Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm



Yüklə 2,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/47
tarix01.01.2017
ölçüsü2,34 Mb.
#4244
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   47

“və
t
əndaşın doğulması”
 
dövrüdür.
 
 
2.3.3.   Yeniyetm
ə
l
ə
rd
ə
 idrak prosesl
ərinin  psixodiaqnostikası
 
Diqq
ə
t, hafiz
ə
 v
ə
 t
ə
f
əkkürün  psixodiaqnostikası
 
 
Diqq
ə
t v
ə
 hafiz
ə
 kimi idrak prosesl
ə
ri insana bilikl
ə

ə
ld
ə
 
ə
ld
ə
 etm
ə
kd
ə
 
nec
ə
 
kömək  edir?  Özünün  diqqətinin  xüsusiyyə
tl
əri  haqqında  tə
s
əvvürlə
r
ə
 
malik olmaq insana öz diqqətinin imkanlarını düzgün qiymə
tl
ə
ndirm
ə
k, praktik 
f
ə
aliyy
ə
td
ə
 
ona  uyğunlaşamağa  çalışmaq  imkanı  verir.  İnsan  öz  diqqə
tinin 

 
109 
z
əifliyini  aşkar  etdikdə
 
bundan  yaxa  qurtarmaq  üçün  iradi  səy  göstə
rir,  bu 
halda  diqq
ə
tin  ali  t
əzahür  formaları  olan  ixtiyari  və
  vasit
ə
siz  diqq
ə
t  idar
ə
 
olunan xarakter k
əsb etmiş olur. Diqqət haqqında biliklə
r eyni il
ə
 biz
ə
 
şə
xsi v
ə
 
işgüzar  qarşılıqlı  ünsiyyə
td
ə
 
olduğumuz  adamlarla  münasibə
tl
ə
rimizi  normal 
qurmaqda  yardımçı  olur.  Onların  diqqə
tl
ərinin  xüsusiyyə
t
ə
l
ə
rini  bilm
ə
kl
ə
  biz 
onlara  normal  uyğunlaşır  və
  birg
ə
  f
ə
aliyy
ət  zamanı  mümkün  çə
tinlikl
ə
ri 
aradan qaldırmış oluruq. Bütün 
insanlarda diqq
ətin müə
yy
ən qüsurlu cə
h
ə
tl
ə
ri 
vardır ki, bu hə
m vasit
ə
siz v
ə
 qeyri-ixtiyari, h
ə
m d
ə
 vasit
ə
li v
ə
 ixtiyari diqq
ə
t
ə
 
aid edil
ə
 bil
ə
r.  
1Diqq
ətin psixodiaqnostikası
 
İnsanın  diqqəti  müxtə
lif  xass
ə
l
ə
rl
ə
  xarakteriz
ə
 
olunur.  Daha  geniş 
yayılmış  və
  vacib  olan  xass
ə
l
ər  aşağıdakılardır:  hə
cm,  m
əhsuldarlıq, 
konsentrasiya, paylanma, davamlılıq və
 
keçirilmə

Diqq
ə
tin  h
ə
cmi  ad
ə
t
ə
n  bel
ə
  qiym
ə
tl
əndirirlir:  İnsana  çox  qısa  vaxt 
ə
rzind
ə
 
(bir  neçə
  on  saniy
ə
lik 
ə
rzind
ə)  bir  neçə
  informasiya  vahidl
ə
rinin 
m
ə
cmuyu,  m
ə
s
ə
l
ə
n,  sad
ə
  t
ə
svirl
ə
r,  h
ə
rfl
ər,  sözlə
r,  r
ə
q
ə
ml
ə
r,  s
ə
sl
ə
r  v
ə
  s. 
t
ə
qdim olunur. Bundan d
ə
rhal sonra adamdan n
əyi görə, eşidə
 v
ə
 s. bildiyini 
qeyd  etm
ək  xahiş  olunur.  Onun  bu  an  yadda  saxladığı  obyektlərin  miqdarı 
diqq
ə
tin h
ə
cmi kimi n
ə
z
ə
rd
ən keçirilir. D
iqq
ə
tin m
əhsuldarlığı 
ad
ə
t
ən insanın 
konkret zaman vahidi 
ə
rzind
ə
 
iş prosesində
 diqq
ətinin yüksək konsentrasiyası 
v
ə
 
davamlılığı kimi qiymə
tl
ə
ndirilir. 
Diqq
ə
tin 
konsentrasiyası  və
 
paylanması
  bir-biri  il
ə
 
bağlı  olan,  lakin 
eyni  zamanda  bir-birin
ə
  zidd  xarak
terik  xüsusiyyə
tl
ə
r  kimi  n
ə
z
ə
rd
ən  keçirilir. 
Psixodiaqnostika  praktikasında  onlar adə
t
ən  eyni  bir  metodikanın kömə
yi  il
ə
 
öyrə
nilir  v
ə
  qiym
ə
tl
ə
ndirilir.    Bu  metodikaya  aid  edil
ən  variantların  birində
 
adama  m
ə
kan  v
ə
 
ya  müstə
vid
ə
 
daha  çox  yer  tutan  ə
h
ə
miyy
ə
tli  d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
 
m
əkanı ə
hat
ə
 ed
ə
n, nisb
ə
t
ən kiçik obyektlər çoxluğu təqdim olunur. Sınanılan 
şəxs çox qısa vaxt ə
rzind
ə
 m
ə
kanda v
ə
 
ya müstəvinin daha kiçik hissə
sind
ə
 
olan q
ə
d
ər mümkün qə
d
ər daha çox detalı görmə
k (diqq
ətin konsentrasiyası), 

 
110 
başqa  halda  ə
ksin
ə

onların  mümkün  qə
d
ər  daha  çox  hissə
l
ərini  görmə

(diqq
ətin paylanması) tapşırığı alır.
 
Korrektura sınağı”“  metodikası
 
“Korrektura sınağı“ metodikasına aid blank
 
s x a v s x e v i n a i s x n v x v k s n a i s e x v x v e n a i s h 
v n x i v s n a v s a v s n a e k e a x v k e s v s n a i s a i s n a 
n x i s x v x e k v x i v x e i s n e i n a i e n k x k i k x e k v k 
x a k x n s k a i s v e k v x n a i s n x e k x i s n a k s k v x k v 
i s n a i k a e x k i s  n  a i k  x e x e i s n a x k e k x v i s n a i 
s n a i s v n k x v a i s n a x e k e x s  n a k s v e e v e a i s n a 
k x k e k n v i s n k x v e x s n a i s k e s i k n a e s n k x k v i 
a i s n a e x k v e n v x k e a i s n k a is k n ve v n k v x a ve i 
k a x v e i v n a x i e n a i  k v i  e a k e i v a k s v e i k s n a v 
n k e s n k s v x i e s v xk n v v s k v e v k n i e s a v i e x e v 
x e i v k a i s n a s n a i s x a k b n n a x s x a i  e n a s n  a i s 
e v x k x s n e i s n a i s n k v k x v e k e v k v n a i s n a i s n 
 a v s n a x k a s e s n a i s e s x k v a i s n a s a v k x s  n e i s 
v i k v e n a i e n e k x a v i x n v i x k x e x n v i s n v s e a x 
n k e x v i v n a e i s n v i a e v a e n x v x v i s n a e i  e k a i 
k e i s n e s a e i x v k e v e i s n a e a i s n k v e x i  k x n k e 
e a k a e k x e v s k x e k x n ai s n k v e v es n a i s e k x e k 
i s n e i s n v i e x k v x e i v n a k i s x  a i e v  k e v k i e x e 
v x v k s i s n a i a i  e n a k s x k i v x n i k i s  n a i v e s n a 
s n a i k v e x k v k e s v k s n x i as n a k s x k x v x e a e s k 
     i s n a i e x k e x k e i x n v x a k e i s n a i k x v s x n v i e x 
s n a i s a k v s n x a e s x a i s n a e n k i s x k e x v x v s k n 
e k x e k n a i v k v k x e x i s n a i x k a x e n a i e n i k v k e 
e x v k v i e x a i e x e k v s n e i e s v n e v i s n a e a x n x k 
i s n  a i e i n e v i s  n  a i v e v x s i s v a i  e v x e i  x s k e i 

 
111 
k e v x v a e s  n a s n k i s x e a e x k v e x e a i s n a s v a i s 
x v e k x s n k i s e k a e k s n a i i e x s e x s  n a i s n v e k x 
             a v e n a x i a k x v e i v e a i k v a v i x n a x k s v x e x i v x 
v n s i e a x s n a n a e s n v k s n x a e v i k a i k n k n a v s n 
s i a e s v k x e k s n a k s x v x k v s n x k s v e x k a s n a i s 
n a i s n x a v k e v x k i e i s n a i n x a s n  e x k s x e v k x e 
x e v x e n v i x n k v x e k n a i s n x ai v e n a i x n x k v x e 
v k e v x a i s n a x k v n v a i e n s x v k x e a i s n a v x s v k 
k i s n k e k n s v i a s v a e x s x v a i s n a e k x e k a i v n a 
a e n k a i s x  a i s n x i s v k v s  e k x v e k i s n  a i s n a i s 
i s k a i k v k k n v x s k v n a i e n i s n a i  x a v k n v e x v a 
e v x e v n a  i s k a i a n a k x k v k e v e k v n x i s k a i s n v 
n a i s n x s x v k i s n a i  e x e k x n  a i s n v e x v e i s n x v 
 
 
 
 
 
                                     
sxem 7 
Bu  metodikanın  kömə
yi  il
ə
  diqq
ə
tin  m
əhsuldarlığı,  dayanıqlığı, 
paylanması  və
 
keçirilməsi  kimi  xüsusiyyə
tl
ə
ri  qiym
ə
tl
ə
ndirm
ək  mümkündür. 
Bunun  üçün  sizə
  (s
xem  7)  müxtəlif  üsullarla  hə
rfl
ərin  üstündə
n  x
ətt  çə
km
ə

tapşırığı verilir.
 
Eksperimentin başlanğıcında sınanılan şə
xsl
ər aşağıdakı təlimatla tanış 
edilirl
ə
r:  
Sizin  qarşınızda  sə
tirl
ər  üzrə
  t
əsadüfi  hə
rfl
ər  yığın  olan  blank 
qoyulmuşdur. Beş də
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
 
siz aşağıdakı tapşırığı yerinə
 yetirm
ə
lisiniz:  
Birinci  d
ə
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
  siz  bu  blankda  - 
―V―  və
 
―İ―  hə
rfl
ərini  axtarıb 
tapmalı, onların üstündə
n x
ətt çə
km
ə
li;  
İkinci də
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
 h
ə
min blankda dig
ə
r 2 h
ə
rfin- 
―S― və
 
―K― hə
rfl
ə
rinin 
üstündən başqa cür xətt çə
km
ə
li; 
Üçüncü də
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
 yenid
ən birinci tapşırığın icrasına qayıtmalı;
 
Dördüncü də
qiq
ə
d
ə
 
ikinci tapşırığın icrasını davam etdirmə
li, bu qayda 
il
ə
 
işi beşinci də
qiq
ə
nin sonunad
ə
k davam etdirm
ə
lisiniz.  

 
112 
H
ə
r  d
ə
qiq
ə
nin  sonunda  siz
ə
 
―Xətt  çəkin!‖    komandası  verilə
c
ə
k.  Bu  o 
dem
əkdir ki, siz qaldığınız sə
tird
ə
 
üfiqi xətt çə
kir, yeni komanda veril
ə
nd
ə
 
işi 
qaldığınız yerdə
n davam etdirirsiniz. Diaqnostik eksperimentin sonunda, y
ə
ni 
beş  də
qiq
ə
 
başa  çatdıqda  sizə
 
yekunlaşdırıcı  ―Dayanın!―  komandası 
veril
ə
c
ə
k
, bu halda siz işi dayandırır, qaldığınız sə
tird
ə
 
iki üfiqi xətt çə
kirsiniz.  
 
N
ə
tic
ə
l
ərin işlə
nilm
ə
si v
ə
 t
ə
hlili 
Sınanılan  şə
xs  t
ə
r
ə
find
ə
n  h
ə
r  bir  d
ə
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
 
(Bir  ―Xətt  çəkin!― 
komandasından  başqa  belə
  komandayad
ə
k)  n
ə
z
ə
rd
ən  keçirilə
n  h
ə
rfl
ə
rin 
miqdar
ı  müə
yy
ən  edilir.  Bu  cür  göstə
ricil
ərin  sayı  5
-
ə
  b
ə
rab
ərdir,  çünki  bu 
metodika  üzrə
 
işə
  c
ə
mi  5  d
ə
qiq
ə
 
vaxt  ayrılır.  Hə
r  bir  d
ə
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
 
ə
ld
ə
 
edil
ə
n  n
ə
tic
ə
l
ər  müvafiq  olaraq  N
1
,  N
2
,  N
3
,  N
4
,  N
5
  olmaqla  qeyd  olunur. 
Bundan  sonra  sınanılan  şə
xs  t
ə
r
ə
find
ə
n  h
ə
r  bir  d
ə
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
 
buraxılan 
s
ə
hvl
ərin  miqdarı  müə
yy
ən  edilir.  Buraxılmış  və
 
düzgün  xətt  çə
kilm
əmiş 
h
ə
rfl
ə
r  s
ə
hv  kimi  qiym
ə
tl
ə
ndirilir.  N
ə
tic
ə
d
ə
  h
ə
r  bir  d
ə
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
 
buraxılmış 
s
ə
hvl
ərin miqdarını ə
ks etdir
ən aşağıdakı göstə
ricil
ə
r - n
1
, n
2
, n
3
, n
4
, n
5
 
alınır. 
Əvvəlki hallarda olduğu kimi, rə
q
ə
ml
ə
r d
ə
qiq
ə
l
ərin ardıcıllığını ə
ks etdirir.  
N
ə
tic
ə
  h
ə
r  bir  d
ə
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
  diqq
ə
tin  m
əhsuldarlığını,  davamlılığını, 
paylanması  və
 
keçirilməsini  ümumi  şə
kild
ə
 
ə
ks  etdir
ən  aşağıdakı  düsturla 
hesablanır: 
 
 
                      B
k
=
 
 
Burada  B
k
  -
inteqral  göstə
rici  olub  h
ə
r  bir  d
ə
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
  diqq
ə
tin 
m
əhsuldarlığını, davamlığını, paylanmasını və
 
keçirilmə
sini 
əks etdirir, ― k ― 
-
nın indeksi 1
-d
ə
n 5 -d
ə
k  d
əyişir.
 
N
k
  - 
sınanılan  şə
xs  t
ə
r
ə
find
ə
n  h
ə
r  bir  d
ə
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
  n
ə
z
ə
rd
ən  keçirilə

h
ə
rifl
ərin miqdarını ə
ks etdirir.  
0,5N
k
 – 2,8 n
к
  
                       
                  60
 

 
113 
n
k

sınanılan  şə
xs  t
ə
r
ə
find
ə
n  h
ə
r  bir  d
ə
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
 
buraxılan  sə
hvl
ə
rin 
miqdarını ə
ks etdirir.  
Bundan  sonra  diqq
ətin  alınan  nə
tic
ə
l
əri  (Qrafik  1)  olduğu  kimi  nöqtə
l
ə
rl
ə
 
xüsusi qrafikdə
 
ə
ks olunur . 
Diqq
ə
tin m
əhsuldarlığı, paylanmasını və
 
keçirilmə
sini 
ə
ks etdir
ə

inteqral göstə
rici (B
k
 ) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
Qrafik 1 
Bu  nöqtə
l
ə
r  bir-biri  il
ə
 
ardıcıl  sınıq  xə
ttl
ə
  birl
əşdirilir.  Nə
ric
ə
d
ə
  diqq
ə
tin 
d
ə
qiq
ə
d
ə
n d
ə
qiq
ə
y
ə
 d
əyişmə
sini 
ə
ks etdir
ə
n, onun m
ə
hsuldarl
ığı, davamlığı, 
paylanması və
 
keçirilmə
sin
ə
 aid qrafik d
əyişkənlik alınır. Bu qrafik belə
 t
ə
hlil 
olunur.  Əvvə
lc
ə
  diqq
ə
tin  m
əhsuldarlığı  qiymə
tl
əndirilir.  Əgə
r  qrafikin 
nöqtə
l
ərinin çoxu iki üfiqi xə
tl
ə
 
hüdudlanmış zonanın daxilində
 yerl
əşirsə
, bu 
diqq
ə
tin m
əhsuldarlığının normal olduğunu bildirir. 
 
1-
davamlı diqqə
tin qrafiki  
2-
ə
vv
ə
lc
ə
 z
əif, iş zamanı güclə
n
ə
n diqq
ə
tin qrafiki. 
3-
davamsız diqqə
tin qrafiki. 
4-
dalğın diqqə
tin qrafiki. 

 
114 
Ə
g
ə
r  bu  qrafikd
ə
 
nöqtə
l
ərin  çoxu  üfiqi  xə
tl
ərin  hüdudları  xaricində
 
yerl
əşi
rs
ə, sınanılan şə
xsin diqq
əti çox mə
hsuldar hesab olunur. 
Ə
g
ər  qrafikin  nöqtə
l
əri  üfiqi  xə
tl
ərin  hüdudlarından  aşağı  zonada 
yerl
əşirsə
  bu  diqq
ə
tin  az    m
əhsuldar  olduğunu  bildirir.  Bu  şə
kild
ə
  4  qrafik 
t
ə
svir  olunub.  Qrafik  1-d
ə
 
bütün  nöqtə
l
ə
r  eyni  ordinantda  yerl
əşir  və
  bir- 
birind
ə
n  0,5  q
ə
d
ə
r  f
ə
rql
ə
nir,  bu  diqq
ətin  davamlığını  ə
ks  etdirir.  Qrafik  2-d
ə
 
ə
yri  birinci  d
ə
qiq
ə
d
ə
n  5-ci  d
ə
qiq
ə
y
ə
d
ə
k  t
ə
dric
ən  qalxır,  bu  diqqə
tin 
ə
vv
ə
lc
ə
 
kosentrasiyasının  zəif  olduğunu  və
  t
ə
dric
ən  yüksə
ldiyini  bildirir.  3-
cü  qrafik 
diqq
ətin  davamsız  olduğunu  və
  h
ə
min  s
ə
viyy
ə
d
ə
 
qaldığını,  4
-
cü  qrafik  isə
 
sınanılan  şə
xsin  diqq
ə
tinin  xeyli  pisl
əşdiyini  və
 
dalğınlığın  yüksək  olduğunu 
göstə
rir.  
“Ədə
di c
ə
dv
ə
ll
ər“ metodikası
 
Müasir  pisxodiaqnostika  praktikasında  diqqətin  davamlığı  və
 
paylanm
asını  qiymə
tl
ə
ndirm
ək  üçün  daha  sadə
  bir  metodikadan  istifad
ə
 
olunur.  Bu  metodika  ―ə
d
ə
di  c
ə
dv
ə
ll
ər―  metodikası  adlanır.  Doğrudur,  bu 
metodika az d
ə
qiq olsa da, onun h
əyata keçirilmə
si v
ə
 lazimi n
ə
tic
ə
l
ə
rin 
ə
ld
ə
 
edilm
əsi  üçün  daha  az  vaxt  tə
l
ə
b  olunur.  Bu  metodikadan  diqq
ə
tin  qeyd 
olunan iki xüsusiyyə
tini t
ə
xmini qiym
ə
tl
ə
ndirm
ək lazım gə
ldikd
ə
 istifad
ə
 etm
ə

tövsiyyə
 olunur. 4 a, b, v, q, d c
ə
dv
ə
ll
ə
rind
ə
   (5 c
ə
dv
ə
l ) h
ə
r birind
ə
 25 dama 
vardır  və
  bu  damalarda  t
əsadüfi    qaydada  1
-d
ə
n  25-d
ə

ə
d
ə
dl
ə

yerl
əşdirilmişdir.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 9 

11 
23 
20 
14 
25 
17 



21 

19 
13 
18 
12 
24 
16 


15 

10 
22 
C
ə
dv
ə
l 4 a 
21 
12 


20 

15 
17 

18 
19 


25  13 
24 

22 
10 


14 
11 
23  16 
           C
ə
dv
ə
l 4 b 
22  25  7  21  11 

2  10  3  23 
17 
12  16  5  18 

15  20  9  24 
19  13  4  14  8 
C
ə
dv
ə
l 4 v 

 
115 
 
 
 
 
 
 
 
Bu metodikadan istifad
ə
 
qaydası aşağıdakı kimidir

Sınanılan  şəxs  ardıcıl  olaraq  bu  cə
dv
ə
ll
ərin  hamısına  baxır  və
 
onların 
h
ə
r  birind
ə
  1-d
ə
n  25-d
ə

ə
d
ə
dl
əri  tapır  və
 
göstərir.  Bu  zaman  sınanılan 
şə
xsin  h
ə
r    c
ə
dv
əl  üzə
rind
ə
 
işə
  s
ərf  etdiyi  vaxt  ölçülür.  Bütün  cə
dv
ə
ll
ə

üzə
rind
ə
 
işə
  s
ərf  olunan  vaxtın  cə
mi 
hesablanır  və
  c
ə
dv
ə
ll
ərin  sayına,  yə
ni 
beşə
 
bölünür.  Belə
likl
ə
,  h
ə
r  bir  c
ə
dv
əl  üzə
rind
ə
 
işə
  s
ərf  olunan  vaxtın  orta 
göstəricisi müə
yy
ən edilir. Bu göstə
rici diqq
ətin paylanmasını ə
ks etdirir.  
Diqq
ə
tin 
davamlılığını müə
yy
ə
n etm
ək üçün hə
r bir c
ə
dv
əl üzə
ind
ə
 
işə
 
s
ərf olunan vaxtı müqayisə
 etm
ək lazımdır. 
 
Ə
g
ər  bu  vaxt  göstə
ricisi  birinci  c
ə
dv
ə
ld
ən  beşinci  cə
dv
ə
l
ə
d
ə

ə
h
ə
miyy
ə
tsiz d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
 d
əyişirsə
, y
ə
ni h
ə
r bir c
ə
dv
əl üzə
rind
ə
 
işə
 s
ə
rf olunan 
vaxt 10 saniy
ə
d
ən çox deyilsə
, onda diqq
ətin davamlılığının mövcudluğundan 
danışmaq  olar.  Əks  halda,  hə
r  bir  c
ə
dv
əl  üzə
rind
ə
  i
şə
  s
ə
rf  olunan  vaxt  10 
saniy
ə
d
ən çoxdursa, diqqə
t kifay
ə
t q
ə
d
ər davamlı hesab edilmir. 
 
Yüklə 2,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin