Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət

 
178 
Qrammatik  normalar.  Dilin  qrammatik  quruluşunun  nitq 
prosesində fəaliyyətini nizamlayır. Bu normalara dilin öz təbiəti, 
qanunauyğunluğu,  dildə  axıcılıq,  rəvanlıq,  ardıcıllıq  və  s.  tələb-
lərin  gözlənilməsi  baxımından  məqbul  sayılan  əlaqə  formaları, 
şəkilçilərin  ardıcıllığı,  sözlərin  sıralanması,  qrammatik  kateqori-
yaların işlənməsi ilə bağlı qaydalar daxildir.Misal üçün: söz kö-
kündən  sonra  əvvəlcə  sözdüzəldici  (söz  yaradan),  sonra  isə 
sözdəyişdirici  şəkilçi  (qrammatik  funksiyanı  yerinə  yetirən)  iş-
lənir:  arı-çı-lıq-dan,  sənət-çi-lər  və  s.  Miqdar  və  qeyri-müəyyən 
sayından sonra işlənən isim cəm şəkilçisi qəbul etmir: beş qələm, 
xeyli  adam  əvəzinə  beş  qələmlər,  xeyli  adamlar  demək  düzgün 
sayılmır. Nitq kommunikasıyasında sözlər müəyyən düzülüş qay-
dasına malik olur: mübtəda cümlənin əvvəlində, xəbər sonunda, 
təyin isim və isimlə ifadə olunan üzvdən əvvəl, tamamlıq ismi və 
feli xəbərin, zərflik xəbər, xəbər qrupunun əvvəlində işlənir. 
Bir qrammatik qaydaya görə cümlədə və ya abzasın əvvəlin-
də işlənilən isimlər sonra gələn cümlədə (eləcə də abzasda) şəxs 
əvəzlikləri və ya münasib sözlərlə əvəz olunmalıdır. Bu eyni söz 
və ya ifadənin təkrarını aradan qaldırmaqla nitqin ahəngdarlığını 
təmin  edir.  Mənsubiyyət,  hal,  dərəcə,  zaman,  şəxs  və  sairələrin 
ədəbi dildə işlədilməsi ilə bağlı qrammatik normalar mövcuddur. 
Həm  yazılı,  həm  də  şifahi  nitqdə  qrammatik  normalardan 
uzaqlaşma halları tez-tez müşahidə olunur. Məs: 
a)  Uzlaşma əlaqəsinin pozulması ilə bağlı qüsurlar: Bir neçə 
maşın torpaqları həyətə tökdülər. 
b) İdarə  əlaqəsinin  pozulması  ilə  bağlı  qüsurlar:  Ustalar 
1400  oturacaq  stullar  təmir  etdilər.  Bir  çox  ölkələrin  müşahidə-
çiləri seçkidə iştirak etdilər. Birinci cümlədə stullar, ikinci cüm-
lədə müşahidəçilər sözləri müəyyən təsirlik halında işlənməlidir. 
c)  Yanaşma  əlaqəsinin  pozulması  ilə  bağlı  qüsurlar:  Azər-
baycanın  bütün  həyatının  sahələri  Avropaya  inteqrasiya  olunur 
(olmalıdır: həyatının bütün sahələri) 

---