D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

6.2.
 
Derivatografiya - termik tahlil. Termik suyuqlanish va oquvchanlik
. 
Termografiya usulini qo’llash.
Moddadagi 
kimyoviy 
va 
fizik 
o’zgarishlarning aksariyati issiqlikni singdirish yoki chiqarish bilan, ya’ni aniq va 
maxsus qurilmalar tomonidan aniqlangan va qayd etilgan endo - yoki ekzotermik 
issiqlik effektlari bilan sodir bo’ladi. Bundan kelib chiqadiki, agar modda chiziqli 
tezlikda qizdirilsa, ma’lum bir harorat oralig’ida issiqlik ta’sirini aniqlash mumkin, 
bu aslida ushbu usulning butun mohiyati. 
Ushbu tahlil usulida moddaning belgilangan parametrlari termojuft 
yordamida o’lchanadigan harorat T (tajribaning mutlaq dizayni) yoki harorat farqi 
ΔT (differentsial dizayn) hisoblanadi. 
Qoida tariqasida, namunaning istalgan nuqtasida haroratni o’lchash, uni 
chiziqli isitish vaqtida vaqt funksiyasi sifatida mutlaq sxema bo’yicha amalga 
oshiriladi va termogramma olinadi. 

---

142 
Agar termal effektlarni o’lchash differensial sxema bo’yicha, ya’ni 
differensial issiqlik tahliliga (DTA) murojaat qilinsa, usulning sezgirligi sezilarli 
darajada oshadi. Bunday holda moddaning differentsial issiqlik tahlilidan (DTA) 
foydalanib, xuddi shu uchlari bilan ulangan ikkita o’xshash termojuft yordamida 
termogramma yoziladi. Ularning kesishmalaridan biri standart bilan, ikkinchisi 
sinov moddasi bilan korpusga joylashtiriladi. Bunday holda termogramma 
magnitafonning lentasiga yozib qo’yiladi. Differensial termojuftda hosil bo’lgan 
termo-EMF lar bir-biriga yo’naltiriladi.
Termogrammadagi differensial yozuv vaqt o’qiga parallel ravishda nol 
chiziq deb nomlangan to’g’ri chiziq shaklida olinadi. Ushbu turdagi termogramma 
sinov haroratida qizdirish jarayonida harorat o’zgarishi sodir bo’lganligini 
anglatadi. Agar moddaning o’zgarishi termal ta’sir bilan birga kelgan bo’lsa, u 
holda differensial egri chiziqning nol chizig’idan yuqoriga siljishi ekzotermik 
jarayonga va pastga endotermik jarayonga to’g’ri keladi. 
Termogram yozuvining ishonchliligi termojuftning sifatiga, isitish tezligiga, 
namunaning o’lchamiga va mos yozuvlar standartining sifatiga bog’liq. Chiziq va 
nol chiziq orasidagi tepalik maydoni namunaning entalpiyasining o’zgarishiga 
mutanosibdir. Bazalning siljishi namunaning issiqlik sig’imi o’zgarishi bilan 
bog’liq. 
Birinchi turdagi o’tishlarda tor cho’qqilar paydo bo’ladi. Turli o’lchamdagi 
va mos keladigan tuzilmalar mavjudligi sababli polimerlarda jismoniy o’tish 
paytida past molekulyar og’irlikdagi birikmalarda shunga o’xshash o’tish paytida 
kuzatilganlarga qaraganda cho’qqilar kengroqdir. 
Ikkinchi turdagi yoki oynali o’tish davrlarida egri shakllari keskin o’zgaradi. 
Issiqlik quvvatining oshishi tufayli namuna ko’p miqdordagi issiqlikni yutadi
.