Microsoft Word Materiallar Full

SILAR ÜSULU ILƏ AG2S NAZIK TƏBƏQƏLƏRININ  ALINMASI 

 

Mehmet Nazim TOLA 

 Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

   Nanotexnologiyada  geniş istifadə edilməsi gözlənilən nazik təbəqələr (nanofilmlər) cihaz və qurğuların  əsas funksional 

matərialları kimi hərtərəfli tədqiq olunurlar. Bu sistemlərə göstərilən maraq alınma texnologiyalarının asan və ucuz olması 

ilə  əlaqadardır. Cihazqayırmada istifadə edilən nanotəbəqələrin arzuədilən xassələrinin optimallaşdırılması, istehsal 

xərçlərinin azaldılması matərialşünaslığın əsas məsələlərindən biridir.       

      Son  illərdə geniş    tətbiq olunmağa başlayan SILAR (successive Ionic Layer Absorption and Reaction) metodu, ion 

təbəqələrinin  çökdürülərək müxtəlif  səthlər üzərində  reaksiyasıya girməsinə  əsaslanır. Bu metodla metal və ya 

yarımkeçirici səthlər uzərində  müxtəlif nazik təbəqələr almaqla ,  günəş panelləri və  digər  geniş foto-elektrooptik 

xassələrə malik materiallar  istehsal etmək mümkündür. SILAR üsulu CBD (Chemical bath deposition) kimyəvi çökdürmə 

üsulunun təkmilləşdirilmiş variantı kimi qəbul edilə bilinər. Bu səbəbdən  SILAR üsuluna eyni zamanda M-CBD (Modified 

Chemical Bath Deposition)  üsulu da deyilir.   

     SILAR üsulu digər üsullara görə daha ucuz, sadə və böyük səthlərə tətbiq etmək nöqteyi-nəzərindən bir çox üstünlüklərə 

məxsusdur. Bu üsul ilə dielektrik, yarımkeçirici, metal səthlər üzərində nazik təbəqələr  otaq temperaturunda  və ona yaxın 

olan temperaturlarda əldə edilə bilinər,  hər hansı bir mərhələsində vaakuumlanma tələb olunmur,  məhlululun molyar tərkib 

nisbətini və altlığın qalınlığını, çökdürmə dövrünü dəyişməklə texnoloji prosesin idarə edilməsi v.s. bu üstünlüklərdəndir. 

Texnoloji proseslərin otaq temperaturunda başverə bilməsi, istifadə olunan materialların ucuz və asan əldə edilən  olması, 

bu üsulla alınan materialların  maliyyə xərclərini köklü   şəklində azaldır. 

        Bu üsulla nümunə əldə edərkən, təbəqənin qalınlığını  və digər xüsusiyyətlərıni müəyyənləşdirən faktorlar  məhlulların  

başlanğıc konsentrasiyaları, pH-ın qiyməti, reaksiyanın aparılma və  periodik yuyulma müddətləridir. 

        Altlıq  üzərində bir maddəni digər maddə üzərinə çökdürmə SILAR üsulunun əsasını təşkil edir və adsorbsiya yolu ilə 

realaşdırılır. Adsorbsiya, altlıq ilə ionlar arasında baş verən  ekzotermik prosesdir, məhluldakı  ionlarla altlıq arasındakı 

cazibə qüvvələri ilə əlaqədardır. Əvvəldən altlığın səthinə yapışan maddə (kationlar) ilə sonradan yapışan maddə (anionlar) 

arasında baş vərən reaksiya, nazik təbəqəni meydana çıxarır . 

      SILAR üsulu Ag2S nazik təbəqəsı əlde etmek üçün altlıq olaraq şüşədən istifadə olunur.75mmX10mmX2mm ölçülü 

şüşə əvvəlcə kimyəvi olaraq təmizlənib distilə olunmuş su ile yuyulur. Prosesə başlamazdan əvvəl 10 ml-lik 4 ədəd şüşə 

stəkan aşağıdaki kimi hazırlanır. Birinci stəkanda 0.05 M,  gümüş nitrat (AgNO3) məhlulu, ikinci stəkanda iki dəfə distillə 

olunmuş su, üçüncü stəkanda 0.4 M tioüre (CH4N2S) məhlulu və dördüncü stəkanda iki dəfə distillə olunmuş su olur.  

       Ag2S nazik təbəqəsini əldə etmək üçün şüşə, birinci stəkanda ki 0.05 M gümüş nitrat (AgNO3) məhluluna batırılaraq 

15 saniyə gözlədilir. Məhlulun içindəki gümüş ionları,  altlıq   səthinə yığılır. Sonradan şüşə, iki dəfə distilə edilmiş su ilə 

10 saniyə yuyulur. Bu prosesdə sərbəst qalan gümüş kationlar digər ionlarla birlikdə uzaqlaşdırılır.Sonrasında şüşə, 0.4 M 

tioüre (CH4N2S) məhluluna batırılaraq 15 saniyə gözlədilir. Sərbəst haldakı sulfid ionları daha əvvəl yığılmış gümüş ionları 

ilə reaksiyaya girir və şüşə üzərində Ag2S  nazik təbəqəsi alınır.Son mərhələdə şüşə və üzərindəki çöküntü yüksək saflıktaki 

suda təkrar yuyulur və sərbəst qalan ionlar uzaqlaşdırılır. 

    Bu addımlar təkrarlanaraq  məqsədəuyğun  şəkildə, arzuedilən qalınlıq  əldə edilənə kimi davam etdirilir.30 dövr sonunda 

təqribən 240 nanometr qalınlıqda Ag2S təbəqəsi meydana çıxır.   

 

 

---