Dərslik II cild Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Üzеyir Hаcıbəyоv (1885-1948) - Azərbaycan bəstəkarı, mu­si­qişünas, alim, publisist, dramaturq, pedaqoq, tərcüməçi, dirijor və ictimai xadimdir. Bütün Şərqdə ilk opera və operettaların yaradıcısı olmuşdur. Üzeyir Hacıbəyov böyük pedaqoq, müəllim və tərbiyəçi olmuşdur.

Üzeyir Hacıbəyov Qori Müəllimlərlər Seminariyasını 1904-cü ildə bitirdikdən sonra Cəbrayıl qəzasının Hadrut kənd məktəbinin 3-cü paralel sinfinə müəllim təyin olunmuşdur. Bir müddət burada işlədikədn sonra 1905-ci ildə Bakıya gəlmiş, Bibiheybətdə - fəhlə rayonunda müəlimlik etmiş, zəngin pedaqoji-metodik təcrübə topla­mış­dır. O sadə bir müəllimlik etməmiş, əhalinin savadlanması qay­ğı­sına qalmış, savad kursları təşkil etmiş, təbliğat işləri aparmış, “İrşad”, “Həyat”, “İqbal”, “Kaspi” qəzet­lərin­də müxtəlif imzalarla mə­qalələr yazaraq xalqı savadlan­mağa, tərəqqi etməyə səsləmişdir.

Ü.Hacıbəyovun pedaqoji fikirləri sırasında ümumtəhsilin vacibliyi, məktəb şəbəkəsinin genişləndirilməsi və təlimin ana di-lin­də aparılması, ana dilimizin saflaşdırılması və zənginləşdirilməsi, təhsilin məzmununun, təlim metodlarının səmərəliliyinin artırıl­ma-sı, müəllim hazırlığı, onun ictimai, pedaqoji-metodik vəzifələri və digər məsələlər bu gün də aktualdır. O, müzakirə, müqayisə, təhlil metodu ilə, əyanilikdən istifadə ilə şagirdlərdə yaradıcı təfəkkürün inkişafı ideyasını müdafiə edirdi. İbtidai siniflər üçün proqram və dərsliklərin tətribində yaş xüsusiyyətləırinin, bilik səviyyəsinin, xəlqiliyin, elmliyin, ardıcıllığın, həyatiliyin, tərbiyəediciliyin nəzərə alınmasını, öyrətmədə asandan çətinə, sadədən mürəkkəbə, məlum­dan məchula, yaxından uzağa didaktik qaydaların gözlənilməsini tələb edir və yazırdı: “Unutmayaq ki, hər bir dərs yazıb-oxumağı öyrətməkdən başqa, bir də uşaqların tərbiyəsində xidmət etməlidir. Tərbiyəedici dərs isə heç bir vaxt quru öyüd-nəsihətdən ibarət ol­ma­masıdır. Bəlkə öylə bir keyfiyyət halında yazılmalıdır ki, uşaq özü o keyfiyyətdən nəyin yaxşı, nəyin pis olduğunu anlasın”.

Üzeyir Hacıbəyov müəllimi “Millət xeyiri üçün iş görən” şəxs kimi qəbul edir, ona böyük təlkəblərlə yanaşır, müəllimlik vəzi­fə­si­ni çətin , mürəkkəb və məsuliyyətli bir iş olduğunu hesab edərək ya­zır­dı: “Hər bir adam onun öhdəsindən gələ bilməz və hər adama müəllim deyib uşaqları ona tapşırmaq böyük xətadır”.

Üzeyir Hacıbəyov kənd məktəblərində kənd təsərrüfatı peşə­lə­rinin öyrənilməsini mühüm iqtisadi, mənəvi amil kimi təqdir edir və göstərir ki, bağçılıq, dülgərlik, bostançılıq, arı saxlamaq, barama becərmək, əkin əkmək sənətlərini elə öyrətmək lazımdır ki, onun səmərəsi göz qabağında olsun – “Elm və maarifin fəzilətini nəsihət ilə qandırmaq çətindir, onu göz ilə göstərmək lazımdır”.

Ü. Hacıbəyov müəllimlərin məişətinin, sosial vəziyyətinin, iş yerinin normallığını təlim-tərbiyə işində pedaqoji prinsip kimi götürür, əgər bu prinsip təmin olunmazsa, müəllimin işinin keyfiy­yət­siz olacağı qənaətinə gəlir.

Üzeyir Hacıbəyov bir müəllim-pedaqoq kimi аnа dilində mək­təb­lərin аçılmаsına, ana dilli dərs kitаblаrının olmasına, mək­təb­lərin yeni pеdаqоji və mеtоdiki prinsiplər əsasında qurulmasına хüsusi əhəmiyyət vеrirdi. O, təbliğat və təşviqat işləri ilə yanaşı praktik fəaliyyət göstərərək pedaqoji, metodiki əsərlər yazırdı: O 1907-ci ildə “Türki-rus və rus-türki lüğəti”ni, “Hesab məsələləri” adlı kitab­la­rını və s. dərslik və dərs vəsaitlərini yazmışdır.

Millətin оyаnmаsı işində mədəniyyəti zəruri şərt kimi qəbul еdən Üzeyir Hаcıbəyоv dеyirdi ki, ХХ əsrdə irəliləyən mə­də­niy­yə­tin qarşısını hеç bir şеylə аlmаq оlmаz... cürətsiz cürətlinin həmişə аyаq аltısı оlmuşdur. Cürətli оğul yох olan atasının evini аbаd еdər, çurətsiz isə аtаsının аbаd еvini хаrаbаyа döndərər.

Üzeyir Hаcıbəyоv əsərlərində аilə tərbiyəsinə gеniş yеr vеrə­rək dеyirdi ki, uşаqlаrın düzgün inkişаfı ilkin tərbiyədən аilə tər­bi­yəsindən çох аsılıdır.

Vаlidеynlər övlаdlаrının tərbiyəsi qаyğısınа qаlmаlıdırlаr ki, оnlаr sərbəst yаşаmаğа qədəm qоyduqdа məişətin tikаnlı yоlundаn qоrх­mаsınlаr. Оnun fikrincə, vаlidеynlər uşаqlаrın bilikli, əmək­sе­vər­lər və həyаtа hаzır оlаn vətəndаşlаr kimi yеtişdirilməsinə mə­su­liy­yət dаşıyırlаr.

Görkəmli vətənpərvər ana dilində yazıb danışmağı bacar­ma­yan yalançı millətpərəstləri kəskin tənqid edir və bununla əlaqədar rus, “Avropa alim və filosoflarının” Azərbaycan dili haqqındakı fi­kir­lərini iftixarla yada salırdı: Azərbaycan dili “ən kamil bir dildir ki, onun vasitəsilə insan ən ali fikirlərini və ən dəqiq hisslərini bə­ya­nə qadirdir”.

Üzeyir Hacıbəyov ana dilinə xor baxanları, onu bilməməklə öyünənləri “zavallılar” adlandırır və deyirdi ki, ana dilinin qədrini bilməmək, gözəl və zəngin bir dilə malik olub onu qiy­mət­lən­dir­məmək bədbəxtlikdir. O, dilin sosial və mədəni funksiyasını yük­sək qiymətləndirirdi: “Dilimizi öyrənməliyik, öz rifah və səadətimiz üçün öyrənməliyik, öz mədəniyyət və mərifətimiz üçün öyrən­mə­li­yik ki, öz ehtiyacımızın bəyanına qadir olaq”.