MahirəNərimanqızı

1.2.

 

Milli azərbaycançılıq və Qafqazçılıq ideyası 

 

Mühacirət dövründə ən geniq yayılmış ideyalardan biri 

də  Qafqazçılıq  olmuşdur.  Qafqazçılığın  əsas  ideoloqlarından 

biri  M.Ə.Rəsulzadə  idi.  Onun  fikrincə,  bir  müddət 

panturanizmin  inqilabçı    ideyalarından  ilhamlanaraq  milli 

varlığını  qorumaq  ideyasına  çatan  Azərbaycan  xalqı  artıq 

hazırda  müstəqil  Qafqaz  Konfederasiyası  siyasi  birliyindən 

qıraqda  qurtuluş  olmadığnı  anlamışdı  [179,  63].  Bununla  da, 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

314 

314 

Rəsulzadə özəkçi Turan birliyi ideyasına qarşı olmaqla yanaşı, 

hətta gələcəkdə gerçəkləşməsini mümkün saydığı Türk dövlət-

lərinin  Türk  Federasiyası  ideyasının  belə,  obyektiv 

səbəblərdən  həmin  dövr  üçün  məqbul  olmadığını  anlayaraq, 

ən  ideal  variant  kimi  Qafqaz  Konfederasiyasını  müdafiə 

etmişdir.  Rəsulzadə  yazırdı:  «Biz  müstəqil  Qafqasiya  Kon-

fedarasiyası fikrini zamanın ən aktual bir tezisi olaraq müdafiə 

edirik» [181, 52]. 

Bu  isə  o  demək  idi  ki,  Rəsulzadə  Azərbaycan  milli 

ideyası ilə Qafqaz Birliyi ideyası arasında uzlaşmanın olması 

ilə  bağlı  da  ciddi  siyasi-nəzəri  müəddəalar  irəli  sürmüşdür. 

Hələ, 

Azərbaycan 

Cümhuriyyəti 

dövründə 

Qafqaz 

Konfederasiyası ideyasını irəli sürən Rəsulzadə yazırdı: «Mən 

Azərbaycanı  Qafqaz  İttifaq  dövlətinin  konfederativ  tərkib 

hissəsi  kimi  təsəvvür  edirəm.  Həmin  ittifaq  dövlətinin 

tərkibinə  Azərbaycan,  Gürcüstan,  Ermənistan  və  Şimali 

Qafqaz  daxil  olmalıdır»  [51,  186].  Bu  ideyanı  1919-cu  ilin 

noybarında  «Müsavat»ın  2-ci  qurultayında  da  müdafiə  edən 

Rəsulzadənin  təşəbbüsü  ilə  toplantı  iştirakçıları  Qafqaz 

respublikalarının  Qafqaz  Konfederasiyası  azad  ittifaqında 

birləşməsi ilə bağlı qətnamə də qəbul etmişdi [51, 186].  

Bu  dövrdə  Rəsulzadə  ilə  yanaşı  Ə.Ağaoğlu  və 

Ə.M.Topçubaşov  da  Qafqaz  birliyi  ideyasını  müdafiə 

etmişlər. Topçubaşov 1918-ci ildə qələmə aldığı «Azərbaycan 

Cümhuriyyətinin  yaradılması»  əsərində  yazırdı  ki,  Güney 

Qafqazın  üç  ulusu  (türklər,  gürcülər  və  ermənilər)  İsveçrə 

Respublikasında  olduğu  kimi  konfederasiya  əsasına  dayanan 

ortaq  bir  siyasi  yaşama  iqlim,  təbiət  özü  yönəldir: 

«Konfederasiya quruluşu düşüncəsi Güney Qafqazda olduqca 

geniş yayılmışdır. Bu düşüncə bu il (1918) aprelin 9-da bütün 

---