Microsoft Word istehsal m?SR?FL?Rinin ucotu, T?Hlili v? Onun s?M?R?Liliyinin yuks?Ldilm?Si yollari docx

3.4. Məhsulun maya dəyərinə təsir göstərən amillərin təhlili 

 

Müəssisənin səmərəli fəaliyyəti birinci növbədə , maya dəyəri ilə əlaqədardır. 

Bu  göstərici  çoxlu  amillərdən  asılıdır.  Müasir  ETT  dövründə  maya  dəyərinin 

aşağı salınması üzrə xeyli imkan vardır. Maya dəyərinə qiymət vermək üçün onu 

ümumi  şəkildə  təhlil  etmək  olar.  Bunun  üçün  aşağıdakı  göstəricilərdən  istifadə 

edək.  

1.  Plan üzrə məhsul plan maya dəyəri ifadəsində 1800 min manat  

2.  Plan üzrə məhsul plan maya dəyəri ifadəsində 1350 min manat 

3.  Hesabat  ilin  məhsulu  keçən  ilin  faktiki  maya  dəyəri  ifadəsində  2100  min 

manat 

4.  Hesabat ilin məhsulu plan maya dəyəri ifadəsində 1500 min manat  

5.  Hesabat ilin məhsulu faktiki maya dəyəri ifadəsində 1400 min manat  

6.  Plan məhsulu faktiki maya dəyəri ifadəsində 1300 min manat  

Rəqəmlərə əsasən aşağıdakı istiqamətlərdə təhlil aparmaq olar.  

Plan maya dəyəri ilə hesabat maya dəyəri arasında 50 min manat 

(1400-1350) fərq vardır, yəni faktiki maya dəyəri 50 min manat çoxalmışdır. 

Kənarlaşmanın səbəbini müəyyən edək: 

1)  Məhsul həcminin dəyişməsinin təsiri:  

Plan  məhsulu  plan  maya  dəyərində  1350  min  manat  olduğu  halda,  faktiki 

məhsul plan maya dəyəri ifadəsində 1500min manat. Təşkil etmişdir. 

Deməli bu amilin təsiri 150 min manata (1500-1350) bərabərdir. Yəni məhsul 

çoxaldığı üçün maya dəyəri artmışdır 

2)  Məhsul vahidinə məsrəfin dəyişməsinin təsiri: 

Bu amilin təsiri bizim misalda müsbət 100 min manat.  (1400-1500) olmuşdur, 

yəni aşağı düşmüşdür. İki amil üzrə kənarlaşma 50 min manat təşkil etmişdir.  

 

Göründüyü kimi,  burada məhsul çeşidinin təsiri öz əksini tapmır.   

 

Bunun üçün təhlilin başqa üsulundan istifadə etmək lazımdır. 

B)  Plan  maya  dəyəri  ilə  faktiki  maya  dəyəri  arasındakı  kənarlaşmanın  üç  amil 

üzrə təhlili. 

---

 

65 

 

 

Rəqəmlərdən  göründüyü  kimi,  plan  maya  dəyəri  ilə  faktiki  maya  dəyəri 

arasındakı  fərq,  yəni  mənfi  +50  min  manata  (1400-1350)  bərabərdir.  Bu  fərqin 

səbəbini  müəyyən  edək:  hesablamaların  düzgünlüyünü  təmin  etmək  üçün  iki 

meyardan  istifadə  edilməlidir.  Bu  meyarlar  üzrə  məhsul  istehsalı  12,9  faiz 

(2100+1400)-( 1800+1300) çoxalmışdır. 

 

İndi isə amillərin təsirini müəyyən edək: 

1)  məhsul həcminin dəyişməsi və onun maya dəyərinə təsiri: 

 

Məhsul istehsalı 12,0  faiz  çoxaldığı üçün plan  maya  dəyəri  1350  min  man. 

12.9 faiz artmalıdır. Bu bizim misaida 1524 min man. (350x112,9:100) təşkil edir.  

 

Plan maya dəyəri bu məbləğdən çıxarılarsa, həcmin təsirini müəyyən etmək 

olar ki, bu da bizim misalda 175 min man. (1525-1350) təşkil edir. Yəni, məhsul 

istehsalı çoxaldığı üçün maya dəyəri artmışdır. 

2)  məhsul çeşidinin dəyişməsi və onun maya dəyərinə təsiri: 

 

Məhsul  çeşidi  saxlanarsa,  o  zaman  faktiki  məhsulun  plan  maya  dəyəri  524 

min  man.  (1350x112,9:100)  təşkil  edərdi.  Bizim  göstəricilərdə  bu  məbləğ  1500 

min man. təşkil etmişdir. Deməli, bu amilin hesabına 24(1500-1524) min manata 

qənaət edilmişdir. 

3)  məhsul vahidinə məsrəflərin dəyişməsinin təsiri: bu bizim  misalda 100 min 

man.  (1400-1500)  qənaətə  bərabərdir.  Üç  amilin  təsiri  50  min  man. 

(174)+(+24)+(+100)  təşkil  edir.  Əlbəttə,  burada  məhsul  istehsalının  artması  ilə 

bağli olan maya dəyərinin çoxalmasını mənfi qiymətləndirmək olmaz. Deməli, bu 

amilin təsiri maya dəyərinin vəziyyətinə qiymət verildikdə nəzərə alınmalıdır. 

4)  maya dəyərinin aşağı salınması, üzrə tapşırığın yerinə yetirilməsinin təhlili. 

 

Rəqəmlərdən görünür ki, plan üzrə maya dəyərinin aşağı salınması tapşırığı 

keçən ilə nisbətən 450 min man. (1350-1800) müəyyən edilmişdir. Faktiki olaraq 

maya dəyəri 700 min man. (1400-2100) aşağı düşmüşdür. Dəməli, plana nisbətən 

faktiki maya dəyəri planı 250 min man. artıq yerinə yetirilmişdir. 

 

Bu kənarlaşmanın əmələ gəlmə səbəbini təhlil edək. 

1)  Məhsul  həcminin  dəyişməsi  və  onun  maya  dəyərinə  təsiri:  məhsul 

istehsalının  dəyişməsini  iki  meyar  üzrə  (keçən ilə hesabat illərinin  maya  dəyəri) 

---

 

66 

 

müəyyən  etsək,  bu  bizim  misalda  112,9  faiz  (2100+1400)-  (1800+1300)  təşkil 

edir.  Deməli,  450  min  man.  məbləğində  müəyyən  edilmiş  maya  dəyərinin  aşağı 

salınması  məhsul  istehsalının  artması  12,9  hesabına  təmin  edilmişdir  ki,  bu  da 

bizim misalda müsbət 58,0 (450x112,9:100)-450 min manata bərabər olar. 

2)  məhsul  çeşidinin  dəyişməsi  və  onun  maya  dəyərinə  təsiri.  Maya  dəyərinin 

plan  üzrə  aşağı  salınması  tapşırığı  450  min  man.  olmuşdur.  Bu  tapşırıq  faktiki 

istehsal  edilmiş  məhsul  üzrə  600  min  man.  (2100-1500)  təşkil  edir.  Bu  iki 

göstərici  fərq  150  min  man.  (450-600)  iki  amilin  təsirini  (həcmin  və  çeşidin) 

göstərir. 

 

Deməli, bu məbləğdən bizə bəlli olan həcmin təsiri çıxarılarsa, çeşidin təmiri 

müəyyən edilmiş olur ki, bu da bizim rəqəmlər üzrə müsbət 92 min manata (150-

58) bərabərdir. 

3)  məhsul vahidinə məsrəflərin dəyişməsi və onun maya dəyərinə təsiri: 

Bizim  rəqəmlər  üzrə  bu  amilin  təsiri  müsbət  100  min  man.  (1400-1500)  təşkil 

edir. 

Üç amilin təsiri isə müsbət 250 min manata (+58)+(+92)+(100) bərabərdir.