Microsoft Word Dissertasiya M?h?mm?dli Nicat docx

Transfert  (daxili) qiymət – bu müəssisə daxili bir cavabdehlik mərkəzinin 

digər cavabdehlik mərkəzinə (digər istehsal vahidinə) verilən məhsulların (işlərin, 

xidmətlərin) dəyərini müəyyən etmək üçün istifadə olunan qiymətdir. 

Kalkulyasiya  edilmə müəyyən olunmuş metodun köməyi ilə həyata keçirilir. 

Kalkulyasiya  edilmə  metodu  –  məhsulların  faktiki  maya  dəyərini  müəyyən 

edilməsini  təmin  edən  istehsal  məsrəflərinin  əks  etdirilməsi,  eyni  zamanda 

xərclərin məhsul vahidinə aid edilməsi üsuludur. Kalkulyasiya edilmənin müxtəlif 

metodları  mövcuddur.  Onların  ümumqəbul  olunmuş  təsnifatı  hələlik  yoxdur. 

Bununla  yanaşı onlara  aşağıdakı  metodları  daxil  etmək  olar:  sadə,  əlavə  məhsula 

düşən  xərclərin  çıxılması  metodu,  əmsal  metodu,  proporsional,  birləşdirilmiş 

metod. Onları tətbiq etməklə istehsal prosesinin xüsusiyyətləri, məhsul istehsalının 

xarakteri, onun tərkibi və s. müəyyən edilir. 

Bunların sonunda bu və digər kalkulyasiya edilmə metodlarını düzgün tətbiq 

etmək  mühümdür,  ona  görə  ki,  faktiki  maya  dəyəri  məbləği  bundan  asılıdır. 

Bununla da məhsullara qiymət qoyulur. 

Müəssisələrində  geniş  dairədə  idarəetmə  vəzifələrinə  cavab  tapmanın 

əsasında məhz məhsulların (işlərin, xidmətlərin) maya dəyəri durur. 

---

 

56 

 

Təşkil  etmə  işlərinin  səmərəliliyi  tətbiq  edilən  məsrəflərin  uçotu  və 

məhsulların  maya  dəyərinin  kalkulyasiya  edilmə  metodlarının  əhəmiyyətli 

dərəcədə  öz  vaxtında  formalaşmasına  səbəb  olmuş  maya  dəyəri  haqqında 

informasiyalardan daha çox asılıdır. 

İstehsalın  texnoloji  və  təşkil  etmə  xüsusiyyətləri,  istehsal  dövrünün 

uzunmüddətli  olması,  məhsulların  miqdar  və  keyfiyyət  xarakteristikası, 

idarəetmənin  məqsədləri  mənfəət,  qiymət,  maya  dəyəri  kimi  belə  bir  iqtisadi 

vasitələrdən düzgün istifadə edilməsinə imkan yaradan istehsal məsrəflərinin uçotu 

və  məhsulların  maya  dəyərinin  kalkulyasiya  edilməsinin  müxtəlif  qəbulu 

üsullarının  əlaqələndirilməsini  tələb  edir.  Bununla  əlaqədar  məhsulların  maya 

dəyəri  haqqında  dürüst  məlumatlar  almaq  məqsədi  ilə  məsrəflərin  uçotu  və 

məhsulların  maya  dəyərinin  kalkulyasiya  edilməsinin  düzgün  metodunu  seçmək 

lazımdır. Bu məsələlər elmi mübahisə doğurur. 

Bir  çox  müəlliflər  iqtisadi  ədəbiyyatda  məsrəflərin  uçotu  metodunu 

məhsulların  maya  dəyərinin  kalkulyasiya  edilmə  metodları  ilə  eyniləşdirirlər, 

onların ümumqəbul olunmuş təsnifatı isə hələ işlənib hazırlanmamışdır. 

İstehsalın  müstəsnalığı  və  spesifikliyini,  həmçinin  məsrəflərin  uçotu  və 

məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsi sahəsində toplanılmış təcrübəni 

nəzərə  alaraq  məsrəflərin  uçotu  metodu  və  maya  dəyərinin  kalkulyasiya  edilmə 

metodu  anlayışlarını  məhdudlaşdırmaq  lazımdır.  Məsrəflərin  uçotu  metodu 

dedikdə istehsala məsrəflərin analitik uçotu vasitələri məcmu, kalkulyasiya edilmə 

dedikdə - kalkulyasiya edilmə obyektlərinin maya dəyərinin hesablanması qaydası 

və üsulların məcmu  başa düşülür. 

Bununla  əlaqədar    müəssisələrdə  məsrəflərin  uçotu  və  məhsulların  maya 

dəyərinin  kalkulyasiya  edilməsi  metodunun  aşağıdakı  təsnifatı  təklif  olunur. 

Əvvəlki sualımızda bu metodlardan bəziləri ( Sadə, Normativ və Sifariş metodu) 

tanış  olduq.  Kalkulyasiya  metodlarının  təkmilləşmiş  istiqamətlərindən  isə 

aşağıdakıları nəzərdən keçirək. 

Ə