarida ularning batartib joylashishi buziladi. Buning asosiy sabablaridan biri shuki, ayrim atomlar energiyasi panjaraning o’rtacha energiya qiymatidan katta bo’lib, intensivroq 135 harakatlanib, bir joydan ikkinchi joyga, masalan, panjara uchlaridan oraliqqa yoki qo’shni atomlar o’rniga o’tadi. Bu esa fazoviy panjaradagi atomlarning batartib joylashunivining buzilishiga olib keladi. Natijada uning xossalari o’zgaradi. Fazoviy kristall panjaradagi buzilishlar quyidagi xillarga ajratiladi: 1. Nuqtali buzilish: Kristall panjaradagi bo’sh joylarga qo’shni element atomlari joylashishi tufayli hosil bo’ladi. 2. Chiziqli buzilish: Bunday buzilish metallarga – termomexanik ishlov berishda yuzaga keladi. Bunga dislokatsiya deyiladi. Diskolatsiya - zarrachalari bloklarining o’zaro siljishi oqibatida paydo bo’ladi. 3. Sirtqi buzilish. Bu buzilish metall sirtida sodir bo’ladi. |