DƏrs vəSAİTİ Vəsait Boloniya prosesi, kredit sistemi üzrə ali pedaqoji



Yüklə 0,77 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/7
tarix21.11.2019
ölçüsü0,77 Mb.
#29652
növüDərs
1   2   3   4   5   6   7
Azf-269214


ƏDƏBİYYAT

1. Ağayev Ə. və b. Pedaqogika. Bakı, 2006.

2. Bədəlova  Ə.  Azərbaycan  xalq  pedaqogikası.  Bakı,

2010.


3. Hüseynzadə R. və b. Təhsilin humanistləşdirilməsi və

demokratikləşdirilməsi. Bakı, 1997.

4. Nəzərov A. və b. Pedaqoji ustalıq. Bakı, 2008.

5. Təhsilin  humanistləşdirilməsi  yolu  ilə  yeni  pedaqoji

təfəkkürün inkişafı. Bakı, 1999.

6. Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu.

Bakı, 2011.

80

XIV MÖVZU



TƏHSİLİN FASİLƏSİZLİYİ VƏ

İNFORMATLAŞDIRILMASI

PLAN:

1. Təhsilin  fasiləsizliyi  dedikdə,  bilik,  bacarıq,

informasiya olmanın nəzərdə tutulması

2. Təhsilin  informatlaşmasının  indiki  şəraitdə daha

çox aktuallıq kəsb etməsi

3. Kompüterin Azərbaycan məktəblərinə daxil olduğu

indiki  zamanda  bu  prinsipin  çox  böyük əhəmiyyət

daşıması

4. Təhsilin informatlaşdırılması ilə əlaqədar alimlərin

müxtəlif fikirləri

Bu  prinsipin əsas  məqsədi, təlimin  metodu  və texno-

logiyalardan istifadə edərək  təhsil  alanlara  müstəqilliyi  “öyrən-

məyi” öyrətməyi, təhsilə çevik münasibət göstərməyi aşılamaqdır.

Məlum  olduğu  kimi,  hazırda  həm  informasiyalar,  həm  də

informasiyaların  tez-tez  dəyişməsi,  yeniləşməsi  baş  verir.  Digər

tərəfdən,  peşə qazanmış  insanlar  yeni  tələbatlara  uyğun  olaraq

yeni  peşə qazanmaq  məcburiyyətində qalırlar.  Bütün  bunları

nəzərə alaraq şagirdlər orta təhsil alarkən elə hazırlanmalıdırlar ki,

onlar  təhsilin  fasiləsizliyindən  istifadəyə hazır  olsunlar,  eyni

zamanda  öz  təsirlərini  fasiləsiz,  məqsədəuyğun  olaraq  artıra  bil-

sinlər.  Burada  “təhsil”  dedikdə,  bilik,  bacarıq,  informasiya  alma

nəzərdə tutulur.

Bu prinsip cəmiyyətin informatlaşdırılmasının sürətləndiyi

indiki  şəraitdə daha  aktualdır.  Bu  prinsipin  nəzərə alınmasında

əsas  məqsəd  təhsil  alanların  müasir  informasiya  texnologi-

yalarında istifadəyə hazırlamaq, onlarda informasiya mədəniyyəti

formalaşdırmaqdır.

Kompüterin Azərbaycan məktəblərinə daxil olduğu indiki

zamanda  bu  prinsipin  çox  böyük əhəmiyyəti  vardır.  Təlim –

yalnız təfəkkürlə iş deyil, təlimin nəticələri digər psixi proseslərin


81

razılaşdırılmış  təsirindən  və insanın  digər  psixi  xüsusiyyətlərinin

meydana çıxmasından asılıdır. Təlim fəaliyyətinin fəallaşdırılması

bu  prosesdə motivləşdirmənin  və psixi  proseslərin  idarə edilmə-

sindən  çox  asılıdır, əks  təqdirdə tətbiq  olunan  pedaqoji  texno-

logiya  və ya  interaktiv  metodlar  istənilən  səmərəli  nəticəni  verə

bilməz.

1. Təlimin  motivləşdirilməsi  üçün  dəqiq,  məqsəd-



yönlülük olmalıdır.

2. Təlimin  məzmunu  şagirdlərin  dərketmə səviyyələrinə

uyğun olaraq seçilməlidir.

3. Hər  bir  fənnin  dövlətin  təhsil  standartlarına  uyğun

olması üçün optimal səviyyə həyata keçirilməlidir.

4. Şagirdlərin  şəxsiyyətyönümlülüyü,  maraq  və meylləri

nəzərə alınmalıdır.

5. Verilən  biliklərin  həyati  gərəkliliyi  meydana  çıxarıl-

malıdır və s.

Öyrənmə


proseslərini

(diqqəti, 

marağı, 

təfəkkürü)

fəallaşdırmaq üçün isə bir neçə vacib şərtə əməl edilməlidir:

- Məşğələlər,  sosial-gigiyenik  tələblərə

cavab  verən

şəraitdə aparılmalıdır. Buraya  binanın  (avadanlığı)  abadlığı,

istiliyi,  akkustikası,  işıqlılığı,  şagirdlərin  gün  rejimi,  yeməyi,

gəliş-gedişi  daxildir. Əgər  təlim  tədris  üçün  normal  şərait

yoxdursa,  orada  diqqət  və qavrama  yüksək  ola  bilməz. Alimlər

müəyyənləşdirmişlər  ki,  normal  yatmamaq  və aclıq əqli əməyin

məhsuldarlığını  kəskin  şəkildə endirir.  Bu  şərt  təkcə təhsil

alanlara deyil, təhsil verənlərə də aiddir;

- Təlim  informasiyası  kəmkəsrlər  deyil,  kifayət  qədər

məlumatlandırıcılıq  səviyyəsində verilməlidir.  Bu  həm  diqqətin

davamlılığını  qoruyur,  həm  də mükəmməl  anlama  şagird

fəaliyyətinin düzgün və fəal qurulmasına kömək edir;

- Əyani  vasitələrdən,  didaktik  materiallardan  istifadə

zamanı  həmin  materialların  təmiz,  səliqəli,  yararlı  olması  təmin

edilməlidir.  Eləcə də müəllimin  şərhi  kitab  dili  ilə deyil,  canlı

danışıq  səviyyəsində,  həm  də professional  olmalıdır.  Həmçinin

müəllimin  səsinin ucalığı,  tembri,  nitqin  tempi,  intonasiyası,

82

pauza təlim prosesinin təşkilində mühüm rol oynayır. Təəssüf ki,



bu  cür əhəmiyyətli  keyfiyyətlər  müəllim  hazırlığında  lazımınca

nəzərə alınmır;

- Təlim  prosesində

xoş


əhval-ruhiyənin  yaradılması

intellektual  məhsuldarlığı  xeyli  artırır.  Təəssüf  ki  müəllimlərin

xeyli qismi bu cəhəti yerinə yetirmirlər. Müşahidələrimiz göstərir

ki,  dayaz  biliyi  olan  sinfi  idarə edə bilməyən  hazırlıqsız

müəllimlər sinifdə tələbkarlıq adı altında amirlik edir. Kobud söz

gücünə,  özlərinin  qəbul  edilməsinə

çalışırlar.  Belə

üslub


şagirdlərin müəllimi dinləməyə də, təlim fəaliyyətinə də marağını

heçə endirir;

- İnformasiyanın  vizual  və sözlə verilməsinin əlaqələn-

dirilməsi şagirdlərin qavramasını və dərkini həm asanlaşdırır, həm

də məhsuldar edir.

Alimlər  yazırlar  ki,  ötən əsrin  50-ci  illərinin  sonlarında

Qərbdə “ağıllı  göz”  nəzəriyyəsi  baş  qaldırmışdır.  Həmin  nəzə-

riyyənin nümayəndələri deyirlər ki, göz beyni inkişaf etmişdir.

İ.M.Yaqlom qeyd edirdi ki, yaşlı insanın eşitmə orqanı bir

neçə məlumat  üzrə eyni  vaxtda  1000  vahid  informasiya  buraxır.

Toxunma  orqanı  10.000,  görmə orqanı  isə 100.000.  Psixoloq

B.Q.Anonyev  bildirir  ki,  görmə sistemi  vasitəsilə qavrama  3

səviyyədə gedir.

Hissetmə, qavrama, təsəvvüretmə, eşitmə vasitəsilə yalnız

təsəvvür etmə səviyyəsində.

Tədqiqatlar  göstərir  ki,  insan  şifahi  nitqlə

aldığı

informasiyanı  15%,  görməklə 25%  yadda  saxlayır. Əgər  eyni



vaxtda  bu  hər  iki  vasitədən  informasiya  verilərkən  istifadə

edilirsə, məzmunun yadda saxlanılması 65%-ə çata bilər.



83

ƏDƏBİYYAT

1. Ağayev Ə.  Təlim  prosesi:  Ənənə  və  müasirlik.  Bakı,

2006.

2. Ağayev Ə. və b. Sosial pedaqogika. Bakı, 2008.



3. Abbasov A. Pedaqogika. Bakı, 2010.

4. Kərimov Y. Pedaqoji tədqiqat metodları. Bakı, 2009.

5. Mərdanov  M., Şahbazov  F.  Azərbaycan  təhsil  sistemi

(1998-2005) II kitab. Bakı, 2005.

6. Mehrabov 

A. 


Azərbaycan 

təhsilinin 

müasir

problemləri. Bakı, 2007.



7. Nəzərov  A.  “Müasir  təlim  texnologiyaları”  fənni  üzrə

proqram. Bakı, 2010.

84

XV MÖVZU

TƏHSİLİN MƏHSULDARLIĞINA GÜCLÜ TƏSİR

GÖSTƏRƏN TİBBİ-BİOLOJİ ŞƏRTLƏR. FİZİKİ

TƏRBİYƏ

PLAN:

1. Şagird sağlamlığının qorunması

2. Uşaqların təmiz havada olmasına diqqət yetirilməsi

3. Həddindən 

artıq 

yorğunluğa 

yol 

vermənin

qarşısının alınması

4. Fiziki tərbiyənin mahiyyəti və əhəmiyyəti

5. Fiziki tərbiyənin vasitələri və formaları

Təlimin  məhsuldarlığına  güclü  təsir  göstərən  tibbi-bioloji

şərtlər  vardır  ki,  bunları  həm  müəllimlər,  həm  də şagirdlər  və

valideynlər bilməli, nəzərə almalıdırlar. Həmin şərtlər bunlardır:

1.  Şagird  sağlamlığının  qorunması.  Şagirdə sağlamlığını

saxlaya bilmək,  qorumaq  qaydaları  öyrədilməlidir.  Bəzi  tədqiqi

məlumatlara görə şəhər məktəblərindəki yuxarı sinif şagirdlərinin

orqanizmi  son  həddə qədər  yüklənir.  Onların  gənc  bədənlərinin

dözümü buna çatmır. Əksəriyyəti sutkada 30 dəqiqədən 2,5 saata

qədər  az  yatır.  Yalnız  azyatma  onların  iş  qabiliyyətini  30%

azaldır.

2.  Uşaqların  təmiz  havada  olmasına  diqqət  yetirilməsi.

Şəhər uşaqlarının demək olar ki, 2/3-si təmiz havada kifayət qədər

olmur.  Bədən  tərbiyəsi  dərsləri  ya  heç  keçirilmir,  ya  da  açıq

meydançalarda  aparılan  səyahətlər,  turizm  gəzintiləri  təşkil

edilmir,  ailədə də bir  çox  halda  bu  cəhətə diqqət  yetirilmir.

Nəticədə şagirdin səhhəti zəifləyir, təlimdə zora düşür.

3.  Həddindən  artıq  yorğunluğa  yol  vermənin  qarşısının

alınması. Şagird yorğunluğu başlıca olaraq iki halda təzahür edir:

I.  gün  rejiminə əməl  edilməməsi,  təlim  yükünün  çoxluğu

və ağırlığı;

II. kifayət qədər müsbət emosiyaların olmadığı şəraitdə.



85

Şagirdin  müəllimin  ona  münasibətindən,  öyrətmə səyin-

dən, yaxud təlim şəraitindən daxili razılığı yoxdursa, o tez yorulur

və təlim əməyi  ona  zövq  vermir. Bütün  bunları  nəzərə alaraq

təlimi elə qurmaq  lazımdır  ki,  şagird  bütün  şəraitdən  tam  razı

qalsın.


Əməkdaşlıq  şəraiti  və yeni  təlim  metod  və texno-

logiyalarının  doğurduğu  yaradıcı  interaktiv  ab-hava  təbii  ki

şagirdlərin  həvəsini  və marağını  artırır,  onların  özlərinə aid

problemlərin həllinə müstəqil yanaşa bilmələrini təmin edir.

Bədən  tərbiyəsi,  idman  orqanizmin  möhkəmləndirilməsi,

səmərəli əqli  fəaliyyət  üçün  geniş  imkanlar  açır, əqli  fəaliyyətlə

fiziki  fəaliyyətin  növbələşməsi  nəticəsində iş  qabiliyyətinin

bərpası prosesi daha səmərəli olur. Fiziki tərbiyə uşaqların bədə-

ninin  ahənfdar  inkişafına,  qamətin  yaraşıqlı,  hərəkətlərin gözəl,

zərif  və çevik  olmasına  kömək  edir,  estetik  zövqün  forma-

laşmasına imkan yaradır.

Bütün 


yuxarıda 

deyilənləri 

yekunlaşdıraraq 

fiziki


tərbiyəyə belə bir  konkret  tərif  vermək  olar:  Fiziki  tərbiyə –

müəllimin  rəhbərliyi  altında  şagirdlərin  öz  sağlamlığını  möh-

kəmləndirməsi,  çevikliyini  və gumrahlığını  təmin  etməsi  prose-

sidir.  Bu  proses  fiziki  mədəniyyətin  müasir  inkişaf  səviyyəsinə

tam uyğun olaraq təşkil  edilməli və şagirdlərin fiziki kamilliyinə

gətirib çıxarmalıdır.

Fiziki  tərbiyə məqsədyönlü,  planlı və mütəşəkkil  proses

olub, gənc nəslin can sağlığını təmin etməyə, onun fiziki qabiliy-

yətini  inkişaf  etdirməyə,  mütəhərrik  vərdişlərin  və bacarıqların

formalaşmasına  xidmət  edir.  Fiziki  tərbiyə şagirdlərin  bədən

quruluşunun  mütənasibliyində,  qamətin  gözəlliyində,  hərəki

keyfiyyətlərin  (gücün,  hərəkət  sürətinin,  cəldlik  və dözümlüyün,

elastikliyin)  inkişaf  və formasında  təzahür  edir.  Fiziki  tərbiyə

şagirdlərdə əməkdə iştirak  etmək  vərdişləri,  iradə,  kollektivçilik,

əzmkarlıq  və s.  keyfiyyətləri  inkişaf  etdirir,  onları  Vətənin

müdafiəsinə hazırlayır.

Bu zəruri işdə fiziki tərbiyənin mühüm tərkib hissəsi olan

bədən  tərbiyəsi  dərsləri  böyük  rol  oynayır.  Bədən  tərbiyəsi

86

dərslərində şagirdlər  düzgün  yeriməyi,  qaçmağı,  tullanmağı,



maneələri  dəf  etməyi,  idman  alətlərində müxtəlif  çalışmaları,

təmrinləri  yerinə yetirməyi  öyrənir,  öz  bədənlərinin  sağlamlığına

kömək edən hifzüsəhha qaydalarına yiyələnirlər.

Cəmiyyətin ən  qiymətli  sərvəti  insan  və onun  sağlam-

lığıdır.  Heç  bir  yüksək  texniki  nailiyyət  insanların  səhhətinin

qorunması  və möhkəmləndirilməsi ilə müqayisə oluna  bilməz.

Buna  görə də insanların  sağlamlığı  Pluton,  Hippokrat  dövründən

müdrik  şəxsiyyətlərin  diqqətini  cəlb  etmişdir.  Təsadüfi  deyil  ki,

“sağlam  bədəndə sağlam  ruh  olar”  yunan  atalar  sözü  də həmin

dövrün məhsuludur. Qədim Elladanın nəhəng qayaların birində bu

sözlər  yazılmışdır: “Güclü olmaq istəyirsənsə qaç, sağlam olmaq

istəyirsənsə qaç,  gözəl  olmaq  istəyirsənsə qaç”.  Antik  dövrün

böyük  filosofu  Platon  sağlamlığı  insan  üçün  birinci  xoşbəxtlik

hesab edirdi. Hippokrata görə hərəkətsiz müalicə yoxdur. Plutarx

deyirdi ki, gimnastika təbabətin şəfaverici hissəsidir.

“Qanunlar” əsərinin müəllifi, xalq arasında Loğman adı ilə

tanınan Əbu Əli ibn Sina deyirdi:

Vərdişlə (idmanla – A.N.) yaxşıca olsan aşina,

Çatırsan fərəhlə sən yüz yaşına.

Bəlkə də daha çox yaşayırsan bil,

Həb və toz dərdinə heç dərman deyil.

Bütün dərdlərinə bax budur dava:

Təbiət – su, günəş və təmiz hava.

Hər  bir  adam  yüksək  mənəviyyatla, əməksevər vətəndaş

olmaqla  yanaşı  möhkəm  sağlamlığa,  fiziki  keyfiyyətə yiyələn-

məlidir.  Sağlamlığı mühafizə edən  və möhkəmləndirən  mühüm

amillərdən biri fəal hərəkətdir, zəruri fiziki qüvvədir.

Qüvvə xarici müqaviməti və ona qarşı təsiri əzələnin gücü

ilə aradan qaldırmaq qabiliyyətidir.

Cəldlik  insanın yeni  hərəkətləri  tez mənimsəmək  və

dəyişilən  şəraitdə hərəki  vəzifələri  müvəffəqiyyətlə icra  etməyə

imkan  verir.  Bu  hərəki  qarşılıqlı əlaqədə inkişaf  və təzahür  edir.

Y.A.Komenski  “Ana  qucağı  məktəbi”  adlı əsərində yazırdı  ki,

həyatımız  oda  bənzəyir,  hava  axını  və daimi  hərəkət  olmadıqda



87

od dərhal söndüyü üçün uşaqların da hər gün təmrinlər etməsi və

hərəkətdə olmaları zəruridir.

Fiziki 


tərbiyə

məktəblilərin 

sağlam 



möhkəm



böyüməsini  təmin  edir,  şagirdlərə həyatda  zəruri  olan  hərəkət,

bacarıq  və vərdişləri  (düzgün  yerimək,  qaçmaq,  tullanmaq,

üzmək,  təbii  amillərdən  düzgün  istifadə etmək  və s.)  aşılayır,

məktəblilərdə əqli  qabiliyyətləri,  mənəvi  keyfiyyətləri, əmək

vərdişlərini,  estetik  zövq  və duyğuları,  idman  və bədən  tərbiyəsi

məşğələləri ilə üzvi şəkildə birləşdirir, onların ahəngdar inkişafını

təmin edir.

Bütün  şagirdlərin  hər  gün  dərslərdə,  dərsdənkənar  vaxt-

larda,  idman  bölmələrində bədən  tərbiyəsi  ilə məşğul  olmasını

təşkil etmək, bunun üçün lazımi şərait yaratmaq lazımdır. Hər bir

məktəbdə,  bütün  təlim-tərbiyə

ocaqlarında  avadanlıqla  və

inventarla  yaxşı  təchiz  edilmiş  idman  salonları  və meydançaları

yaradılmalı,  şagirdlərin  fiziki  tərbiyəsinə,  gigiyenik  məsələlərinə

daha çox fikir verilməlidir.

Fiziki  təmrinlər,  çalışmalar,  sağlamlığı  təmin  edən  təbii,

habelə gigiyenik amillər tərbiyənin qüdrətli vasitələridir.

İnsanın  sağlamlığının  təmin  edilməsində, əmək  və hərbi

fəaliyyətə hazırlanmasında  təmrin  və çalışmalar  mühüm  rol

oynayır.  Məktəbdə fiziki  təmrinlərdən  gimnastika,  oyun,  turizm

və idman  zalında  istifadə olunur.  Gimnastika  təmrinləri  üçün

səciyyəvi  cəhət  odur  ki,  bunlar  şagirdlərin  ayrı-ayrı əzələ qrup-

larını,  orqanizmlərini  inkişaf  etdirir.  Oyunlar  bütövlükdə orqa-

nizmə təsir  göstərir,  hərəki  keyfiyyətlərin  kompleks  inkişafına

kömək edir. Oyun, hərəkət bir növ işdir, fəaliyyətdir.

Turizm  zamanı  şagirdlərdə

ünsiyyət,  kollektivçilik,

qarşılıqlı hörmət və s. keyfiyyətlər formalaşır.

Fiziki tərbiyənin təşkili formalarına bədən tərbiyəsi fənni,

idman  sağlamlıq  işləri,  müstəqil  məşğələlər,  fiziki tərbiyə üzrə

sinifdənxaric  və məktəbdənkənar  işlər  daxildir.  Fiziki  tərbiyə və

idman  üzrə sinifdənxaric  işlər  bədən  tərbiyəsi  dərslərində

mənimsənilmiş biliklər və bacarıqlarla sıx əlaqələndirilir.

88

Şagirdlərin  fiziki,  hərbi  vətənpərvərlik  yerişi  “Üfüqdə



parıltı”,  “Qartal  balası”  kimi  hərbi  idman  oyunları  xüsusi

əhəmiyyətlidir. “Üfüqdə parıltı” hərbi idman oyunu aşağı siniflər,

“Qartal  balası”  isə

yuxarı  sinif  şagirdləri  üçün  nəzərdə

tutulmuşdur.  Bu  oyunlarda  güclü  romantika  olduğu  üçün  onlar

yeniyetmələri və gəncləri  özünə cəlb  edir. Bu  oyunlar  axtarışlar

və kəşfiyyatlar,  “hərbi”  sirlər  aləmidir.  Hərbi  idman  oyunları

məktəblilərin  şəxsiyyətinin  formalaşmasına  ciddi  təsir  göstərir.

Onlar  belə hərbi  idman  oyunları  prosesində çətinlikləri  aradan

qaldırmağı  öyrənir,  vəziyyətdən  çıxış  yolu  axtarır, ətraf  aləmin

mürəkkəb,  müəmmalı  sirlərini  dərk  edirlər.  Belə hərbi  idman

oyunlarında  iştirak  etməklə

məktəblilər  xalqımızın  döyüş

ənənələrinin  mahiyyətini  mənimsəyir,  tədricən  hərbi  intizamın

məsuliyyətini, çətinlikləri aradan qaldırmağın nə demək olduğunu

öyrənirlər.

I  sinifdə şagirdlərə sağlamlıqda  rejimin  rolu  haqqında

məlumat  vermək,  bədəni  təmiz  saxlamağın,  səhərlər  gimnastika

ilə məşğul olmağın əhəmiyyətini öyrətmək lazımdır və s.

II  sinif  şagirdləri  I  sinifdə əldə edilmiş məlumatı  inkişaf

etdirməli və aşağıdakıları bilməlidir: düzgün nəfəs almaq, düzgün

yerimək və düzgün oturmaq, sanitariya-gigiyena qaydalarına əməl

etmək  və rejimi  gözləmək;  dərs  məşğələlərində öyrəndikləri

hərəkətlərin  icrası  ilə məşğul  olmaq,  dərsdənkənar  idman

tədbirlərində iştirak etmək və s.

III  sinif  şagirdləri  sağlamlıq  haqqında  söhbətlərə qulaq

asmalı,  rejimə əməl  etməli,  vaxtlı-vaxtında  istirahət  etməyin,

vaxtında  yatıb-durmağın əhəmiyyətini  dərk  etməli  və bunları

əməli olaraq yerinə yetirməlidirlər.

IV sinif şagirdləri gimnastika, yüngül atletika, üzgüçülük,

xizək sürmək işləri ilə məşğul olur, kiçiklərə mütəhərrik oyunları

öyrədir,  gigiyenik  qaydalara əməl  edir,  proqram  səviyyəsində

praktik bacarıq və vərdişlərə yiyələnirlər.


89

ƏDƏBİYYAT

1. Azərbaycan  Respublikasında  ümumi  təhsilin  konsep-

siyası. Bakı, “Kurikulum” jurnalı, 2008. № 1.

2. Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2006.

3. Əhmədov  B.,  Rzayev  A.  Pedaqogikadan  mühaziyə

konspektləri. Bakı, 1983.

4. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007.

5. Mehrabov  A.  Azərbaycan  təhsilinin  müasir  prob-

lemləri. Bakı, 2007.

6. Mərdanov M. Azərbaycan təhsili müstəqillik illərində.

Bakı, 2003.

7. Mustafayeva  R.,  Mustafayeva  S.  Pedaqogika.  (Müha-

zirə xülasələri) Bakı, 2002.

8. Nəzərov  A.  Təhsilin  müasir  problemləri  (Proqram)

Bakı, 2010.

9. Sadıqov F. Pedaqogika. Bakı, 2006.

90

XVI MÖVZU

TƏRBİYƏ TEXNOLOGİYALARI. ŞƏXSİYYƏTİN

TƏRBİYƏSİ İŞİNDƏ FƏRDİ XÜSUSİYYƏTLƏRİN

NƏZƏRƏ ALINMASI

PLAN:

1.Tərbiyə texnologiyaları anlayışının şərhi

2.Tərbiyə olunanla  tərbiyə edən  arasında  qarşılıqlı

münasibətlər

3.Fərdi yanaşma ilə fərdi tərbiyə arasındakı fərqlər

4.Uşaqların  fərdi  xüsusiyyətlərini  öyrənmək  üçün

müxtəlit tədqiqat üsullarından istifadə olunması

Tərbiyə  texnologiyalarının  yaradılmasında  aşağıdakı

pedaqoji prinsiplər nəzərə alınmalıdır:

1. Məqsədyönlülük

2. Perspektivlik

3. Komplekslik

4. Fəallıq

5. Mütəşəkkillik

6. Yaşauyğunluq və s.

Məktəbdə müxtəlif işlərin hazırlanması texnologiyalarının

həyata  keçirilməsində  yuxarıdakı  pedaqoji  prinsiplər  diqqət

mərkəzində saxlanmalıdır. Tərbiyəvi tədbirlərin təşkilində kollek-

tivçiliyin  böyük  rolu  vardır.  Dahi  rus  pedaqoqu  A.S.Makarenko

(1888-1939)  öz  pedaqoji  fəaliyyətində  kollektiv  tərbiyəyə  böyük

önəm vermiş və bu barədə demişdir: “Kollektivdə kollektiv üçün

kollektiv  vasitəsilə  tərbiyə – budur  tərbiyənin ən  ali  prinsipi”.

Həm də şagirdlərlə iş apararkən hər bir müəllim, yaxud tərbiyəçi

fərdi  işlə  kollektiv  işi  uzlaşdırmalıdır.  Çünki  burada  tərbiyə

texnologiyaları və tərbiyə metodlarının tələblərinə müvafiq olaraq

məktəblilərin ümumi və fərdi cəhətləri nəzərə alınmalıdır.

Məlumdur  ki,  tərbiyə  prosesi  dedikdə, ilk növbədə  bir

neçə  sualla  qarşılaşırıq.  Tərbiyə  olunan  kimdir?  Tərbiyə  edən

kimdir?  Tərbiyənin  məqsədi  nədir?  Tərbiyə  prosesində  hansı


91

üsullardan istifadə olunur? Tərbiyə olunanla tərbiyəedən arasında

qarşılıqlı  münasibətlər  necədir?  və  s.  Təbii  ki,  pedaqoji  və

psixoloji biliklərə istinad etmədən  həmin  suallara  düzgün  cavab

vermək  mümkün  deyildir.  Çünki  tərbiyə  işinin  bir  sıra  dərin

pedaqoji-psixoloji problemləri  mövcuddur.  Tərbiyə  prosesində

uşaq şəxsiyyətinin  təlabatları,  arzıı  və  istəkləri, temperament

xüsusiyyətləri,  sərvət  meylləri,  maraqları,  idealları,  dünyagörüşü

və  əqidəsi  təşəkkül  edir.  Tərbiyə  prosesində  hansı  pedaqoji-

psixoloji  biliklərə  istinad  etmək,  hansı psixoloji qanunauy-

ğunluqlardan  çıxış  etmək  lazımdır  ki,  tərbiyə  işi  uğurlu  getsin,

qarşıya  qoyulmuş  nıəqsədə  müvəffəqiyyətlə nail olmaq  mümkün

olsun?

Bunun  üçün ilk növbədə  tərbiyə  obyektinə  (tərbiyə



olunana)  yaxından  bələd  olmaq,  onun  bütün  fərdi psixoloji

xüsusiyyətlərini  dərindən öyrənmək  lazımdır.  Çünki  dünyada ən

incə,  lakin  ən  mürəkkəb  olan  insan  qəlbini, onun  psixoloji

xüsusiyyətlərini  mükəmməl  öyrənmədən  tərbiyə  işində  uğur

qazanmaq mümkün deyildir.

Təbii  ki, tərbiyə  obyekti  olan insan, fərdi psixoloji

xüsusiyyətlərinə  görə  biri  digərindən  kəskin  surətdə  forqlənir.

İctimai praktikanın müxtəlif sahələrində (sənaye, kənd təsərrüfatı,

təhsil,  səhiyyə  və  s.)  fərdi  xüsusiyyətlərin  təhlili  və nəzərə

alınması  pedaqogikanın  və  psixologiyanın  tətbiqi  problemləri

içərisində  xüsusi  yer  tutur.  Gənc  nəslin  təlim-tərbiyəsi  işində  isə

onun əhəmiyyəti  xüsusilə  böyükdür.  Pedaqogika  və  psixologiya

tarixi ilə  tanış  olsaq,  bir  cəhəti  aydın  görə  bilərik.  Zamanın

görkəmli  alimləri  uşaq  tərbiyəsindən  danışarkən  diqqəti  həmişə

fərdi yanaşma məsələlərinə cəlb etmişlər.

Fərdi yanaşma  mühüm pedaqoji-psixoloji prinsipdir.

Həmin  prinsipə  görə, təlim-tərbiyə  işində  hər  bir  uşağın  fərdi

xüsusiyyətləri  zəruri  surətdə  nəzərə  alınmalıdır.  Təlim-tərbiyə

işində fərdi yanaşma iki cəhətdən xüsusilə vacibdir. Birincisi, biz

uşağa  fərdi  yanaşmaqla  onun  özünəməxsus  xüsusiyyətlərə  malik

olan  şəxsiyyət  kimi  inkişaf  etməsi  üçün psixoloji cəhətdən

əlverişli  şərait  varatmaq. İkincisi, ıışağın  fərdi  xüsusiyyətlərini

92

nəzərə  almadan, ona  göstərilən pedaqoji  təsir  adətən  istənilən



nəticəni  vermir.  Müəyyən  edilmişdir ki, pedaqoji təsir  həmişə

uşağın fərdi-psixoloji xüsusiyyətləri  ilə şərtlənir. Bu, о deməkdir

ki, pedaqoji təsirin  xarakteri  və  səmərəsi  təkcə  onun  obyektiv

xüsusiyyətləri  ilə  deyil, həm  də  uşağın həmin  təsiri  necə  qəbul

etməsi  ilə  müəyyən olunur. Xahiş,  tərif,  cəzalandırma  və  s.-nin

bütün  uşaqlara  eyni  səviyyədə  təsir  etməməsini də  birinci

növbədə, məhz bununla izah etmək lazımdır.

Tərbiyə işində fərdi yanaşmanın mahiyyəti ondan ibarətdir

ki,  tərbiyənin  ümumi  məqsədləri  nəinki  uşaqların  yaş  və  cinsi

xüsusiyyətlərinə,  həm  də  fərdi  xüsusiyyətlərinə  müvafiq  olaraq

konkretləşdirilir. Təcrübə göstərir ki, tərbiyə işində uşaqların fərdi

xüsusiyyətləri nəzərə alınmadıqda hətta ən səmərəli təsir vasitələri

öz əhəmiyyətini itirir.

Fərdi  yanaşmanın bir-birilə  qarşılıqlı əlaqədə  olan  iki

tərəfi  vardır.  Onlar:  a)  şəxsiyyətin  fərdi  xüsusiyyətlərinin  təhlili;

b) təlim-tərbiyə işində psixoloji cəhətdən düzgün nəzərə alınması

məsələləri ilə bağlıdır.

Tərbiyə  vasitələri  seçərkən uşağın  fərdi  xüsusiyyətlərini

də  nəzərə  almaq  lazım  gəlir.  Bəzi şəxslər  fərdi  yanaşma  və fərdi

tərbiyəni  bir-biri  ilə  eyniləşdirirlər,  halbuki  onlar  arasında  fərq

vardır.  Həmin  fərqləri valideynin, tərbiyəçinin  bilməsi vacibdir.

Professor

M.Ə.Muradxanov  onların  aşağıdakılardan  ibarət

olduğunu  göstərirdi: 1) fərdi  tərbiyə  uşağı  təklikdə,  kollektivdən

tamamilə ayrılıqda tərbiyə etməyi nəzərdə tutur; fərdi yanaşma isə

uşağı kollektiv içərisində saxlamaqla ona düzgün təsir etmək üçün

fərdi  xiisusiyyətləri  nəzərə  almağı tələb  edir; 2) fərdi  tərbiyə,

tərbiyənin  məqsədini  uşağın  şəxsi  xüsusiyyətlərinə  tabe  edərək,

hər  uşağın  tərbiyə  məqsədini  bu  xüsusiyyətlərdən  asılı  etməyi

nəzərdə  tutur;  Fərdi  yanaşma  isə, uşağın  fərdi  xüsusiyyətlərinə

uyğun olaraq, onu ümumi  məqsədə  gətirib  çıxarmağı  tələb  edir.

Burada  məqsəd  uşağa  tabe  edilmir, üsul  və  vasitələr  uşağın

xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq seçilir.

Uşaqların  fərdi  xüsusiyyətlərinin  öyrənilməsi üçün müx-

təlif  tədqiqat  üsullarından – müşahidə,  eksperiment  və  s.  istifadə


93

olunur. Müəllim  və  tərbiyəçilər  üçün  uşaqları  təbii şəraitdə –

dərsdə, sinif  yoldaşları  ilə ünsiyyət  prosesində, ictimai-faydalı

əməkdə  öyrənmək  xüsusilə zəruridir.  Uşaq  şəxsiyyətinin  bütün

mühüm  cəhətlərini əhatə  edən pedaqoji-psixoloji xarakteris-

tikaların  onlar üçün  böyük əhəmiyyəti  vardır. Pedaqoji-psixoloji

xarakteristikanı  adətən  sinif  rəhbəri  tərtib  edir  və həmin sinifdə

dərs  deyən  müəllimlərin  hamısı  ilə  birlikdə  onun  müzakirəsini

təşkil edir. Pedaqogikada buna pedaqoji konsilium deyilir.

Uşaqların  fərdi  xüsusiyyətlərini  təhlil  edərkən  hansı

məsələlərə  diqqət  yetirmək  lazımdır?  Müəllim şagirdlərin  yaş-

cins  xüsusiyyətlərini  nəzərə  almaqla,  onların  həm  də  fərdi

psixoloji  xüsusiyyətlərini – qabiliyyətlərini,  temperamentini,

xarakterini  və  s.  diqqətlə  öyrənməlidir.  Fərdi  xüsusiyyətlərin

formalaşmasını  şərtləndirən  amillər  xüsusilə  ətraflı  tədqiq

olunmalıdır.

Beləliklə, deyilənlərdən çıxan konkret nəticələr bunlardan

ibarətdir ki, tərbiyəolunma şəxsiyyətin sosiallaşmasını təmin edir,

onu  həyatda,  cəmiyyətdə,  ictimai  fayda  verəcəyi  fəaliyyətə

hazırlaşdırma  prosesidir.  Çünki  insanın  zənginliyi  onun həqiqi,

obyektiv  münasibətlərin  zənginliyindən  asılıdır.  Məhz  tərbiyə-

olunma  sayəsində  insanlara,  əməyə,  biliklərə,  fəaliyyətə  çoxcə-

hətli  münasibətlər  yaranır.  Şəxsi  təcrübənin  qazanılmasında

başlıca  cəhət  ictimai  münasibətlərin şüurlu  dərk  olunmasından

ibarətdir.  Bu  zaman  uşaq  özünəməxsus şəxsi  tələbatının  ödənil-

məsinə  çalışır,  ictimai  münasibətlərlə şəxsi  münasibətlərin  qar-

şılıqlı əlaqədə baş verməsinə nail olur. Tərbiyəetmə çox dinamik

və didaktik  prosesdir.  Tərbiyəetmə  prosesində  müxtəlif  əlaqə  və

asılılıqlar  sosial,  psixoloji,  pedaqoji  bir-birinə  qovuşmuş  və

qarşılıqlı  şəkildə şərtlənmişdir.  Tərbiyəetmə  prosesinin  didak-

tikası  onun  ziddiyyətliyində, inkişafında,  mütəhərrikliyində,

dəyişiklirində ifadə olunur. Belə bir fəaliyyətin təşkili şəxsiyyətin

formalaşması  prosesinin  elmi əsaslarını  təşkil  edir.  Şəxsiyyət

sosial əlaqələrə və qarşılıqlı sosial münasibətlərə malik insandır.

94

ƏDƏBİYYAT

1. Abbasov A. Pedaqogika. Bakı, 2010.

2. Ağayev Ə.  Azərbaycan  ictimai-pedaqoji  fikrində

şəxsiyyətinin formalaşması problemi. Bakı, 2005.

3. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007.

4. Həşimov Ə.  Azərbaycan  xalq pedaqogikasının  bəzi

məsələləri. Bakı, 1970.

5. Mehrabov  A.,  Abbasov Ə.,  Zeynalov Z.,  Həsənov  R.

Pedaqoji texnologiyalar. Bakı, 2006.

6. Mərdanov  M.  Azərbaycan  təhsili  yeni  inkişaf

mərhələsində. Bakı, 2009.


95

XVII MÖVZU

TƏRBİYƏ İŞİNİN TƏŞKİLİNDƏ MƏKTƏB, AİLƏ VƏ

İCTİMAİYYƏTİN BİRGƏ FƏALİYYƏTİ

PLAN:

1. Yetişməkdə olan  nəslin  tərbiyəsində məktəbin

həlledici rolu

2. Uşağın 

həyatının 

ilk 

dövrü 

ilə

əlaqədar

valideynlərin vəzifələri

3. Cəmiyyətin  inkişafının  hazırkı  mərhələsində gənc

nəslin  tərbiyəsi  işini  hərtərəfli  təşkil  etməklə əlaqədar

dövlət və ictimai təşkilatların sıx birliyi

4. Məktəbin ailə və ictimaiyyətlə fərdi əlaqə formaları

5. Məktəbin  ailə və ictimaiyyətlə kollektiv əlaqə

formaları

Ailə cəmiyyətin  ilkin  özəyi,  onun  sosial  quruluşunun

əsasını təşkil edir.

Ailə tərbiyəsinin  məqsədi,  şəxsiyyətin  elə keyfiyyət  və

xassələrini  formalaşdırmaqdan  ibarətdir  ki,  şəxsiyyət  həyat

yolunda qarşılaşdığı çətinlik və maneələri asanlıqla aradan qaldıra

bilir.

Ailənin  iki  mühüm  vəzifəsi  vardır:  1.  Nəslin  davam



etdirilməsi4 2. Yeni nəslin, yeni insanın tərbiyəsi

Bu  iki  vəzifə bir-birilə sıx  bağlıdır.  İnsan  öz  nəslini

artırmasa, öz nəslinə tərbiyə verməsə cəmiyyət məhv olar. Birinci

vəzifə nə qədər əhəmiyyətlidirsə,  ikinci  vəzifə daha  məsu-

liyyətlidir.  Çünki  bu  vəzifədə təbiətin  bəxş  etdiyi  xüsusiyyətlər

deyil, həm  də insanlığın  min  illər ərzində topladığı  mədəniyyət,

cəmiyyətin əlavə etdiyi  xüsusiyyətlər  də təzahür  edir.  Bir  damla

suda  günəş əks  olunduğu  kimi,  ailə münasibətlərində də

cəmiyyətin  bütün əlaqmətləri  öz  inkişafını  tapır.  Ailə özlüyündə

kiçik  bir  dövlətdir.  Ailə insani  münasibətlərin ilk  tərbiyə

məktəbidir. Ailədə ilk əxlaqi təcrübə, fəzilət və qəbahət təşəkkül

tapır. Ailədə böyüyən  uşaqlar  tərbiyəsində övladlıq  borclarını

96

dərk edir, qocalmış valideynlərinə qayğı  göstərməyin zəruriliyini



dərk edirlər. Ailənin birinci və ən əsas vəzifəsi övladlarını sağlam

və gümrah  böyütməkdən,  onların  sağlam  həyat  tərzini  təşkil

etməkdən ibarətdir.

Beləliklə, ailə qarşılıqlı məhəbbət, etibar, hörmət və inama

əsaslana  yeni  həyata başlamış,  yeni  nəslin  yaradılması  və

inkişafının qayğısına qalan qrupdur.

Məktəb  gənc  nəslin  təlim-tərbiyəsi  işinin  mərkəzidir.

Hazırkı  dövrdə təhsil  sistemi  qarşısında  duran  başlıca  vəzifə –

dərin  bilikli,  fiziki  və zehni  cəhətdən  inkişaf  etmiş,  elmi

dünyagörüşünə,  yüksək mədəniyyətə,  zəngin əxlaqa  malik  olan

ahəngdar  şəxsiyyət  tərbiyəsidir.  Məktəbdə təlim-tərbiyə işi

məqsədyönlü,  planlı  və mütəşəkkil  şəkildə,  xüsusi  hazırlıqlı

pedaqoji  kadrların  rəhbərliyi  ilə həyata  keçirilir.  Müəllim  təlim-

tərbiyə işində mərkəzi  simadır,  necə deyərlər,  məktəbin  ürəyidir.

Müəllimin gənc şəxsiyyətə təsiri çox böyükdür; onu heç bir şeylə

əvəz etmək olmaz.

Uşağın  həyatının ilk dövrü valideynlər  qarşısında böyük

vəzifələr qoyur.  Valideynlər  ata-ana  olduqları  gündən  həm  də

tərbiyəçidirlər.  Bəzi  pedaqoqlar  ananı  təbii  tərbiyəçi adlan-

dırmaqda  haqlıdırlar.  Uşağa  qarşı  ağıllı  tələblə  birləşmiş ana

məhəbbəti, valideyn məhəbbəti tərbiyə işində böyük qüvvədir.

Ailə  tərbiyəsinin  müvəffəqiyyəti  üçün  bir  çox  pedaqoji

şərtlərə  əməl  etmək  lazımdır.  Həmin şərtlərdən  başlıcaları

bunlardır:

-

ailədə  sağlam  tərbiyə şəraiti  yaradılmalıdır;  uşaqların



tərbiyəsi  sağlam, normal, sakit,  səmərəli  və şən  həyat şəraitində

daha normal və asan olur. Əksinə, qeyri-normal tərbiyə şəraitində,

valideynlərin  dolğun  insani  həyatı  olmadan  tam  dəyərli  insan

tərbiyə etmək mümkün deyildir;

-

tərbiyə  işində  mütəşəkkil  ailə  kollektivi  mühüm



vasitədir.  Uşaq  dolğun  şəxsiyyət  kimi о zaman  yetişə  bilər  ki,

onun tələbat və arzuları kollektivçi tələbat və arzuları olsun. Əks

halda о

fərdiyyətçi  kimi  yetişə bilər.  Ailə



kollektivçilik

əlamətlərini itirdikdə onun tərbiyəvi təsiri də xeyli azalır;



97

-

böyük ailə – çoxuşaqlı ailə tərbiyə üçün daha əlverişlidir:



belə ailəni ümumi mənafe, ümumi həvat, ümumi sevinc və kədər

birləşdirir.  Burada  uşaqlar  bir-birindən  öyrənir,  tərbiyə  üçün

əlverişli ünsiyyət  mühiti yaranır.  Təkuşaqlı ailədə  isə  tərbiyə  işi

çətindir:  burada  uşaq  hamının  diqqət  mərkəzində  olur,  hamı  onu

əzizləyir,  heç  kəs  onun  xətrinə  dəymək  istəmir.  Belə  uşaqlar

adətən, ərköyün və eqoist böyüyürlər;

-

tərbiyənin, xüsusən xarakterin bünövrəsi kiçik yaşlardan



qoyulur:  bu  yaşda  tərbiyə  düzgün  aparılmadıqda  sonradan  uşağı

yenidən  tərbiyə  etmək  lazım  gələcəkdir.  Yenidəntərbiyə  isə

əvvəldən  aparılan  düzgün  tərbiyəyə  nisbətən  qat-qat  çətindir:  o,

tərbiyəçidən çoxlu vaxt, qüvvə və əsəb gərginliyi tələb edir;

-

tərbiyənin, о cümlədən  ailə  tərbiyəsinin  müvəffəqiyyəti



tərbiyə  qanunlarına  və  onlardan  irəli  gələn  prinsiplərə  düzgün

əməl  etməkdən  asılıdır. Uşağa  qarşı  hörmət  və  tələbkarlığı

birləşdirmək, ona nikbin nəzərlə yanaşmaq, hər bir uşağın yaş və

fərdi  xüsusiyyətlərinə  əsaslanmaqla  onun  qəlbinə  yol  tapmaq,

tərbiyə  işində  kollektivə  istinad  etmək,  uşağın  müstəqilliyi  ilə

pedaqoji rəhbərliyi düzgün əlaqələndirmək, fəallıqla “tormoz tər-

biyəsi” arasındakı orta həddi tapmaq və s. belə prinsiplərdəndir;

-

tərbiyə işində uşağın birtərəfli inkişafına yol verməmək,



onun  ahəngdar şəxsiyyət  kimi  formalaşmasına  şərait  yaratmaq,

yəni  zehni,  ideya-mənəvi,  əmək,  estetik,  fıziki  və  s.  cəhətdən

inkişafına qayğı göstərmək vacibdir;

-

həddini aşmayan valideyn məhəbbəti ilə çulğalaşan borc



hissi, valideynlərin düzgün həyat tərzi, bir-birilə və uşaqla səmimi

münasibətləri,

şəxsi

ləyaqəti,  vətəndaşlıq  siması,  müsbət



nümunəsi  və  nüfuzu – bütün  bunlar  ailə  tərbiyəsinin  müvəf-

fəqiyyətini təmin edən şərtlərdəndir.

Ailə  tərbiyəsi  sahəsində nəzərdən  keçirilən  məsələlərin

uğurla  yerinə  yetirilməsi üçün valideynlər məktəblə sıx əlaqə

saxlamalı, müəllimlərlə əməkdaşlıq şəraitində işləməlidirlər.

İctimaiyyət  tərbiyə  işində  böyük  qüvvədir. Cəmiyyətin

inkişafının  hazırkı  mərhələsi  gənc  nəslin  tərbiyəsində  dövlət  və

ictimai  təşkilatların sıx birliyi,  ictimaiyyətin  tərbiyəvi rolunun

98

yüksəlməsi  ilə  səciyyələnir.  Uşaqların tərbiyəsinə  qayğı  göstərən



ictimaiyyət, ictimai təşkilatlar müəyyən bir sistem təşkil edir. Bu

sistemə  aşağıdakı

ictimai

təşkilatlar



komitələr,

şuralar,

komissiyalar, birliklər, cəmiyyətlər, fondlar və daxildir.

Tərbiyə ictimai  proses olduğundan, uşağı  tək  bir  adam –

müəllim (və ya müəssisə) tərbiyə edib yetişdirə bilməz. Uşaq həm

məktəbin, müəllimlərin, həm də valideynlərin, ictimaiyyətin, yaşlı

adamların, yoldaşlarının təsiri ilə böyüyüb inkişaf edir. Buna görə

də  tərbiyə  işini  məktəbin,  müəllimin  işi  çərçivəsi  ilə  məh-

dudlaşdırmaq olmaz. Ayrılıqda nə məktəb, nə ailə, nə də ictimaiy-

yət gənc  nəslin  tərbiyəsini  təmin  edə  bilməz.  Uşaq  gündəlik

vaxtının ancaq 4-5 saatını  məktəbdə,  qalan  vaxtını isə  ailədə,

ictimai yerlərdə  keçirir.  Məktəbin  uşağa  göstərdiyi  tərbiyəvi

təsirlər ailə və ictimaiyyətin təsiri ilə uyğun gəlməli və bir- birini

tamamlamalıdır.  Bu  isə, pedaqoji üçlüyün əlbir fəaliyyəti  ilə

mümkün  ola  bilər.  Məktəb,  ailə  və  ictimaiyyət  müxtəlif  formada

bir-birilə sıx əlaqə  saxlamalıdır.  Bu əlaqə  formalarını  iki  qrupa

böləmk olar:

a)

fərdi əlaqə formaları;



b)

kollektiv əlaqə formaları.

Fərdi  əlaqə  formalan  müəllimlərin  (o  cümlədən  sinif

rəhbərlərinin)

valideyn

və  ictimaiyyət  nümayəndələri  ilə

bilavasitə  və  ya  bilvasitə  əlaqə  yaratmaqla  aparılan  fərdi  iş

formalarını əhatə  edir.  Nisbətən  geniş  yayılmış  fərdi əlaqə

formalarına aşağıdakılar daxildir:

-

müəllimin.  sinif  rəhbərlərinin  ailəyə  getməsi: bu  halda,



bir  tərəfdən, şagirdin  ailə şəraiti,  ailədaxili  münasibətlər,  ailədə

tərbiyə işinin qoyuluşu haqda məlumat toplanır, digər tərəfdən isə

uşağın

təlim-tərbiyəsi  ilə  bağlı  valideynlərlə  söhbət  və



məsləhətləşmələr aparılır, birgə hərəkət xətti müyyən edilir, zəruri

hallarda valideynlərə pedaqoji məsləhətlər verilir;

-

Valideynlərin,  ictimai təşkilat  nümayəndələrinin  mək-



təbə  dəvət  edilməsi:  bu  zaman  valideynləri  danlamaq, uşaqdan

şikayət etmək yox, hər  hansı  konkret pedaqoji hadisənin (təlimə

məsuliyyətsiz  münasibət, intizamsızlıq  və  s.  hallarının)  səbəb-


99

lərini  valideynlə  birlikdə  təhlil  etmək,  konkret  çıxış  yolu

tapmaqda  kömək  etmək  lazımdır. Valideynləri  məktəbə  təkcə

xoşagəlməz  hallar  üçün  deyil, şagirdin  təlim  və  tərbiyəsindəki

müsbət  dəyişikliklərlə,  müəyyən  tədbirlərlə  əlaqədar  da  dəvət

etmək məsləhətdir;

-

məktəbdə  və  ya  sinifdə  “açıq  qapı”  günlərinin



keçirilməsi:  bu  halda  əvvəlcədən  müəyyən  edilmiş  vaxtda  (ayda

və  va  rübdə  bir  gün)  müəllimlər  məktəbdə  olur.  Valideynlər

məktəbə  gələrək  istənilən  miiəllimlə  görüşüb  övladı  barədə

söhbət aparır, məsləhət alırlar;

- şagird gündəliyi, yaxud məktub vasitəsilə əlaqə: müəllim

şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə bağlı onun gündəliyində, yaxud ayrıca

vərəqdə  qeydlər  edir,  valideynlərə  lazımi  göstəriş  və  məsləhətlər

verir;


- telefon  vasitəsilə  əlaqə: şagird  haqqında  müəyyən

informasiya  mübadiləsi  məqsədi  ilə  müəllim  (sinif  rəhbəri)  və

valideynlər bir-birilə telefon əlaqəsi saxlayırlar.

Ailə  və  ictimaiyyət  nümayəndəsi  ilə  fərdi  əlaqəsi  zamanı

müəllim  özünü  müfəttiş  və  ya  ittihamçı  kimi  yox,  uşağın

gələcəyinə  qayğı  göstərən  müəllim-ziyalı,  yaxın  məsləhətçi  kirni

çıxış  etməli,  valideynlərlə

pedaqoji


əməkdaşlıq  yaratmağa

çalışmalıdır.

Məktəbin 

ailə 


və 

ictimaiyyətlə 

əlaqəsi

kollektiv



formalarda  da  aparılır.  Kollektiv əlaqə  formaları  aşağıdakılardan

ibarətdir:



-

valideyn  yığıncaqları – pedaqoji biliklərin  təbliği,  ailə

tərbiyəsi  məsələlərinin  təhlili,  təcrübə  mübadiləsi  məqsədi  ilə

təşkil edilən kollektiv iş formasıdır. Valideyn yığıncaqları sinif və

məktəb miqyasında keçirilir. Sinif valideyn yığıncaqları rübdə 1-2

dəfə,  məktəb valideyn yığıncaqları  isə  ildə 3-4 dəfə  keçirilir.  Bu

yığıncaqlarda  görülmüş işlərə  yekun vurulur, ailə tərbiyəsinin ən

mühüm  məsələləri  müzakirə  olunur.  Ehtiyac  olduqda  ayrı-ayrı

pedaqoji mövzulara  həsr  olunmuş  tematik  yığıncaqlar  (nıəsələn,

“Uşaqların  təliminə  necə  kömək  etməli?”,  “Valideyn nüfuzu”,

100

“Ailədə  əmək  tərbiyəsi”  və  s.),  habelə  ata  və  analar  üçün  ayrıca



yığıncaqlar keçirmək olar;

- valideyn universitetləri və pedaqoji lektoriyalar pedaqoji

biliklərin  təbliği  məqsədi  ilə  təşkil  olunan  iş  formalarıdır.

Valideyn universitetləri 1-2 il  müddətinə  məktəblərdə,  idarə  və

müəssisələrdə yaradılır, valideyn və ictimaiyyət nümayəndələrinə

sistemli pedaqoji biliklər  verilir. Valideyn lektoriyaları  isə

epizodik xarakter daşıyır. Ayda 1-2 dəfə keçilən bu məşğələlərdə

pedaqoji mühazirələrlə  yanaşı,  tərbiyə  mövzusunda  müzakirələr,

diskussiyalar,  təcrübə  mübadiləsi,

şagird  bədii  özfəaliyyət

kollektivinin  çıxışları,  uşaqların  işlərini  əks  etdirən  sərgilər  də

təşkil edilir;

- ailə  tərbiyəsi  təcrübəsinə  həsr  olunmuş  konfranslar  və

sual-cavab  gecələri – ailədə  uşaqların  tərbiyəsi  ilə  bağlı  aktual

pedaqoji mövzuların və valideynləri  maraqlandıran  sualların

müzakirəsi təqsədi güdür. Konfrans məktəb (sinif) rəhbərinin giriş

sözü  ilə  açılır,  sonra  isə  fəal  valideynlər  və  ictimaiyyət  nüma-

yəndələri  öz  təcrübələri  əsasında  müəyyən pedaqoji mövzularda

çıxış  edirlər.  Konfrans pedaqoji tövsiyələrlə  başa  çatır.  Belə

konfransları sinif və məktəb miqyasında keçirmək olar;

- valideyn komitələri – valideyn və  ictimaiyyəti  gənc

nəslin  təlim-tərbiyəsi  işinə  səfərbər  edən,  uşaqlara  tərbiyəvi

təsirlərin  vahidliyini  təmin  edən kollektiv formadır. Valideyn

komitələri  məktəblərdə,  idarə  və  müəssisələrdə,  yaşayış  yerlə-

rində  yaradılır.  Məktəblərdə  sinif  və məktəb valideyn komitələri

təşkil olunur.  Sinif  valideyn komitələri  sinfin valideyn yığın-

cağında  3-5  nəfərdən  ibarət,  məktəb valideyn komitəsi  isə

ümumməktəb valideyn iclasında  7-9  nəfərdən  ibarət  seçilir.

Valideyn komitəsində  müxtəlif  iş  sahələri  (icbari təhsil.  təlim

işləri, mədəni-kütləvi işlər, idman-sağlamlıq işləri, ictimai-faydalı

əmək, təsərrüfat işləri və s.) üzrə komissiyalar yaradılır və xüsusi

planla  iş  aparılır. Valideyn komitələri  rübdə  bir  dəfədən  az

olmayaraq  öz  iclaslarını  keçirir,  görülmüş  işləri  müzakirə  edir,

həlli vacib vəzifələri müəyyənləşdirir;



101

-

məktəbə  və  ailəyə  kömək şuraları – ictimaiyyəti,  əmək

kollektivlərini uşaqların  tərbiyəsi  işinə  cəlb  etməyə  xidmət

göstərən  ictimai  orqandır.  Belə şuralar  idarə  və  müəssisələrdə –

valideynlərin  iş  yerlərində  fəaliyyət  göstərir.  Onlar  məktəbin

tədris-maddi  bazasının  möhkəmlənməsində, şagirdlərin əmək

tərbiyəsi  və  asudə  vaxtlarının təşkilində,  uşaq  nəzarətsizliyi  ilə

mübarizədə,  habelə valideynlərin tərbiyə  sahəsində məsuliyyət

hissinin  artırılmasında  məktəbə  və ailəyə  yaxından  kömək

göstərirlər.

Göründüyü kimi, gənc nəslin tərbiyəsi işinə qayğı göstərən

qüvvələr  çoxdur.  Onların  işini əlaqələndirmək  və  bir istiqamətə

yönəltmək mühüm şərtdir. Məktəb əlaqələndirici mərkəz kimi bu

sahədə mühüm rol oynamalıdır.

102

ƏDƏBİYYAT

1. Abbasov A., Əlizadə H. Pedaqogika. Bakı, 2000.

2. Ağayev Ə. və b. Pedaqogika. Bakı, 2006.

3.  Ağayev  M.,  Nəzərov  A.  Qabaqcıl  təcrübənin  ünvanı.

Bakı, 2004.

4. Əhmədov  B.,  Rzayev  A.  Pedaqogikadan  mühazirə

konspektləri. Bakı, 1983.

5. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007.

6.  Quliyev  S.  Ailə  pedaqogikasının  mühüm  problemləri.

Bakı, 2005.

7.  Mərdanov  M.  Azərbaycan  təhsili  yeni  inkişaf

mərhələsində. Bakı, 2009.

8.  Mehrabov  A.,  Abbasov Ə.,  Zeynalov  Z.,  həsənov  R.

Pedaqoji texnologiyalar. Bakı, 2006.

9.  Mehrabov  A.,  Cavadov  İ.  Ümumtəhsil  məktəblərində

monitorinq və qiymətləndirmə. Bakı, 2007.

10.  Nəzərov  A.,  Məmmədov  R.  Pedaqoji  ustalıq.  Bakı,

2008.


11.Talıbov Y. və b. Pedaqogika. Bakı, 1993.

12.“Təhsil 

haqqında” 

Azərbaycan 

Respublikasının

Qanunu. Bakı, 2009.



103

MÜNDƏRİCAT

ÖN SÖZ.....................................................................................3

I MÖVZU: Pedaqoji texnologiyalara tarixi-nəzəri baxış .........4

II MÖVZU:Təlim texnologiyalarının mahiyyəti və

məzmunu....................................................................................10



III MÖVZU: Təlim texnologiyasının struktur və funksional

komponentləri. ...........................................................................17



IV MÖVZU: Təlim texnologiyalarının təsnifati və xarakterik

xüsusiyyətləri .............................................................................23



V MÖVZU: Təlimdə interaktiv metodlar və fəal təlim

metodları problemi.....................................................................35



VI MÖVZU: Təlim prosesində pedaqoji diaqnostika

məsələləri ...................................................................................41



VII MÖVZU: Pedaqoji innovasiyalar ......................................45

VIII MÖVZU: Yenilikçi müəllimlərin pedaqoji

texnologiyalardan istifadə bacarığı ............................................50



IX MÖVZU: Pedaqoji texnologiya sistemində yeni təlim

texnologiyalarının səciyyəsi.......................................................57



X MÖVZU: Təlim nəzəriyyəsi yeniləşən, inkişaf edən

elmdir .........................................................................................63



XI MÖVZU: Bilik mənbələrinin meyarını təşkil edən təlim

metodlarının pedaqoji texnologiyaların əsasını təşkil etməsi ....67



XII MÖVZU: Tədris, təlim və tərbiyə prosesinin vəhdəti,

funtamentallıq və mədəniyyətəmüvafiqlik ................................72



XIII MÖVZU: Təlimin humanitarlaşdırılması və

humanistləşdirilməsi ..................................................................76



XIV MÖVZU: Təhsilin fasiləsizliyi və

informatlaşdırılması ...................................................................80



XV MÖVZU: Təhsilin məhsuldarlığına güclü təsir göstərən

tibbi-bioloji şərtlər. Fiziki tərbiyə ..............................................84



XVI MÖVZU: Tərbiyə texnologiyaları. Şəxsiyyətin tərbiyəsi

işində fərdi xüsusiyyətlərin nəzərə alınması... ...........................90



XVII MÖVZU: Tərbiyə işinin təşkilində məktəb, ailə və

ictimaiyyətin birgə fəaliyyəti .....................................................95



Nəzərov Akif Məmmədağa oğlu

10  sentyabr  1936-cı  ildə Astara  rayonunun  Səncərədi

kəndində anadan olmuşdur.

1955-ci ildə Astara şəhər 1 №-li orta məktəbi, 1960-cı ildə

isə Azərbaycan  Dövlət  Universitetinin  filologiya  fakültəsini

bitirmişdir.

1960-1978-ci  illərdə Astara  rayonunun  ayrı-ayrı  kənd,

qəsəbə orta  məktəblərində tədris  işləri  üzrə direktor  müavini,

direktor və ixtisası üzrə müəllim işləmişdir.

1978-1984-cü illərdə Bakı şəhəri Sabunçu rayonundakı 66

№-li orta məktəbdə müəllim, 1984-cü ilin dekabrından hal-hazıra

qədər  AMİ-də əvvəlcə baş  müəllim,  1994-cü  ildən  isə dosent

vəzifəsində işləməkdə davam edir.

May  1976-cı  ildə Respublikanın EA Nizami  adına

Ədəbiyyat  İnstitutunda  dissertasiya  müdafiə edərək  filologiya

üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsini almışdır.

Akif  Nəzərovun  bir  filoloq  kimi ədəbiyyatımızın  aktual

problemləri  ilə əlaqədar  bir  sıra  kitabçası,  jurnal  və qəzet

məqalələri çap olunmuşdur.

Lakın o, ömrü boyu əsasən pedaqoji işlə məşğul olmuş, bir

müəllim kimi ictimaiyyətin dərin rəğbətini qazanmışdır.

1970-1978-

ci 

illərdə


Respublika 

Pedaqoji


Mühazirələrinin  qalibi  olmuşdur.  “Sosializm  Yarışının  Qalibi”,

“Qabaqcıl  Təhsil  İşçisi”  döş  nişanları,  çoxlu  Fəxri  Fərmanlar  və

“Əmək Veteranı” medalı ilə təltif olunmuşdur. 07 dekabr 2009-cu

il  tarixdə Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin Sərəncamı  ilə

“Əməkdar Müəllim” Fəxri adına layiq görülmüşdür.

Pedaqoji  sahədə dörd  metodik  tövsiyənin,  iki  kitabçanın,

üç  proqramın,  dörd  dərs  vəsaitinin,  on  beş  jurnal,  altmışa  qədər

qəzet məqalələrinin müəllifidir.



Ailəlidir, dörd övladı, on nəvəsi vardır.

Document Outline

  • ÜZ QABIÐI.pdf
  • Yeni t?lim texnologiyalý D?RS V?SAÝTÝ.pdf

Yüklə 0,77 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin