Kirish O’quvchilar maktab formasida. Sinfda O’zbekiston Respublikasi ramzlari va xaritasi bor. O’zbekiston iqtisodiga oid plakatlar. Asosiy g’oya

Kim?	Qayerdan?		Qachon?		Nima bilan?
Nima qildi?

Qachon?		Kim bilan?		Qayerga?			Nima bilan?		Nima qildi?
Kim?	Qaysi?		Nimaga?		Qachon?			Nima qildi?
Qayerga?		Kim bilan?		Qachon?		Nimada?				Nima qildi?

2-topshiriq.”Majnuntolning ikki shoxi”. Har bir guruh a’zosiga gaplar yozilgan tarqatma beriladi. O’quvchilar berilgan gaplardagi to’ldiruvchilarni kelishikli to’ldiruvchimi yoki ko’makchili to’ldiruvchi ekanligini aniqlashadi va Majnuntol daraxtining bir tomoniga kelishikli to’ldiruvchini ikkinchi tomoniga ko’makchili to’ldiruvchi yopishirib chiqishadi.
Bilib oling:
Yangi mavzu qoidasi slayd orqali namoyish etiladi.
Fe’lga bog’lanib, kimga?, nimaga?, kimdan?, nimadan?, kimni?, nimani?, kim bilan?, nima bilan? Singari so’roqlarga javob bo’luvchi bo’laklarga to’ldiruvchi deyiladi.
Tahlilda to’ldiruvchi ostiga uzuq chiziqlar ( - - - - - ) chiziladi.
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash:
Shu o’rinda dars shiori izohlanib, undagi ma’no-mazmun izohlanadi. To’ldiruvchisi topiladi.
141-mashq. Ushbu mashqni bajarishda ”Alplar bellashuvi” usulidan foydalanadi. Har bir guruhdan bittadan o’quvchi chiqadi. Doskada ko’rgazma osib qo’yilgan Unda beshta alp malikasiga yetishishi uchun she’r, ajdar va devning savollariga javob berishi kerak bo’ladi. Bunda:
- she’r, ajdar va devning yonida yopishtirib qo’yilgan tarqatmadagi maqollardan to’ldiruvchilarni topishlari;
- maqollarda ilgari surilgan g’oyalarni izohlashlari kerak bo’ladi. Javoblarning to’g’ri yoki noto’g’riligi slayd orqali tekshiriladi.
1. Yaxshi bilan yursang, yetarsan murodga, yomon bilan yursang, qolarsan uyatga.
2. Yosh kelsa – ishga, qari kelsa – oshga.
3. O’zingga o’zingni maqtagandan qo’rq.
4. Saqlay desang o’zingni, yomondan yum ko’zingni.
5. Tilni bilish – dilni bilishga yo’l ochar.
6. Daraxtni yer ko’kartiradi,
Odamni el ko’kartiradi.
7.Xalqqa xizmat – oliy himmat.
8. Bugungu ishni ertaga qo’yma!
9. Qolgan ishga qor yog’ar.
10. Ko’pdan ayrilganni bo’ri yer.
11. Birlashgan o’zar,
Birlashmagan to’zar.
12. Er yigitni nomus o’ldiradi.
13. Birovga choh qazigan, o’zi yiqilar.
14. O’zingni er bilsang,
O’zgani she’r bil.
15. Tilga ixtiyorsiz –
Elga e’tiborsiz.


142- mashq. “Sahna ko’rinishi”. O’quvchilar sahna ko’rinishini tomosha qilish asnosida , unda ishtirok etayotgan to’ldiruvchilarni yozib borishlari kerak.


Abu Rayhon Beruniy o’lim to’shagida yotganida uning huzuriga shogirdlaridan biri kelibdi

• 
  
  Assalomu alaykum, ustoz.
  
• 
  
  Vo alaykum assalom. Keling, xush kelibsiz. Anchadan buyon tobim yo’q. Sizni ko’rish istagida edim.
  

Shogird ustozining umri tugayotganligini sezib, uning ko’nglini ko’tardi.

• 
  
  O’g’lim, umrim tugab borayotganga o’xshaydi. Lekin bir savol menga tinchlik bermaydi.
  
• 
  
  Qanday savol ekan, ustoz?
  
• 
  
  Sizga bir vaqtlar yer yuzida yana qandaydir qit’a borligi haqida aytgan edim.
  
• 
  
  Ha aytgan edingiz
  
• 
  
  O’sha qit’ada hozir inson zoti yashayotganmikan, ob-havosi qanday bo’lsa ekan?
  
• 
  
  Avval sog’ayib oling. Hozir sizni qiynalishingizni xohlamayman, ustoz.
  
• 
  
  To’g’ri, ammo, shu savolga javobni bilmasdan ketgandan ko’ra yaxshi bo’lardi.
  

143-mashq. “Bog’liqli matn”. Bunda guruhlar “Birni kessang, o’nni ek” mavzusida bog’liqli matn tuzishadi va matnlaridagi to’ldiruvchilarni sanab berishlari kerak.
“Sehrli sandiqcha” o’yinimizni tashkil etamiz. Bunda har bir guruhdan bitta o’quvchi chiqadi. Hammamiz o’zbek xalq ertagi bo’lmish “Zumrad va Qimmat” ertagini o’qiganmiz. U ertagda buvisi “Yerto’laga tushsang, oq sandiq va qizil sandiq bor”, - deydi. Bizning ham oq sandiq va qizil sandig’imiz bor. Uning ichida guruh o’quvchilarini maktab qurollaridan iborat sovg’alar kutyapti. Bu sandiqqa borib, sovg’alarni egallash uchun zinalarda o’quvchilarga tegishli savollar kutyapti. Javoblarning to’g’ri yoki noto’g’riligi slaydlar orqali tekshiriladi. Savollar quyidagicha:

1. 
   
   To’ldiruvchi deb qanday bo’lakka aytiladi?
   
2. 
   
   To’ldiruvchi bog’laydigan vositalar necha xil va ular qaysilar?
   
3. 
   
   Kattaga hurmatda bo’l,
   

Kichikka izzatda bo’l. – Bunda ishtirok etgan to’ldiruvchilarni toping.

4. 
   
   Ega, hol, to’ldiruvchi, kesim. Shu shaklga mos gap tuzing.
   
5. 
   
   Otdan baland, itdan past. Topishmoqning javobi va to’ldiruvchisini toping.
   
6. 
   
   Suv bilan yer ko’karadi, … . Davom ettiring va to’ldiruvchisini toping.
   
7. 
   
   Ukamga daftar oldim. To’ldiruvchi qaysi vosita orqali ifodalangan?
   
8. 
   
   Qalovini topsang qor yog’ar. Maqoldagi toldiruvchi toping va maqolni izohlang.
   
9. 
   
   Nonni katta tishlasang ham, gapni katta gapirma. To’ldiruvchilarni toping.
   
10. 
    
    Yaxshi bilan yursang, yetarsan murodga…. Maqolni davom ettiring va to’ldiruvchilarni toping.
    
11. 
    
    Yotib yeyishga tog’ ham chidamaydi. – to’ldiruvchini toping.
    
12. 
    
    Zarning qadrini zargar biladi. – to’ldiruvchini toping va maqolni izohlang.
    
13. 
    
    Ko’kka boqma, ko’pga boq! – to’ldiruvchi topib, izohlang.
    
14. 
    
    Aql bozorda sotilmas. – bu yerda toldiruvchi ishtirok etganmi?
    
15. 
    
    Beshta to’ldiruvchili so’z birikmasi ayting.
    

Darsimiz so’nggida “Ifodali o’qish” daqiqasini tashkil qilamiz. Bunda har bir guruhdan bittadan o’quvchi chiqib, 21- oktabr, ya’ni “Til” bayramiga atab she’r o’qishadi. Qolgan o’quvchilar esa, she’rni tinglab undagi to’ldiruvchilarni topishadi. Birinchi guruh aytgan she’rdan ikkinchi guruh, ikkinchi guruh aytgan she’rdan uchinchi guruh, uchinchi guruh aytgan she’rdan to’rtinchi guruh, to’rtinchi guruhaytgan she’rdan beshinchi guruh, beshinchi guruh aytgan she’rdan esa birinchi guruh o’quvchilari to’ldiruvchilarni topib izohlashadi.


1-guruh o’quvchisi:
Garchi zulm qilganlarni yoqtirmadim,
She’r yozdim-u, bo’lak ishni qotirmadim,
Tilim turib o’z tilimda gapirmadim,
Bir eslasam, eziladi bag’ri-dilim,
Ona tilim, kechir meni, ona tilim.


2-guruh o’quvchisi:
Kimlar uchun biz edik bir badaviylar,
O’zbekni qon qaqshatganni o’zbek siylar,
Holimizni jim kuzatdi Yassaviylar,
Topganimiz handalakdek tilim-tilim,
Ona tilim, kechir meni, ona tilim.


3-guruh o’quvchisi:
Tilni asrasangiz har nedan ortiq,
Yagona olamni asragan zamon.
Bobolardan qolgan noyob bu tortiq,
Toki avlodlarga yetolsin omon.


4-guruh o’quvchisi:
Ona tilim onam alla aytgan til,
Ko’zlarimga surtay har bir so’zingni.
Sen borsan dunyoda o’zbek degan el,
Kuylab yashayveray qaro ko’zimni.


5-guruh o’quvchisi:
Bobolar hikmat bilgan,
Ardoqlab lug’at qilgan,
Qolishmas hech bir tildan,
Chiroyli qizil guldan,
Yayraydi har dam dilim,
Sen sabab ona tilim.