hiləci
: ütrük
ka.
kələkbaz. yalançı. ütücü adam.
him
: im. ilmək. hər nəyin dibi, bəki, bərki. pey. kök. bəq. bək. bek.
bey. təməl. ul
ka.
ol. püf.
- ilməyin bilir, gizlədir.
hirs
: qaqıq. qaqış. qəzəb. acığ.
hirsləndirmək: qaqıtmaq
ka
. qızışdırtmaq.
hirslənən: qurulqan
ka
. qurulan. qızan. qaqan. qağan.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
291
http://WWW.TURUZ.NET
hirsli
: ısrın
ka
. tutuq. büzük. ısrım
ka.
bədəxlaq.
hoblanmaq
: pürkələnmək
ka.
atılmaq.
hopmaq: öpmək. opmaq. içərmək. içmək.
hopum
:
opum
.
öpüm
.
höpüm
. yudum. bir kərəlik yeyim, içim.
- bir
opum mun: bir udum sup.
horlanmaq
:
orlanmaq. hörlənmək. örlənmək. bəlirmək. çıxmaq.
yüksəlmək.
hovlanmaq
: ürülmək
ka
. hürülmək. pülənmək. qabarmaq.
üflənmək. yellənmək. şişmək. şişirilmək
höpüm
:
<>
opum
höpürtmək
: öpmək. sormaq. içəri çəkmək.
hörgü
: h
örgü
. örgü. örtü.
- işin örtüsün örgüsün açın.
hörkə
: hörək. kültür.
hörkən
: dartıq
ka
. ip. bağ. sarqı.
hörlənmək
:
örlənmək. orlanmaq. horlanmaq. bəlirmək. çıxmaq.
yüksəlmək.
- ay qopup evlənib, ağ bulut hörlənib.
hörmək
: qablamaq. sarutmaq
ka
. sarıtmaq. sardırmaq. səritləmək.
sarmaq.
hörüm
: örum. urum. orum. hörüm. kəsim. dəsdə.
- bir hörüm ot:
bi
örum ot. bir oraqta biçilən ot
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
292
http://WWW.TURUZ.COM
höyük
: oyuq
ka
hüyük. ürkü. qolçaq. mətərsək.
hurralamaq
: urlamaq. hurra çəkmək.
huĢlu
:
1.
osuq. oyuq. açıq könül.
2.
ayıq. azıq
ka
. başlı.
huĢluq
: huşluluq. uzuqluq
ka.
usuqluq. oyaqlıq. usluq.
(# uyqluq: qəfillik).
huĢtaq
6
: fışqa.
hüccüləmək: üzükləmək. üjükləmək
ka
.
hündür
: ağız. uca. asuq. ısuq. uca.
hündür
: şişik. dik. qom
ka.
kom.
hünər
: ərdəm
ka
. fəzilət. ədəp. tərbiyə. -
ərdəm başı dil.
hünər
: uyluq
ka
. sənət.
hürdürmək: gəritmək
ka
. qarıldatmaq. havlatmaq. bavıllatmaq
6
. səsin
çıxarmaq.
hürmək
: ürmək. püləmək.
hürülmək: ürülmək
ka
. hovlanmaq. pülənmək. qabarmaq. üflənmək.
yellənmək. şişmək. şişirilmək
hüyük
: höyük. oyuq
ka
ürkü. qolçaq. mətərsək.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
293
http://WWW.TURUZ.NET
ı
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
294
http://WWW.TURUZ.COM
ıçqınmaq
ka
:
açqınmaq
. açılıb buraxmaq. qaçırmaq. əldən vermək, qoymaq,
yelləmək.
- yaxadakın yalayan, əlindəkin ıçqınur: qaçırır. - ovu
ıçqındın, quşu ıçqınma: ovu əldən verdin, quşuvu əldən vermə.
- ər ıçqındı:
1
. əldən qoydu.
2.
açılıdı. bara qoydu. yazdaki suvlın
izləyib, evdəki toyuğu ıçqınma.
ıq tutmaq
ka
: hıçqırıq tutmaq. hıq tutmaq·.
ıqılac
ka
: yolaq. yorqa. qılıqlı yatımlı, yaxcı uyqun olan nərsə. asil.
yügrük at.
- alp əri yavrıtma \\ ıqılac arxasın yoğrutma: yaxcı əri
pisləmə, ayğır yağırın yaralama, incitmə. yolaq, minik verən atın belin
incitmə.
ıqlamaq
ka
: ağlamaq. yığlamaq.
ıqlaĢmaq. ağlaşmaq. sıxtaşmaq. bağrışmaq. kükrəşmək. : yıqlaĢmaq.
sıqtaĢmaq. carlaĢmaq.
ıqlaĢmaq
ka
: ağlaşmaq. yığlaşmaq. sığtaşmaq. carlaşmaq. sıxtaşmaq.
bağrışmaq. kükrəşmək.
ıldurmaq
ka
: endirmək. indirmək. buqurmaq
ka
. -
ağdıran kimdür, ıldıran kim.
ılıq
:
yılıq
ka
.
ılımqa
ka
: yazan. katib. alımqa.
ılınmaq
ka
: ilinmək. ilişmək. tutulmaq. uğramaq. taxılmaq. -
quş duzağa
dən üçün ılınur.
ılıs
:
bax
>
iləs
.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
295
http://WWW.TURUZ.NET
ılıĢ
:
iliĢ
.
1
.
dosd. yoldaş.
2
.
uyu. həmrah.
- bir özü iki ılıĢı, uyuşü,
yoldaşı.
ılıĢmaq
:
iliĢmək
ka
:
ılıĢmaq
ka
: ilişmək. enişmək. ilgəkləşmək. yoldaşlıq edmək. çaltışmaq.
asışmaq. qoşulmaq. qurşaşmaq.
- bu yolda bizə ılışan yox. -
gedən başda onunla ılıĢıb deddib, dönən başda tək qaldım.
ılıtmaq
ka
: qızdırmaq. təb eləmək.
ılqım
: ilərti. xiyal.
ılqım
: sağış
ka
. sərab.
- sağış sağıdı: səraba qapındı.
ılqın
: sağıq
ka
. yalqın. sərab.
ılqın
: y
ılqın. ilgin
(
<
iliĢmiĢ).
alqın. qonuq. yolçu. müsafir.
ılmaq
: yollanmaq.
- qoyu ıldı: aşağ geddi.
ılpıĢmaq: yılpışmaq
ka.
yapışmaq. ilgişmək. - nə mənə yılpışırsan.
ılsamaq
ka
: ilsəmək. enmək istəmək. ensəmək.
ımqa
ka
: imaq. qamı. xəznəçi. təhsildar.
ınğan
ka
: inğən. dişi dəvə.
ınğramaq
ka
: dəvə inləmək.
ınğranmaq
ka
: inləmək.
ınğraĢmaq
ka
: inləşmək.
ınğratmaq
ka:
inlətmək.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
296
http://WWW.TURUZ.COM
ınıĢmaq
ka
: enişmək. inişmək.
ır
:
ır
ka.
yır
ka
.
1.
qoşma. türkü. hava. musiqidə ırlama.
qazəl.
2.
ıra. yıra. ıraq. uzaq.
3.
utanma. ar. ıra. ırra. ir.
ıra
:
ıra
ka
utanma. ır. ir. ırra.
ıraq
: ıra. yıra. uzaq. ayrı, ilgisiz düşən tanış, qohum.
ıraqlanmıĢ: ısrıq
ka.
qovuq. qopuq. dışlanmış (
dişlənmiş
). rədd olunmuş.
məlun.
ıraqlaĢdırmaq: yıratmaq
ka
. ıratmaq. uzaqlaştırmaq.
ıraqlaĢmaq: yıramaq
ka
: yarımaq. yarılmaq. uzaqlaşmaq.
ıraqlıq
: yıraqlıq. uzaqlıq. uzunluq.
ıramaq
:
ırqamaq
.
yıraqmaq
. uzaqlaşmaq.
ıratmaq
: yıratmaq
ka
. ıraqlaşdırmaq. uzaqlaştırmaq.
ırqaq
ka
: ilgək. çəngəl.
ırqaq
ka
: irgək. çəngək. qullab.
ırqalmaq
ka
:
bax
>
irqalmaq
. yırqalanmaq. sallanmaq.
ırqamaq
ka
: yırqalamaq. sallamaq.
ırqanmaq
ka
: yırqalanmaq·.
ırqaĢmaq
ka
: ırqalamaq.
ırqat
: tutuq. işçi. əkir. əcir.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
297
http://WWW.TURUZ.NET
ırqatmaq:
1.
ıratmaq. yıratmaq
ka
. ıraqlaşdırmaq. uzaqlaştırmaq.
2.
ırqalatmaq. yırqalatmaq. sallatmaq. silkəmk. -
ağac yemişin
ırqatdıq.
ırlanmaq:
irlənmək
. ır bulmq
ka
. tər bulmaq. tərləmək. utanmaq.
- bu işlərdən
ırlamazmı. tərləməzmi:
ırmaq
: üzüksu.
ırmaqlı
: arıq. arx.
- ırmaqlı: arıqlı
ka
.
ırra
ka
: utanma. ır. ir. ıra.
ırtalıĢ
:
irtəliĢ.
1.
arayış. axtarış. tə'qib.
- irtəli nə: aranan nərsə.
2.
təhqiq.
ırtaĢ
:
irtəĢ
ka
.
irtiĢ
.
əriĢ
.
yırtıĢ
.
yırtaĢ
.
yirtəĢ
.
yartıĢ
. irişmə. çəkişmə.
savaş.
ısı
:
ısın
. xoş. yapışan. gözəl. iyi.
(# ısız: yava. şərr. pis.
kifir)
ısıq
ka
:
isik
.
1.
doğu. şırıq. şərq.
(# savaq: soyuq. batı). - ısıq savuq:
doğu batı.
2.
isik. həyalı. uyan. uyat. uğqa. uğaq. oğaq.
3.
sıcaq.
4.
saf. açıq. gen. -
isiq yer
ka
: uzayıb gedən bozqır.
ısıqlııq
ka
:
isiqliıq
ka.
1.
səvdalı. seviklik.
2.
sıcaqlıq. mehribançılıq.
ısılmaq
ka
: yesilmək. yasılmaq. azalmaq. əksilmək.
ısın
:
ısı
. xoş. yapışan. gözəl.
ısınmaq : isiqləmək. qızışmaq. ısışmaq
ka.
isişmək. səvmək.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
298
http://WWW.TURUZ.COM
ısınmaq :
isinmək
. sevmək. xoşlanmaq. xoşu gəlmək.
- birbirizə isinin:
birbirizə sevilin.
ısırqanmək
ka
:
isirqenmək
ka.
qızışmaq
.
ısırmaq
ka
:
1.
soxmaq. sığırmaq. sığdırmaq. yerləştirmək.
2.
dişləmək.
-
heyva bərkdi, ısırma: dişivə salma.
ısırmaq
ka:
pöşləmək. pöttəmək. yaxcı pişirməmək, çiğ qaldırmaq. issitib
götürmək. öldürmək. -
göyü pöĢlə: ısır:
ısırtmaq
ka
: dişləmək.
ısıĢmaq
ka
: isişmək. ısınmaq.
ısız
ka
:
isiz
.
əsiz
.
əssiz
.
ıssız
.
isiz
. 1.
ısıqsız. həyasız.
- ər isiz diləkdi: kişi
pisliyə ad çıxardı.
2.
pis. kötü. xərab. fasid. şərr. pis. yava. kifir
. (#
ısı: iyi. xoş). - ısızlığı anınma: yamanlığı düşnmə, işləmə.
3.
görkəmsiz, quraq nərsə.
4.
ətaci.
5.
darqaşayıd. küçə uşağı.
aralıqda yava yavuz işlər görən.
6.
əsiz. əssiz
ka
. ıssız. isiz.
yazıq. təssüf. hayıf. əfsus. diriğ.
7.
şuluq. ələ. avuca sığmayan.
haşarı cocuq. utanmaz. arsız. ırsız. yaman. kötü. həşər.
ısızlanmaq
ka
: isizlənmək
ka.
səvimsizləşmək. yaramazlaşmaq.
duzsuzlanmaq. sırtılmaq. şuluqluq edmək.
ısızlıq
:
isizlik
ka
.
ıssızlıq. yamanlıq. kötülük. həşərlik. şərrlik. pislik.
yavalıq. yamanlıq. kötülük. həşərlik. şərrli.
(# ısı: iyi. xoş). -
ısızlığı anınma: yamanlığı düşnmə, işləmə.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
299
http://WWW.TURUZ.NET
ıslanmaq: sulanmaq. çilənmək
ka
. çiminmək. yaşlanmaq. tərləmək.
ıslatmaq: çiləmək
ka
. çilətmək. çiylətmək
ka
. çiğlətmək
ka
. yaşartmaq.
sulamaq. ölləmək. tərlətmək.
ıslıq çalmaq: sıqırmaq
ka
. fışqa çalmaq.
ısraq
:
1.
öz kefinə gəzən. rind. comərt.
2.
qısraq
.
qısrıq
. qısqın.
özündə olan. özünə çəkilən.
ısrıq
ka
: qovuq. qopuq. ıraqlanmış. dışlanmış (
dişlənmiş
). rədd
olunmuş. məlun.
- elindən ısrıq, özükdən (özündən) üzrük,
savından dönrük: eldən qovulmuş, sevikdən ( eşqdən) üzülmüş,
əhdindən dönmüş.
ısrılmaq
ka
: ısırılmaq.
ısrım
ka
:
1.
tutuq. büzük.
2.
bədəxlaq. hirsli.
- ısrım kiĢi
ka
: suratsız. sıxıntilı
adam.
ısrın
ka
: bədəxlaq. hirsli.
ısrınmaq
ka
:
1.
öfgələnip dərlənmək. toplanmaq. çəkilmək. büzülmək.
qayıqmaq.
2.
pöşlənmək
.
pöttənmək. yaxcı pişirilməmək, çiğ
qaldırılmaq. issitib götürülmək. öldürülmək.
- göyü ısır: pöşlə.
ısrıĢmaq
ka
: dişləşmək. bir bir dişləyib, qapmaq. qapışmaq.
ısrumaq: dişləmək. -
daşı ısrumasa, öpmüş gərək: daşa dişin batmazsa,
öpməlisən.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
300
http://WWW.TURUZ.COM
ısrumaq
ka
: ısırmaq.
ıssız
:
əsiz. əssiz
ka
. ısız. isiz.
yazıq. təssüf. hayıf. əfsus. diriğ. ağlaq
ka
.
boş, xəlvət, çoraq.
- ıssız kiĢi
ka
: üzsüz. iyilik bilməz adam.
ıssızlıq
ka
: isizlik
ka.
ısızlıq. yamanlıq. kötülük. həşərlik.
ısuq
: asuq. uca. hündür.
ıĢ
: yumuş. məşquliyyət.
- iĢi uzatma. burbağ
ka
. yorbağ.
burbaşlama. buruşdurma. sürüşdürmə. - iĢ güdük
ka
: iş qüç. i
Ģçı
ka
: -
tarfaq ıĢçı: qıvraq. çalışqan işçi.
ıĢıq
:
1.
aşıq. yaşıq. eşq. sevinc.
2.
kəvik. orunc
ka
. urunc. açaq.
rüşvət.
- qara bulutu yel açar, urun bilə il açar: rüşvət düğün açar.
ıĢıqlataq: yalrutmaq. yalrıtmaq. alovlandırmaq.
ıĢıqlı
: parlaq. yaşın
.
ıĢuq
: ıyuq. açuq. qutuq. qutlu. mübarək.
ıtləmək
ka
:
1.
qöpəklətmək.
2.
söğmək-.
ıyınmaq
ka
: ığınmq. yığınmaq.
ıyuq
: ışuq. qutuq. qutlu. mübarək.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
301
http://WWW.TURUZ.NET
x
xaqan
ka
: əfrasyab'a verilən
unqun
.
xalta
: xaral. kəsürgə
ka
. kəsrük. dağarcıq. qap.
xam
: körpə. pişməmiş. çiğ. taxtu
ka
. taxut. əğrilməmiş nərsə.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
302
http://WWW.TURUZ.COM
xan
: türklərin ən böyük başbuğu. əfrasyab oğullarına verilən
unqun, onqun.
xanda
ka
:
qanda
. qayda. qayuda. nərədə.
xapsi
ka
: qapsı. qapas. qasıb. kiçik qutu, qab. qabuc. hoqqa.
xaral
: tağar
ka
. çuval. xurcun. tağarcıq. tulum. qap
ka
. xalta. kəsürgə
ka
.
kəsrük. dağarcıq. qap.
xələc
ka
:
<
qal
aç
ka
!.
girib tutunmuyun
!
.
qalın
!
.
bəkləyin
!
.
xəmir
ka
: əmir. bəy.
xəznə
: davarlıq
ka
. tavrıq. durdaq. qoyaq. ambar.
xəznəçi
: ımqa
ka
. imaq. qamı. təhsildar.
xıx
: qığ. yin
ka
.
en. ən. qoyun pisliği, tərsi.
xıxlatma :
çök çök.
çökətmək
.
xıxlamaq. dəvəyi xıxtırmaq üçün kullanılır
bir söz.
xım
: him.
xırda mırda
: tək tük. çək çük. dəğərsız nərsə.
xirə
: qamar
ka
- xirə göz: qamar göz:
xıĢ
: büqürsi
ka/
sapan. teş. deş.
xıt xıt
: əmirçgə. quzruf.
xudik
: qudik. cicik. xurduş.
xumar
: çağrat. çaxır
. - çağrat gözlü: xumar gözlü.
xumarlamaq: çağratmaq.
- gözüvü belə çağratma.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
303
http://WWW.TURUZ.NET
xumarlı
ka
: varisli. miraslı.
xumaru
ka
:
1.
andıra. andaç. savğa. qoya. qoya. tökürgə. miras. irs. geriyə
buraxılan nərsə. buraxılan mal davar.
- xumaru qoymaq: andıra,
savğa buraxmaq. - oğlum sənə qozarmən, ərdəm öğüt xumaru. -
buda məndən sənə xumaru. - xumar gözlər kimdən sana xumaru. -
bunu atamdan xumaru buldum.
Dostları ilə paylaş: |