Imitatsion modellashtirish – asosan sanoatda qoʼllaniladi, hisoblash texnikasi va maxsus programma taʼminoti yordamida real mavjud boʼlmagan qurilmada bir qator tekshirishlar oʼtkazish imkonini beradi. Bunday modellashtirishni qoʼllash xom-ashyo ishlab chiqarishni tezlashtiradi, chunki qurish va tadqiq qilish jarayoni qisqaradi, xatolar miqdori va ularning bahosi kamayadi. Masalan, «Boing» firmasi uzoq yillar davomida qoʼllanib kelingan joyni rejalashtirishni ishlab chiqish, yoʼlovchilar oʼrindiqlarining joylashuvi, samolyot salonining natural modellarini yaratishdan bosh tortdi, ularni kompyuter modellariga almashdi. Bu millionlab dollarlarning tejalishi va samolyotlarning yangi modellarini ishlab chiqish muddatlarini qisqartirdi. Modelni qurib boʼlgandan soʼng unga mos algoritmni yaratish bosqichiga oʼtiladi.
Algoritmlar orqali yechiluvchi masalalar. Hisoblash machashi tilida (kodlaridning mashinasi) ketma-ket buyruqlar kurinishida berilgan masala echimining algoritmlari machinaviy dastur deb ataladi
Dasturlash - dastur tuzish bilan bog’liq bo’lgan nazariy va amaliy faoliyat. Аlgoritmni mashina tiliga oʼgirish jarayoni translyatsiya deb ataladi. Mashina tilini «odamiylashtirishning» birinchi qadami ramziy nomlarni mashina kodiga oʼtkazuvchi dasturlar tuzish boʼldi. Soʼng arifmetik ifodalarni oʼgiruvchi dasturlar yaratildi va nihoyat, 1958 yilda dasturlash tilida keng foydalaniladigan Fortran translyatori kirib keldi. Shundan soʼng koʼplab dasturlash tillari yaratildi. Kompьyuter mashinaviy dastur buyruqlarini boshqargan holda informatsiyaga ishlov beradi, buning uchun ish jarayonida turli berilganlardan foydalanadi. Foydalanilgan berilganlar quyidagilarga boʼlinadi:
Hodisa, jarayon, masala →model→algoritm→dastur→kompyuter→ natija. Algoritmning ifodalanishi 1. Algoritmni so‘zlar yordamida ifodalanishi. Avvalgi darslarda keltirilgan bir qator misollar inson og‘zaki nutqida ishlatiladigan so‘zlar orqali ifodalangan edi (masalan, choy damlash yoki yig’indi hisoblash algoritmi). Algoritmning bunday tasvirlash usulida ijrochi uchun ko‘rsatma jumlalar orqali buyruq shaklida beriladi.
2. Algoritmni formulalar yordamida ifodalanishi. Bu usul matematika, fizika, kimyo, biologiya kabi fanlarda ko‘plab foydalaniladi.. Formuladagi “+”, “”, “·”, “” kabi arifmetik amallarning hisoblash qoidalariga rioya qilgan holda bajarilishi ham algoritmga misol bo‘ladi.
3. Algoritmni jadval yordamida ifodalanishi.
Algoritmning bu ko‘rinishda berilishi ham sizga tanish. Masalan, maktabdagi dars jadvali, Pifagorning ko’paytirish jadvali, lotareya yutuqlar jadvali, Mendeleyev kimyoviy elementlar jadvali. Bunday jadvallardan foydalanish ma’lum bir algoritm qo‘llashni talab etadi. Biror funksiyaning grafigini chizish uchun ham funksiyaning argument qiymatlariga mos qiymatlar jadvalini hosil qilamiz. Bu ham algoritmning jadval ko‘rinishiga misol bo‘ladi. Masalan, algoritm asosida harakat qilayotgan ijrochi o’tadigan nuqtalarni ba’zilari ko’rsatilgan quyidagi jadval bilan matematikadan tanishsiz:
4. Algoritmni grafik shaklda ifodalanishi. Algoritmning bu ko‘rinishdagi ifodasi bilan matematikadagi funksiyaning grafigi, kerakli uyni oson topish uchun dahalarda o‘rnatilgan uylarning joylashish sxemasi, avtobuslarning yo‘nalish sxemasi orqali sizga tanish. Algoritmlash asoslarini o‘rganishning yana bir qulay grafik shakli blok-sxema usulidir. Blok-sxemalar yo‘nalish chiziqlari orqali tutashtirilgan ma’lum buyruq yoki ko‘rsatmani aks ettiruvchi maxsus geometrik shakllar – bloklardan tashkil topadi:
