Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 15

əhalinin  əsas məşğuliyyəti ovçuluq və  yığıcılıq idi. Torpaq toxa 

ilə becərilir, taxıl sümük və buynuzdan düzəldilmiş oraqlarla 

biçilir,  əl dəyirmanında üyüdülürdü. Əkinçilər oturaq həyat 

tərzində yaşayırdılar. Eneolit dövrünə aid abidələr Anadoluda, 

Mesopotamiyada, Orta Asiyada (Anau, Hamazqantəpə  və s.), 

Ukraynada (Tripolye mədəniyyəti və s.) Azərbaycanda (Kültəpə, 

Şoumtəpə və s) və digər ərazilərdə aşkar edilmişdir. 

Qədim insanların birlikdə çalışdıqları  nə ümumi əmlaka 

birlikdə sahib olduqları  Neolit dövründə gil (saxsı) qablar 

istehsalı,  əyiricilik, toxuculuq meydana gəlmişdir. Kətan nə yun 

liflərindən sap əyirir, sapdan parça toxuyur, parçalardan dəriyə 

nisbətən yüngül və rahat paltar tikirdilər. Alimlər bu yenilikləri 

“neolit inqilabı” adlandırmışlar.  

Avropanın  şimalında meşə zolağında ovçu və balıqçı 

tayfalar su yaxınlığında, çay kənarlarında məskən salırdılar. 

Sibirdə  ən qədim neolit mədəniyyəti V minilliyə aiddir. 

Türkmənistanda Çeytun əkinçilik məskəni, Anadoluda Çayönü və 

“Çatal hüyük” mədəniyyətləri Neolit dövründə yaranmışdır. E.ə. 

VII minillikdə ehtimal ki, Zaqros dağlarında  əkinçilik və 

maldarlıq meydana gəlmişdir. Zaqros dağları  və Anadolu 

buğdanın və arlanın vətəni olmuş  və buradan dünyanın digər 

ərazilərinə yayılmışdır. 

İbtidai (buna arxaik də deyirlər) mədəniyyət bəşəriyyət 

tarixinin ilkin mərhələlərində meydana gəlmişdir. İbtidai (arxaik) 

mədəniyyətin bir sıra xüsusiyyətləri diqqəti cəlb edir. Hər şeydən 

əvvəl, ibtidai mədəniyyət  ən qədim mədəniyyət tipidir, o 

bütövlükdə ibtidai insanların bütün tarixi boyu onların varlığını 

müəyyən edir. İkincisi, bizimlə «yanaşı» yaşayan və bir sıra 

adamların təkəbbürlə primitiv mədəniyyət adlandırdığı xalqların 

ibtidai, arxaik mədəniyyəti müasir dövrdə  də vardır. Üçüncüsü, 

qədim mədəniyyət müasir mədəniyyətin üzvi və olduqca 

əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir. Tədqiqatçılar mədəniyyətin 

insanlara öz davranışını  təşkil etmək üçün bir sıra strategiyalar 

bəxş etdiyini göstərirlər.  İbtidai, arxaik mədəniyyətlərdə  təqlid 

strategiyası mühüm yer tutur. İkinci strategiya məkan-zaman 

əlaqələri və asılılıqlarının fərdi-sistematik müşahidəsidir. Bu 

---