Geologiyasi

Turli gazlarning fizik xususiyatlari
(M.A. Jdanov, 1981)
Ko’rsatkichlar
Metan
CH
4
Etan
C
2
H
6
Propan
C
3
H
8
Izo-butan
C
4
H
10
Normal
butan
C
4
H
10
Izopentan
C
5
H
12
Normal
pentan
C
5
H
12
Geksan
C
6
H
12
Geptan
C
7
H
16
Azot
N
2
Karbonat
angidridi gazi
CO
2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Nisbiy
molekulyar
massa M
0,01604 0,03007
0,04410 0,5812
0,5812 0,07515
0,7515
0,8617
0,1002
0,02802 0,04401
Molekulyar
massaga
teskari bo’lgan meyor
0,0623 0,0333
0,0227 0,0172
0,0172 0,0139
0,0139
0,0116
0,00998


Suv bo’yicha suyuq
fazadagi
gazning
zichligi, g/sm
3
0,3
0,378
0,509
0,564
0,564
0,624
0,631
0,664
0,688
0,808
1,56
Havo bo’yicha
zichlik, g/sm
3
0,554
1,038
1,522
2,006
2,006
2,49
2,49
2,974
3,459
0,967
1,514
Molyar hajmi m
3
/mol 1,4
0,74
0,508
0,385
0,385
0,31
0,31
0,262
0,223
0,799
0,509
Molyar massasi, kg/mol 0,714
1,35
1,97
2,85
2,85
3,22
3,22
3,81
4,48
1,25
1,964
Solishtirma hajmi: suyuq
fazadagi gaz, m
3
/kg
0,442
0,29
0,272
0,23
0,236
0,205
0,207
0,182
0,1625


Gazli fazadagi suyuq
gazning
solishtirma
hajmi, m
3
/l
2,26
3,36
3,66
4,36
4,2
4,9
4,85
5,49
6,15

1,19
Kritik tempera- tura,
0
S

82,5
+32,28
+96,78 +134
+152
+187,78
+197,2
+234,78
+267


31,1
Kritik bosim,
MPa
4,58
4,82
4,20
3,64
3,75
3,29
3,30
2,994
2,70
3,349
7,29
Solishtirma
gaz
doimiyligi,
J/(kg
0
S)
51,94
27,70
18,84
14,30
14,30
11,65
11,65
9,65
8,31
29,67
18,88
Eslatma: Jadvalda uglevodorodli gazlarning 0,1 MPa va 15,5
0
S dagi xususiyatlari berilgan

---

---

7.2-jadval

Metanning dinamik qovushqoqligi, MPa

s
Bosim, MPa
Temperatura,
0
S
-15
0
18
25
50
75
100
0,1
99,5
105
110
113
120
128
130
1
101
106
111
114
122
129
137
2
103
108
113
116
123
130
138
4
109
114
117
120
127
134
140
6
117
120
123
126
132
138
144
8
127
129
131
133
138
142
148
Bosim va temperatura bir vaqtda oshirilganda gazning qovushqoqligi bir oz ortadi,
ammo bosim 3 MPa dan yuqori bo’lganda temperaturaning ortishi gazning
qovushqoqligini pasaytiradi. Odatda molekulyar massasi nisbatan yuqori bo’lgan
gazlar katta qovushqoqlikka ega bo’ladi (7.1-rasm). SI sistemasida dinamik
qovushqoqlikning o’lchov birligi sifatida shunday muhitning qovushqoqligi qabul
qilinganki, bu muhitda qatlamning 1 m
2
maydoniga 1 s
-1
(N

s/m
2
) yoki 0,1 Pa

s
gradient tezligiga teng bo’lgan 1 N ishqalanish kuchi ta’sir etadi. Neft gazining
dinamik qovushqoqligi unchalik yuqori bo’lmaydi va temperaturaning ko’tarilishi
bilan u ham ortadi.

7.2.1. Uglevodorod gazlarining yuqori darajada siqiluvchanligi 

Uglevodorod gazlarining harakati Klapeyron tenglamasiga butunlay bo’ysunmaydi

(7.2-rasm). Shu boisdan gazning siqiluvchanlik koeffisienti

z tushunchasi kiritiladi.
Siqiluvchanlik
koeffisienti 
deb bir xil sharoit (bir xil bosim va temperatura) dagi real
va ideal gazlar hajmlari nisbatiga aytiladi. Bu koeffisient kiritilganda gazlar
holatining tenglamasi (Klapeyron tenglamasi) mol (modda miqdorining o’lchov
birligi) shaklda quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:
rV=zNRT ,
(7.1)
bunda r

gaz bosimi; V

gaz hajmi; z

gazning siqiluvchanlik koeffisienti; N

gazning kilogramm

mol soni,
M
G
N

(bunda G

gaz massasi, M

gazning mol
massasi); R

gazning universal doimiyligi; T

mutlaq temperatura. Agar standart
sharoitlarda real gazning hajmini V
0
, deb belgilasak, u holda bosim r va temperatura t
da gazning hajmi V
r
(qatlam gazining hajmiy koeffisienti) bo’ladi.
z
t
T
t
T
р
1
V
V
СТ
0
P





,
(7.2)
bunda t
ST

standart sharoitdagi temperatura; z

siqiluvchanlik koeffisienti
RT
pV
z

bo’ladi.
Siqiluvchanlik koeffisientining raqamli ifodasi turli sharoitlar uchun laboratoriyada
aniqlanadi, ammo ularning taqribiy sonli ifodasi tajriba egri chizig’i orqali topilishi

---

---

151
ham mumkin (7.3-rasm). Egri chiziqlar bo’yicha siqiluvchanlik koeffisienti z

psevdokritik bosim r
R
va temperatura T
R
ga qarab aniqlanadi.
Kritik temperatura shundayki, bundan yuqori temperaturada qancha bosim berilsa
ham gaz suyuqlikka aylanmaydi. Bunday kritik nuqtaga mos kelgan bosim kritik
bosim deyiladi. Turli kritik bosimli va temperaturali uglevodorod gazlari
aralashmasidan tarkib topgan neft gazlarining siqiluvchanlik koeffisientini aniqlash
uchun dastavval o’rtacha psevdokritik temperatura va o’rtacha psevdokritik bosimni
aniqlash zarur:


100
)
(
у
р
С
r
р
,
(7.3)


100
)
(
у
Т
С
r
Т
,
(7.4)
bunda r
r
va T
r

ayrim uglevodorodlarning kritik bosim va temperaturaga mos
keladigan o’rtacha qiymatlari yig’indisi; bular tegishlicha
psevdokritik bosim
va
psevdokritik temperatura
deb ataladi; u

komponentning aralashmadagi miqdori
(hajmiy yoki molekulyar); %; r
s
, T
s

gazning tarkibidagi ayrim komponentlarning
tegishlicha kritik bosim va temperaturasi.
Gazlar aralashmasi bosimining psevdokritik bosimga nisbati keltirilgan psevdokritik
bosim (r
R
) deb nomlangan. Gazlar aralashmasi temperaturasining psevdokritik
temperaturaga nisbati keltirilgan psevdokritik temperatura (T
R
) deb ataladi.
r
му тл
R
р
р
р

,
bunda