Kasbiy faoliyat psixologiyasi

 
uni o‗zlashtiradi. Bunda u 
o‗zining ishlab chiqarishdagi faoliyatini
 
har kuni tegishlicha qayd etib, o‗z ishini 
tahlil qiladi. Mehnat metodi umumiy fan pedagoglari, muhandis pedagoglar va 
kimyo texnologiyasi yonalishi vakillariga o‗rganilayotgan mehnat faoliyatlarini 
shaxsan ko‗rib bilish hamda aqlli kichikroq
 
shaxsiy tajribaga ega bo‗lish uchun 
ayniqsa zarur.
 
Ishtirokli kuzatish - agar oldingi metod faoliyatni o‗rganishga
 
mo‗ljallangan bo‗lsa, bu endi shuni ijro etuvchi shaxsni o‗rganishga
 
mo‗ljallanadi. 
Uni g‗oyat mahorat bilan qo‗llaganda, kishi o‗zi o‗rganish ob‘ekti bo‗lib, xizmat 
qilayotganini sezmaydi, binobarin u o‗rganayotgan kishiga mehnat jamoasining 
bir a‘zosi deb qaraydi. Bu ularning tabiiy bo‗lishiga hamda, ko‗proq ob‘ektiv 
ma‘lumot to‗plashga imkon beradi. Mehnat operatsiyalarini ob‘ektiv qayd etish 
butun mehnat faoliyati psixik holatlar alohida harakatlar va tadbirlar yig‗indisidan 
hosil bo‗ladi. Tekshirishning zamonaviy texnik vositalari barcha mehnat 
jarayonlarini tekshiruvchining shaxsiy kuzatuvlari bilangina emas, balki
o‗rganilayotgan hodisalarni ob‘ektiv qayd etib borish bilan o‗rganish 
imkoniyatini beradi. Ishchi holatini yoki yuz tasvirini suratga olish qayd etishning 
ana shunday namunasidir. Mazkur yoki boshqa ob‘ektni masalan, ishga 
kuzatayotgan kontrol asboblardan ko‗rsatganlarini, mimika - pantomimikani, 
kinoga olish psixologik hodisani qayd etish eng yaxshi metodik yondashuvdir. 
Kinoga olish odatdagicha, tezlatish va aksincha sekin, impulsli bo‗lishi mumkin, 
bu mehnat operatsiyasini batafsil tahlil qilish va mehnat jarayonida qonuniyatlarini 
aniqlash imkonini beradi. Oddiy kolyugraf yoki nozik sotsiolografda pnevmatik 
yoki axborotlar elektr datchiklar yordamida stanok uzellaridan ayrim harakatlarini, 
ishchilar harakatini va reaksiyasini qayd etish mumkin. Magnitafon yozuvi nutq,

---

46 
mashinalarning soz va nosozligidan shovqinni, tovushlar signali ratsiyasi va 
boshqalarni ob‘ektiv qayd etish imkonini beradi. Ilg‗or kasb hunar-texnika bilim 
yurtida paydo bo‗la boshlagan stanok laboratoriyada bunday ob‘ektiv qayd etishlar 
mehnat jarayonlarini samaralirok o‗rgatish uchun hilma - hil mehnat 
operatsiyalarini o‗rgatish imkonini beradi. Usta o‗z faoliyati mahsulidan yaratgan 
buyumlar ma‘lum tayyorlangan mahsulot uning ko‗polligini
 
ham, ishga 
sovuqqonlik bilan qarashni ham, ehtiyotsizligi, ishidagi xato va barqarorlikni ham 
ko‗rsatadi. Tayyorlangan buyumga qarab kishining qobiliyati funksiyasizligi va 
mazkur ishga mutlaqo layoqatsizligi bo‗lishi mumkin. Agar buyumlarning soni va 
sifati ish kunining ayrim qismlariga ko‗ra tahlil qilinsa, ishga kirishishi cho‗zilib 
ketganini, eng serunum davrni va yaxshi mehnat rejimi haqida xulosaga kelishi
mumkin. Xato harakatlar tahlilining samaradorligi "Buzilmaydigan qonuniyat 
ko‗rinmasligi mumkin, ammo qonunning buzilishi uchun namoyon bo‗lishiga 
yordam beradi"- deb ta‘riflagan qonun bilan belgilanadi. Misol: normal holda 
ko‗rinmaydigan narsa potologiyada yaxshiroq namoyon bo‗ladi. Xato harakatlar - 
bu o‗ziga xos" faoliyat patologiyasidir". Mehnatdagi xatolar ularning xarakteri 
barqarorligi va takrorlanishi uddalay olmaydigan harakatlarni bajarish
qobiliyatining, bor-yo‗qligini, bu harakatlarni to‗g‗ri bajarish qobiliyatining 
yo‗qligini, e‘tibor bo‗lmaslikni, sovuqqonlik yoki ehtiyotsizlikni, o‗z-o‗zini bo‗sh
nazorat qilganligini, tez toliqish yoki psixologik holat va hokazolarni ko‗rsatadi. 
O‗quvchilar xatolarining tekshirilishini hisobga olish malaka, ko‗nikma va 
mahoratning shakllanish jarayonini, bu asosda esa, mashqlar samaradorligini 
baholash imkonini beradi. Xato harakatlarning sabalarini aniqlash va bartaraf etish 
kasb hunar texnika ta‘limi metodikasini, mehnat sharoiti va rejimini 
takomillashtirish, shu bilan birga mehnat faoliyatining unumdorligi va sifatini 
oshirish imkonini yaratadi. Bu metod shuning uchun ham zarurki, mustahkam 
malakaga ega bo‗lgan tajribali ishchi faoliyat jarayonida normal ish sharoitida bu 
avtomatlashtirilgan harakat qanday amalga oshirilayotgan harakat sezmaydi,
shuning uchun ham ularni tahlil qilish tushuntirish mumkin emas, chetdan 
kuzatayotgan kishi esa, o‗rganilayotgan harakatning psixologik sturkturasini topish 

---

47 
imkoniyatiga hamisha ham ega bo‗lavermaydi. Malakalar avtomat harakatini 
buzish, ishlayotgan va ular harakatini kuzatayotgan kishiga sezilmagan narsalarni 
ochadi.