D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

7.2-jadval.
Yarimo’tkazgichlarda keng tarqalgan kirishmalarning elektr tabiati. 
Yarimo’tkazgich 
Neytral kirishma 
Donorlar 
Akseptorlar 
Kremniy 
Germaniy 
Galliy arsenidi 
Galliy fosfidi
 
H, N, C, Ge, Sn, Pb, Ar 
H, N, C, Ge, Sn, Pb, Ar 
H, N, B, Al, In, P, Sb 
H, N, B, Al, In, As, Sb
 
P, As, Sb, Li 
P, As, Sb, Li 
Si, Sn, Te, S, Se 
Si, Sn, Te, S, Se 
B, Al, Ga, In 
B, Al, Ga, In 
Zn, Cd, Be, Li 
Be, Mg, Zn, Cd, C 
Muntazam kristall panjarali (monokristall) hamda kirishmaning zarur 
miqdori va taqsimoti qat’iy nazorat qilinuvchi yarimo’tkazgich kristallarni hosil 
qilish — maxsus tozalikka rioya qilingan sharoitda yuqori darajada aniq va 
murakkab asbob-uskunalar ishlatiladigan juda ham murakkab texnologik jarayon. 
Yuqorida bayon qilingan barcha jarayonlarni zonalar nazariyasi yordamida 
tushuntirish mumkin. Qattiq jismlarning o’tkazuvchanligi kvant nazariyasi zonalar 
nazariyasiga asoslangan. Qattiq jismlarda elektronlar faqat muayyan qiymatli 
energiyalarga ega bo’la oladi. Sathlar zonalarni tashkil qiladi, ular bir-biridan 
zonaga tegishli energiya oraliqlari bilan ajralgan bo’ladi. 
Metallarda zonalar yo o’zaro ustma-ust tushgan yoki elektronlar bilan chala 
to’ldirilgan bo’ladi. Metallda ham elektr maydon ta’sirida elektron sathdan sathga 
erkin o’tadi, chunki zonadagi sathlar orasidagi masofa 
elektronning 

---

160 
manbaning elektr maydonida oladigan energiyasi esa 
eV. Sathdan 
sathga o’tishning osonligi elektronning erkin harakatini bildiradi. 
Yarimo’tkazgichlar va izolyatorlarda to’ldirilgan energiya zonasini bo’sh 
zonadan kengligi bir necha elektronvoltga yetadigan energiya tirqishi taqiqlangan 
zona ajratib turadi. Bu taqiqlangan zona orqali elektronlar issiqlik energiyasi 
hisobiga o’tib ketishi mumkin. Temperatura ortishi bilan bunday o’tishlar ehtimoli 
ortadi. Shuning uchun temperatura ko’tarilgan sari yarimo’tkazgichlar va 
dielektriklarning o’tkazuvchanligi oshadi, bu ularning metallardan muhim farqidir. 
Izolyatorlar va yarimo’tkazgichlarning hir-biridan farqi quyidagicha: izolyatorlarda 
taqiqlangan 
zona 
yarimo’tkazgichlardagidan 
keng. 
Bundan 
tashqari, 
yarimo’tkazgichlarda kirishma o’tkazuvchanligi muhim rol o’ynaydi, bu holda 
yarimo’tkazgichning kristall panjarasiga kirib olgan kirishma atomlari tufayli 
taqiqlangan zonada qo’shimcha sathlar paydo bo’ladi. 
Metallarda solishtirma qarshilik (odatda, xuddi shu kattalik bilan qattiq 
jismning o’tkazuvchanlik xossalari xarakterlanadi) xona temperaturasida 
Ω*m dan (kumushda) 
Ω*m gacha (vismutda) oraliqda 
bo’ladi. Yarimo’tkazgichlar turkumiga solishtirma qarshiligi 
dan 
Ω*m 
gacha bo’lgan materiallar kiradi. Izolyatorlar 
Ω*m gacha solishtirma 
qarshilikka ega bo’ladi. SI da o’tkazuvchanlik siemens (Sm) birliklarda o’lchanadi.