D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

6.3.
 
Reometriya va termoreogrammalar. 
Reologiya
(yun. rheos — oqish, oqim va… logiya) — moddalar (jismlar) 
ning oquvchanligi va deformatsiyalanishi bilan bog’liq jarayonlarni o’rganish b-n 
shug’ullanadigan fan. Reologiyada turli qovushqoq plastik materiallarning qaytmas 
qoldiq deformatsiyasi va oqishi bilan bog’liq jarayonlar hamda siljish 
(elastiklikning keyingi taʼsiri va kuchlanish relaksatsiyasi) hodisalari ko’riladi. 
Reologiya iborasini ilk bor amerikalik olim Yu. Bingam kiritgan va rasman 1929-
yilda qabul qilingan.
Reologiya muammolari texnikada turli ishchi jarayonlari texnologiyasini 
yaratishda har xil materiallar (metall, polimer, grunt, beton, oziqovqat mahsulotlari 
va b.)ga taalluqli loyihalash va konstruktorlik hisoblash ishlari va bilanda ko’p 
uchraydi. 
Reologiyaning bir necha bo’limlari mavjud. Nazariy reologiya (fenemologik 
reologiya yoki makroreologiya) ni tutash muhitlar mexanikasining bir qismi deb 
qarash mumkin. U gidromexanika va deformatsiyalanuvchi qattiq jismlar 
mexanikasi orasidagi o’rinni egallaydi. Reologiya jismga taʼsir etuvchi mexanik 
kuchlanishlar bilan ular hosil qilgan deformatsiyalar orasidagi munosabatlarni va 
ularning vaqt bo’yicha o’zgarishlarini aniqlaydi. Tutash muhitlar mexanikasidagi 
materiallarni bir jinsli va tutash degan farazlarga binoan nazariy reologiyada qattiq, 
suyuq va boshqa jismlarning deformatsiyalanishi va oqishiga taalluqli turli 
chegaraviy masalalar yechiladi. Materiallarning reologik holatini ifodalash uchun 

---

149 
mexanik modellar tuzilib, ulardan polimerlarning mexanik xususiyatlarini, qattiq 
jismlardagi ichki ishqalanishni va real jismlarning boshqa xususiyatlarini 
o’rganishda foydalaniladi. 
Eksperimental 
reologiya 
(reometriya) 
moddalarning turli reologik 
xususiyatlarini maxsus asboblar va sinash mashinalari yordamida o’rganadi. 
Mikroreologiya mikrohajmlar (dispers tizimlardagi dispers fazasi zarrachasi) dagi 
deformatsiya va oqish jarayonlarini o’rganadi.