Ызбекистон тарихи фанидан тайёрланган ы=ув-услубий мажмуа «Ызбекистон тарихи» кафедраси профессор-ы=итувчиларингинг йи\илишида мущокама =илинган ва фойдаланиш учун тавсия этилган


 - Mavzu: Amir Temur va temuriylar davrida  zarb qilingan tangalar



Yüklə 0,91 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə64/85
tarix02.01.2022
ölçüsü0,91 Mb.
#43699
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   85
orta osiyo numizmatikasi va epigrafikasi

6 - Mavzu: Amir Temur va temuriylar davrida  zarb qilingan tangalar. 
Reja. 
1. Amir Temurning xokimiyat tepasiga kelishi. 
2. Amir Temur zarb etgan tangalarning xususiyatlari. 
3. Temuriylar tomonidan zarb qilingan tangalar. 
4. SHayboniylar davrida Movarounnashrdagi iqtisodiy-siyosiy axvol. 
5. SHayboniyxon va joniylar davrida zarb qilingan tangalarning xususiyatlari. 
 
XIV  asrning  60-yillarida  Movarounnaxrda  siyosiy,iqtisodiy  vaziyat  keskinlashib  ketdi. 
dexkonchilik.  xunarmandchilik.  savdo-sotik  ishlari  inkirozga  yuz  tutdi.  Bundan  savdogarlar, 
xunarmandlar va dexkondar norozi edilar. Axolining bunday tabaqalari O`rtasida mavjud axvoldan 
kutulish, mamlakatni birlashtirish va kuchli davlat tashkil etish xarakati kuchayadi. 
Ana  shunday  sharoitda  Temur,  barlos  kabilasining  amirlaridan  biri,  1370  yili 
Movorounnaxr noibi qilib tayinlanadi. 
Temur o`z  zamonining bunday talabini yaxshi tushundi. o`z maqsadini amalga oshirishga 
ruxoniylar,  savdogarlar,  xunarmandlarga  suyandi.  U  Movarounnaxrning  yagona  xukmdori  bo`lib 
olgach,  uz  davlatini  siyosiy  va  iqtisodiy  jixatdan  mustaxkamdashga  kirishadi.  Feodal  tarqoqlik 
tugatilib:  markazlashgan  davlat  tuzilganligi  ijobiy  xollarga  olib  keldi.  Ayni  vaqtda  xo`jalikning 


 
69 
asosi  bo`lgan  dexkonchilikda  xam  muayyan  siljishlar  ro`y  berdi.  Xunarmandchilik  va  savdo 
rivojlanadi,  fan  va  madaniyat    ravnak  topdi.  Savdo  munosabatlarining  davlat  va  jamiyat  xayotida 
tashki  siyosatda  tutgan  muxim  urnini  yaxshi  anglagan  Amir  Temur  bu  borada  qator  tadbirlarni 
amalga  oshirgan.  Bozorlar  qurish.  eskilarini  kengaytirish.  ta`mirlash  ishlarini  jadal  amalga 
oshirgan. Buning isboti uchun Samarqand bozorining bino etilishi orqali ko`rish mumkin. Amir Te-
mur  buyrug’i  bilan  shaxarniig  temir    darvozasi  qismidan    boshlanib.  janubiy  garbiy  yo`nalishda 
katta  ko`cha  quriladi.  Uning  ikki  tomonida  esa  ikki  qavatli.  chorsi  tim  shaklida  qurilgan  
dexkonlar.rastalar  kad  kutaradi.  Ko`cha  usti  boshdan  oxir  gumbaz  shaklida  ishlangan  tok  bilan 
yopiladi. YOrug’lik tushib turishi uchun  xar  er-dan darchalar qoldirilgan. Bundan tashqari ma`lum 
masofada  favvoralar  qurilib.  Omborxonalar  qad  ko`targan.  Bu  davrdagi  pul  muomalasiga 
to`xtalsak, Amir  Temur  zamonida 6 gr.og’irlikdagi kumush tangalar va uning turtdan biriga teng 
1,5 gr.lik kumush pullar zarb qilinganligi  ma`lum. 1,5  grammlik kumush pullar "miri" deyilgan. 
Mazkur nom Soxibkironning Amir unvoni bilan bog’liq. 
SHuningdek  muomalada    mis  pullar  chaqalar  xam  bo`lgan.  Tangalar            Samarqand, 
Buxoro,  Ardabil,  Astrobod.  Darband,  Damg’on,  Tabriz,  Sabeavor,  SHeroz  va    boshqa  qator  
shaxardarda  zarb  qilingan. Bundan tashqari Amir Temur xarbiy o`rdasining maxsus zarbxonasida 
(dor alzarbi urduyi oliy) bo`lgan. 
Temuriylar  davrida  xam  ikki  xil  qiymatda  kumush  tanga  zarb  qilish  davom  etdi.  Yirik 
kumush tangalar "tanga", maydalari «miri» Temur unvoni "amir"ning qisqa shakli deyilgan. 
Ulug’bek davridan  ko`p  mis  tangalar  bizgacha etib  kelgan. Uning ilk mis tangalaridan 
biri diqqatga sazovor. Axsi, Samarqand, Buxoro, SHaxrisabz va Termiz  tangalarida sher. orqasidan 
esa kuyosh chiqib kelayotgani tasvirlangan. Xijriy 832 yil   (milodiy 1428-1429)larda Ulugbek ikki 
bosqichda  muxim  pul  isloxoti  o`tkazdi.  Birinchi  bosqichda  bir  xil  mis  tangalar  bir  kancha  
zarbxonalarda          Andijon,  SHoxruxiya,  Samarqand,  Buxoro,  SHaxrisabz,  Qarshi.  Termizda 
chiqarildi. 
Ikkinchi bosqichda  islox qilingan  tangalar ishlab chiqarish Buxoroda markazlashtirildi va 
nusxasi  xamda  sanasi    o`zgartirilmagan  xolda  Ulug’bek  o`limiga  qadar,    undan  keyin  xam  zarb 
etildi.  Ulug’bekning  pul  isloxoti  xazina  va  axoli  manfaatlarini  ma`lum  tarzda    uyg’unlashtirdi. 
Temur    va    Temuriylar    davrida    zarb  qilingan  tangalar  qator  xususiyatlar  bilan  boshqa  davr  
tangalaridan  farq  qilali.  Zarb    etilgan  tangalarga  maxsus  tamg’a  bosish  ana    shunday  
xususiyatdardan    biri      edi.  Bunday      naqshlar  CHigatoy  davri  tangalarida  XIII  asrda  solinib.  XU 
asrga  kelganda  keng  qo`llanila  boshladi.  Ular  dumaloq,  to`rtburchak,  gulga  o`xshash  va  xokazo 
shakllarda bo`lgan. 
Xorazm  o`ng    qirg’og’i      bilan      CHig’atoy    ulusi      tarkibiga  kirsada.  chap  kirg’og’i 
Urganch  bilan  birgalikda  Jo`ji  ulusi  tarkibiga  kirgan    bo`lib.  Oltin    O`rda    xonlari  tomonidan  


 
70 
boshqarilar  edi.  XIV  asrning  ikkinchi  yarmida  1360-1380  yillarda  taxt  uchun  25  xon  urush  olib  
bordi, markaziy  xokimiyatning  zaiflashganligidan ko`ng’irotlar qabilasining  maxalliy "sufiylar
sulolasi  ustalik bilan foydalandi.  Ular  taxminan  1360   yillardan   Xorazmni mustaqil  idora qila 
boshladilar. xatto Xorazmning o`ng qirg’oq erlarini qo`shib oldilar. 
1372 yili  Temur  Xorazmga  yurish  qilib  o`zita tobe qiladi. CHunki YUsuf Sufiy bir safar 
Amir Temurni tan olsa. bir  safar Oltin O`rda xoni Tuxtamishni tan olar edi. SHuning uchun Amir 
Temur  Xorazmga  bir  necha  marta  yurish  qilgan.  1388  yil  Urganchni  egallaydi.  Amir  Temur  
vafotidan  sung Xorazmda yana Oltin Urda xonlari xukmronlik qildi. 
1412  yili  Amir  Temurning  o`g’li  SHoxrux  Xorazmni  qayta  qo`lga  kiritadi.  Mo`g’ullar 
istibdodidan  so`ng  Xorazmda zarb  qilingan tangalar bizgacha etib kelmagan.  Temur xukmronligi 
davrida  kichik  oltin  tangalar  xam  zarb  etilgan.  Xorazmda  CHig’atoylar    dinoriga  o`xshash  yirik 
kumush  tangalar  bo`lmagan,  Xorazmni  juld  dirxamlari  Movorounnaxr  CHig’atoy  dirxamlaridan 
farq  qilgan.  Birinchidan  ularning  qiymati  turlicha  bo`lib  u  asta-sekin  kamayib  borgan.  XIII  asr 
oxirlariga  kelib  xamma  kumush  tangalarning    ogirligi  2,3  gramm  bo`lsa,  X1U  asr  boshlarida  1,9 
gramm,1380  yilda  1,5gramm,  XU  asrning  boshlarida  esa  1,1  grammni  tashkil  qilgan.    Oltin 
tangalarning og’irligi esa 1,10 gramm-1,15 va undan oz bo`lgan. 
XIII asrga doir Xorazmning birinchi  dirxamlarida usha davr xokimiyatini boshqarayotgan 
xukmdor  nomi  aks  etgan  .  Tanganing  bir  tomonida  diniy  oyatlar  yoki  Qur`ondan  olingan  kalima, 
ikkinchi tomonida tanga  chiqarilgan  sana, joy  zarb qilingan. Tangalardagi yovuvlarda xatolar xam 
bo`lgan. xarflar tushib qolgan yoki  qo`shilib ketgan. 
Temurning  kumush  tangalari  uning  nomidan  soxta  mo`g’ul  xonlari  Suyurgatmish    va  
Sulton  Maxmud  nomlari  bilan  Movorounnaxr. Xuroson. eron. Ozarbayjon. Iroqning 40 dan ortiq 
shaxarlarida  zarb  etilgan.  Movorounnaxr  va  Xurosonning  bosh  xukmdori  sifatida  SHoxrux  Uirzo   
Astrobod,  Buxoro,  Damg’on.  Isfaxon,  Kirman,  Qum,  Nishopur.  Marv,  Samarqand,  Sabzavor, 
Sultoniya,  Tabriz,  Xorazm,  Xirot,  SHeroz  va  boshqa    shaxarlarda    o`z    nomi    bilan    kumush   
tangalar   zarb qilib.  pul zarbi va savdosini  tartibga soldi. Bu davrda ichki  chakana savdoda keng 
ko`lamda  muomalada  bo`lgan  mayda  mis    chaqa      "fulus"lar    ko`proq  maxalliy  xokimlar 
tomonidan zarb qilinar edi. 
1428 yili Ulugbek tomonidan  o`tkazilgan  fulusiy  pullar isloxoti katta  axamiyat kasb etdi. 
Axolining  ichki  savdo  munosabatlariga  ko`proq  jalb  etish  maqsadida  Ulugbek  engil  vaznda  zarb 
etilgan  va  muomalada    yurgan    barcha    chaqa  pullarni  bekor  qildi.  Ichki  savdoni  mayda  mis 
pullarga bo`lgan talabini qondirish  uchun bir vaqtning      o`zida     Buxoro, Samarqand, Qarshi, 
Termiz, Toshkent. SHoxruxiya va Andijon shaxarlarida zarbxonalar tashkil qilinib bir  xil vazndagi 
fuluslar zarb qilinib. muomalaga chiqarildi. Mis pullarni zarbini markazlashtirish maqsadida boshqa  
shaxarlardagi  zarbxonalarga  barxam  berilib.Buxoro  zarbxonasi  saqlab  qolingan.  Xalk  orasida 


 
71 

Yüklə 0,91 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   85




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin