Muhandislik geologik tadqiqotlar

gidroslyuda-
lar 
deb ataluvchi tuproqli minerallarga aylanadi. Yana vaqt o’tishi bilan kimyoviy 
nurash jarayoni tuproqli minerallarni kaolinitga (
Al
2
O
3
*2SiO
2
*2H
2
O
) aylantiradi. 
Bunday minerallar havo, muz va suv oqimi vositasida uzoklarga ko’chadi. 
Cho’kindi jinslar tabiatan magmatik tog’ jinslariga nisbatan g’ovakli mustahkam-
ligi kichik va zararli muhitda tez buziladigan xossalarga ega. Ayrim maydalangan 
tog’ jinslar ular tarkibidagi donalarni tabiiy bog’lovchi sementlar vositasida 
o’zaro yopishtirib har xil zichlikdagi jinslarini hosil qiladi. Masalan, kimyoviy
cho’kindi jinsning gips zichligi magmatik tog’ jinslaridan katta bo’lsada, lekin 
mustahkamligi anchagina kamdir. Bundan tashqari, gips suvda tez buziladi, 
zichlangan loy esa erib mayda zarracha va donalarga bo’linadi. Maydalangan 
sochiluvchan cho’kindi tog’ jinslarining asosiy xillari quyida keltirilgan.
Tuproqlar
- kaolinit, kvarts, dala shpati, slyuda, kal’tsiy va magnit 
karbonatlari hamda temir oksidi kabi minerallardan tashkil topgan sochiluvchan 
jins. Tuproqni suv bilan qorishtirganda plastik holatga o’tadi. Quritganda esa o’z 
shaklini saklaydi, ammo qayta suv ta’sirida plastik holatga o’tadi. Bu xususiyat 
uni boshqa xom ashyolardan ajratib turadi.

---

210 
Qum
- donalarining kattaligi 0,15 dan 5 mm. gacha bo’lgan sochiluvchan 
jins. Tarkibiga ko’ra qumlar kremniy, dala shpati, ohaktosh va pemzali turlarga 
bo’linadi.
Tog’ va jar qumlari notekis qirrali shaklda bo’ladi. Bunday qumlarda beton 
uchun zararli bo’lgan tuproq, chang aralashmasi va organik moddalar ko’p. Daryo 
va dengiz qumi yumaloq, sirti silliq bo’lib, tarkibida zararli aralashmalar kam. Ko’l 
qumida esa mayda tuproq zarrachalari ko’p miqdorni tashkil qiladi. Barxan qumi 
mayda va sirti silliq shaklda bo’ladi. Bunday qumdan beton konstruktsiyalari 
ishlansa, sement xarajati 15–30 %gacha ortadi.
Qum tarkibida tuproq miqdori 10 %dan kam bo’lsa -