Matematika o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma Yangi nashr

5 + 2 = 7.
Olma o‘rniga 5 sonini qo‘yamiz: 
5 – 1 = 4. 
Mandarin o‘rniga 4 sonini qo‘ya
-
miz: 
4 + 8 = 12. 
Qulupnay o‘rniga 12 sonini qo‘ya-
miz:
 12 – 5 + 4 = 11.
4. 
Rasmda qanday geometrik 
shakllar berilgan? Ularning nomlari
-
ni aytamiz. Qaysi shakl tushirib qol-
dirilgan? Uning tomoni va burchak
-
lari nechtadan? 
1-uchburchak, 2-to‘rtburchak, 
4-oltiburchak.
Demak, 3-beshburchak. Chunki 
burchaklar bittadan ortmoqda.
123
4.
Yo‘lni ta’mirlash bir kunda yakunlandimi?
Kunning 1-yarmida: 32 m
Kunning 2-yarmida: 40 m
Yo‘l uzunligi: 90 m
5.
Hisoblaymiz.
9 × 5 − 12
80 − 30 − (30 + 20)
5 × 8 + 39
3 × 5 + 2 × 4
Harfli ifodalar
6-dars
Harfli ifoda harflar, sonlar va amallardan tashkil topadi. 
a + 7
9 − 
x
b − 10
18 − y
Bosma Yozmasi
Talaffuzi
A a
A a
a
B b
B b
be
Bosma Yozmasi
Talaffuzi
X x
X x
iks
Y y
Y y
igrek
Harfli ifodalarda ko‘p uchraydigan lotin harfl ari :
124
1.
Ifodalarni namuna asosida o‘qiymiz ва yozamiz. 
a va 43 ning ayirmasi 
15 − 7 21 + 
x
23 + a 45 + 2 a − 9
90 − 36 13 + b 60 + 27 29 − 
x 
78 − y
82 − 
x
47 + y 27 + 33 a − 45 
b va 55 ning yig‘indisi
x 
va 5 ning yig‘indisi
Yozilishi:
x 
+ 5
O‘qilishi:
iks qo‘shuv besh
10 va y ning ayirmasi
Yozilishi:
10 − y 
O‘qilishi: 
o‘n ayiruv igrek
2.
Qaysilari harfli ifodalar? O‘qiymiz.
3.
Rasmlar o‘rniga sonlar 
qo‘yib ifoda tuzamiz va 
qiymatini topamiz.
+ 2 = 7
− 1 =
+ 8 =
− + =
=
=
=
5.
Amallarni ketma-ketlikda hisoblaymiz.
4.
Qaysi shakl tushirib qoldirilgan? Uning tomoni va 
burchaklari nechtadan?
?
?
76
20
30
8
60
2
7
5
50
8
6
-
+
-
-
-
-
=
+
+
+
+
6. 
Harfli ifodalarni o‘qiymiz va yozamiz.
@edurtm_uz

---

A
b
D
113
7-DARS: 
HARFLI IFODALAR
Maqsad:
harfli ifoda tushunchasini, harfli ifodalarning o‘qilishi va yozi
-
lishini biladi.
1. 
Mavzu bo‘yicha harfli ifodalar tuzib, ularni o‘qish tushuntiriladi. 
O‘quvchilar 2 guruhga bo‘linadi. Quyidagi savollar beriladi: berilgan harfli ifo
-
dalarni kim o‘qiydi? Mos yozuvni kim birinchi topadi? Birinchi bo‘lib bajargan 
guruh rag‘batlantirib boriladi. 
10 qo‘shuv b
10 + b
x ayiruv 72
x − 72
20 va y ning ayirmasi
20 – y
7 va x ning yig‘indisi 
7 + x 
a va 16 ning ayirmasi
a – 16
2. 
Berilgan ifodalarni birgalikda o‘qiymiz va ularni yozamiz. Namunaga 
qaraymiz. Endi mavzu bo‘yicha ikki amalli ifodalarni o‘qishni o‘rganamiz va 
yozamiz. 
10 va y ning ayirmasidan 2 ta ko‘p. 
a va 4 ning ayirmasidan 2 ta kam.
Yozilishi: 10 – y + 2 
Yozilishi: a – 4 − 2
O‘qilishi: o‘n ayiruv igrek qo‘shuv ikki. O‘qilishi: a ayiruv to‘rt ayiruv ikki.
3. 
Berilgan chizmaga qaraymiz. Shu chizmalar asosida qo‘shish va ayirish 
amallariga doir ifodalar tuzamiz va 
ularni yozamiz.