Geologiyasi

6.2.3. Har xillilikning statistik tavsifi 

Hozirgi vaqtda qatlamlarning har xillik darajasini o’rganishda matematik

statistika metodlaridan keng foydalaniladi Buning uchun qatlamning har xillik egri
chizig’i (turli ko’rinishdagi gistogrammalar tuziladi, ordinata o’qiga (nuqtaning
tekislikdagi yoki fazodagi vaziyatini aniqlovchi koordinatalardan biri) qalinligi bir xil
jinslarni ochgan quduqlar soni (g’ovakliligi, o’tkazuvchanligi burg’ilangan
6.11 rasm. Qumli intervalning (II) 
zonal xaritasi (6.10 rasmga qarang)
(M.A.Jdanov, 1981) Quduqlar: 1 –
haydash, 2 – ishlatish, 3 – pezometrik; 4
– II qumli interval-ning tarqalish
chegarasi; 5 – II qumli intervallar
tarqalgan ushastkalar; II qumli intervalni
boshqa
qumli
inter-vallar
bilan
qo’shilgan ushastkalari: 6 – I; 7 – III; 8 –
I va III

---

---

139
quduqlarning umumiy fondidan foizda olinadi), abstsissa o’qiga ushbu qatlamning

qalinligi qiymati (g’ovakliligi, o’tkazuvchanligi) qo’yiladi.
Chizilgan gistogrammadagi egri chiziqning cho’qqi qismi qatlamning u yoki bu
parametri (qalinligi, g’ovakliligi yoki o’tkazuvchanligi qiymati) bo’yicha bir xil
tarkibliligini bildiradi. Grafikda abstsissa o’qi bo’ylab joylashgan bunday
cho’qqilarning va siniq chiziqlarning ko’p sonli bo’lishi qatlamning har xil
tarkibliligidan darak beradi.
Bundan tashqari har xillikni statistik tavsiflash uchun quyidagi koeffisientlardan
foydalaniladi:
Qumlilik koeffisienti
K
q
– qatlamning g’ovakli qismi hajmining uning mahsuldor
qismi chegarasidagi hajmiga nisbati bilan aniqlanadi;
Bo’linish (ajralish)koeffisienti
K
a
– hamma burg’ilangan quduqlar bo’yicha
jamlangan qumtosh qatlamlar sonining burg’ilangan quduqlarning umumiy soniga
(ya’ni, biror gorizontdagi o’tkazuvchan qatchalarning o’rtacha soni) nisbatiga teng.
Qumtoshlarning litologik bog’liqlik koeffisienti
K
b
– yaxlit qumtosh qatlamni
(qalinligi uning o’rtacha miqdoriga teng yoki ko’p bo’lganda) ochgan quduqlar
sonining burg’ilangan quduqlarning umumiy soniga nisbatiga teng.
Bo’linish koeffisienti ko’pgina tadqiqotchilar tomonidan qatlamning har
xilliligini baholashda va turli kon ob’ektlarini ishlatishni ushbu ko’rsatkich
yordamida solishtirish uchun foydalaniladi. Lekin bu koeffisient ajratilgan
o’tkazuvchan hamda zich qatchalarning qiyosiy qiymatlarini hamda qatlamda
ajratilgan zich va o’tkazuvchan qatchalar qalinligi nisbatini hisobga olish imkonini
bermaydi.
Ayrim vaqtlarda qatlamning har xilliligini bo’linish koeffisienti yordamida
tavsiflashda entropiya (bir o’lchamli miqdorning diskret yoki uzluksiz taqsimlanish
ehtimoli) ma’lumotlaridan foydalaniladi. Ushbu metodning imkoniyatlari juda katta
bo’lib, undan neft konlarini loyihalash va uni ishlatish tizimini tahlil qilishda
foydalaniladi. Entropiya ma’lumotlarini konni ishlatishning muhim masalalarini hal
qilishda va qatlamning neft beraolish koeffisientini bashoratlashda qo’llab bo’lmaydi.
Qatlamning har xilligini statistik metodlar yordamida o’rganish juda muhim
bo’lsada, uning natijalarini geologik nuqtai nazardan talqin qilish asosan
tadqiqotchining bilim va malakasiga bog’liq. Ko’pgina hollarda olingan statistik
parametrlarni etarlicha o’rganmaslik, mazmunini anglamaslik va to’g’ri tahlil
qilmaslik xatoliklar keltirib chiqaradi.
Quyida turli diametrdagi zarralardan tarkib topgan uch ko’rinishdagi gruntlarni
o’rganamiz: I grunt - 2 va 10mm, II - 2; 5; 7; 10mm; III - 2; 4; 5; 7; 8; 10 mm. Har
bir gruntda turli diametrli zarralarning foiz miqdori bir xil. Har bir grunt uchun
statistik ko’rsatkichlarni hisoblab topamiz: ularga o’rta kvadratik og’ish (xatolik),
variatsiya (kuzatilayotgan ob’ektlarning turli shaklda o’zgarishlari) koeffisienti va b.
kiradi.
O’rtacha kvadratik og’ish 
(

) deganda musbat belgidan olingan
dispertsiyaning (

2
) kvadrat ildizi tushuniladi; variatsiya koeffisienti (

)- o’rta

---

---

140
kvadratik og’ishning o’rta arifmetik qiymatiga (


) nisbati bilan topiladi va foizda
o’lchanadi.
I grunt uchun
1) o’rtacha arifmetik qiymat
6
2
10
2




mm;
2) dispersiya
16
2
)
6
10
(
)
6
2
(
2
2
2






2
мм
;
3) o’rta kvadratik og’ish
4
16
2





mm;
4) variatsiya koeffisienti
67
100
6
4
100








%;
5)entropiya
 


69
,
0
n
P
n
α
H
2
1
e
i
e
∑






2
1
к
1
i
1
-2
P
-2
.
II grunt
uchun:
1)
6
4
10
7
5
2






mm;
2)
5
,
8
4
)
6
10
(
)
6
7
(
)
6
5
(
)
6
2
(
2
2
2
2
2










2
мм
;
3)
91
,
2
5
,
8



mm;
4)
5
,
48
100
4
91
,
2




%;
5)
 
39
,
1
4
1
n
4
1
4
H
е









III grunt
uchun:
1)
6
6
10
8
7
5
4
2








mm;
2)
7
6
)
6
10
(
)
6
8
(
)
6
7
(
)
6
5
(
)
6
4
(
)
6
2
(
2
2
2
2
2
2
2














2
мм
;
3)
64
,
2
7



mm;
4)
44
100
6
64
,
2




%;
5)
 


78
,
1
n
6
α
H
6
1
e
6
1



-
.

---

---

141
Olingan natijalar 6.4-jadvalga yoziladi. Jadvaldan ko’rinib turibtiki, o’rta

kvadratik og’ish va variatsiya koeffisienti I gruntdan III gruntga qarab kamayib
boradi, ya’ni gruntning har xilligi shu tartibda kamayib borar ekan. Bu tahlilga ko’ra
I grunt boshqalariga nisbatan ko’proq har xildir, III grunt esa nisbatan har xil.
Entropiya qiymati esa buning aksidan darak beradi, unga ko’ra III grunt ko’proq har
xildir.
6.4-jadval