Iqtisodiyot nazariyasi

Nomival daromad — aholi tomonidan ma'lum vaqt oralig'ida olingan pul daromadlari miqdori hisoblanadi.

Ixtiyorida bo'lgan daromad — shaxsiy iste'mol va jamg'arma maqsadlarida foydalanish mumkin bo'lgan daromad. Bu daromad nominal daromaddan soliqlar va majburiy to'lov summasiga kam bo'ladi.

Real daromad - narx darajasi o'zgarishini hisobga olib, aholining ixtiyorida bo'lgan daromadga sotib olish mumkin bo'lgan tovar va xizmatlar miqdorini ko'rsatadi.

Aholiiing nominal pul daromadlari turli manbalar hisobiga shakllanib, ulardan asosiylari quyidagilar hisoblanadi:

a) ishlab chiqarish omillariga olinadigan daromad;

b) davlat yordam dasturlari bo'yicha to'lov va imtiyozlar shaklidagi pul tushumlari;

v) moliya-kredig tizimi orqali olinadigan pud daromadlari. Aholining yollanib ishlovchi qismi oliiadigan daromadlarning asosiy qismipi shp haqi tashkil qiladi. Daromadning bu turi istiqbolda ham, pul daromadlari umumiy hajmining shakllanishida o'zining yetakchi rolini saqlab qoladi.

Aholi pul daromadlari darajasi davlat yordam dasturlari bo'yicha to'lovlar sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Bu manbalar hisobiga pensiya ta'minoti amalga oshiriladi va turli xil nafaqalar to'lanadi.

Aholining moliya-kredit tizimi orqali olinadigaa pul daromadlari quyidagilardan iborat: davlat sug'urtasi bo'yicha to'lovlar; shaxsiy uy qurishiga va matlubot jamiyati a'zolariga bank ssudalari; jamg'arma bankiga qo'yilmalar bo'yicha foizlar; aksiya, obligatsiya bahosining ko'payishidan olinadigan daromad va zayom bo'yicha to'lovlar; lotereya bo'yicha yutuqlar; tovarlarni krsditga sotib olish natijasida tashkil topadigan, vaqtincha bo'sh mablag'lar; har xil turdagi kompensatsiya to'lovlar va h.k.

Aholi turmush darajasi tushunchasini ularning hast kechirishi uchun zarur bo'lgan moddiy va ma'naviy ne'matlar bilap ta'minlanishi, hamda kishilar ehtiyojining bu ne'matlar bilai qondirilishi darajasi sifatida aniqlash mumkin.

Kishilar hayot faoliyati uchun zarur ne'matlar to'plami mehnat sharoiti, ta'lim, sog'liqni saqlash, oziq-ovqat va uy-joy sifati kabi xilma-xil ehtiyojlarni o'z ichiga oladi. Kishilar ehtiyojlarini qondirish darajasi jamiyat a'zolarining alohida olgan va oilaviy daromadlari darajasiga bog'liq. Turmush darajasini mamlakat darajasida butun aholi uchun va tabaqalashgan mikro darajada aholining alohida guruhi uchun qarab chiqish mumkin. Birinchi yondashuv turli mamlakatlarda aholiving turmush darajasini aholi jon boshiga to'g'ri keladigan ichki milliy mahsulot kursatkichi bo'yicha aniqlab, siyosiy tahlil qilshp imkonini beradi.

Aholi guruxlari bo'yicha daromadlar taqsimlanishi dinamikasini taqqoslash, iste'molchilik budjet asosida amalga oshiriladi. Qator iste'molchilik budjetlari mavjud bo'ladi: o'rtacha oila uchun, yuqori darajada mo'l-ko'l budjet, minimal moddiy ta'minlanganlar budjeti, nafaqaxo'rlar va aholi boshqa ijtimoiy guruxlari budjeti shular jumlasidandir.

Farovonlikning eng quyi chegarasini oila daromadining shunday chsgarasi bilan belgilash mumkinki, undan keyin ishchi kuchini takror hosil qilishni ta'minlab bo'lmaydi. Bu daraja moddiy ta'minlanganlik minimum yoki kun kechirish darajasi qashshoqlikning boshlanishi sifatida chiqadi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida o'rtacha daromad «o'rtacha sinf» deb ataladigan tabaqalar daromadlari bo'yicha aniqlanadi.

Bunday guruh iste'molchilik savati to'plamiga uy, avtomashina, dala hovli dacha, zamonaviy uy jihozlar, sayr qilish va bolalarini o'qitish imkoniyati, qimmatli qog'ozlar va zebu ziynatlar kiradi.

Bozor iqtisodiyoti aholining yuqori ta'minlangan yoki "boy" qatlami mavjud bo'lishini taqazo qilib, ularga aholining yuqori sifatli tovar va xizmatlar xarid qilishga layoqatli bo'lgan juda oz qatlami kiradi. AQShda aholi bu qismding shaxsiy imkoniyati 8-10 mln.dollar baholanadi.