Neriman Qurban indd

təfəkkürlü  şərqlidi,  özünü  Avropada  daha  yaxşı  hiss  eləyir: 

daha doğrusu, avropalılar arasında şərqli, şərqlilər arasında avro-

palıdı;  elə  paroxoddakı  çalmalı,  fəsli,  niqablı,  əbalı,  saxta 

xəncərli adamların arasında frakda və ağ qalstukda gəzmək 

tamamilə ayrı duyğudu...

 Nyu-Yorkda paroxoddan enəndə gömrükçülərin sualları-

na  həvəslə  cavab  verdilər:  əlbəttə,  Amerikada  qalmaq 

istəyirlər,  bunu  Leo  Əsəd  bəy  –  Nussimbaum  hər  ehtimala 

qarşı dedi ki, sonra vəziyyət dəyişsə, əlində əsas olsun, Erika 

Nussimbaum-Əsəd bəy ürəkdən bu ölkədə qalmaq istəyirdi, 

əgər həyatında dəyişiklik olsaydı, mütləq bura üz tutacaqdı; 

---

422

Valter Lyövendalsa, artıq ailəsi adından qərar vermişdi: daha 

Avropaya qayıtmayacaqdı.

  Manhettendəki  dəbdəbəli  “Uoldorf-Astoriya”  otelində 

cəmi bir neçə həftə qaldılar. Valter Lyövendal dərhal vətən-

daşlığa keçmək üçün ərizə verdi, bir neçə həftə sonra da elə 

otelin yerləşdiyi Beşinci küçənin cənub tərəfində üçmərtəbəli 

mülk aldı. 

  Lyövendal-Nussimbaumların  kübar  həyatı  başladı;  qul-

luqçular, ziyafətlər, görüşlər artıq adi həyat tərzinə çevrilmiş-

di.  Əsəd  bəyin  maddi  sıxıntısı  yox  idi,  qayınatasının  var-

dövlətindən əlavə bankda öz adına əlli min dolları vardı, ki-

tablarının nəşrindən-satışından ayda azı min dollar qazanır-

dı, cürbəcür ölkələrdən əsərlərinin tərcüməsilə bağlı təkliflər 

gəlir,  amerikalı  naşirlər  onu  ölkənin  digər  şəhərlərində 

mühazirələr  oxumağa  dəvət  eləyirdilər.  Bütün  bunlar  çox 

gözəl idi, izzəti-nəfsini oxşayırdı, amma Əsəd bəyin alışdığı, 

istədiyi həyat deyildi, onu karıxdırır, bezdirirdi.

 Üstəlik, qəzet-jurnallar onun həyatına diqqətlə göz qoyur, 

müsahibələr alır, həyatının bütün gizlinlərini oxuculara çat-

dırmağa can atırdılar. Əsəd bəysə suallara özünəxas üslubda 

cavab  verir,  həqiqəti  yox,  oxuculara  lazım  olanı  söyləyirdi. 

Mister  Əsəd  bəy  Amerikada  qalmaq  barədə  düşünürmü? 

Əlbəttə, düşünür, Amerika mözüzələr ölkəsidi, burda yaşa-

maq ondan ötrü xoşdu. Mister Əsəd bəy daha hansı kitablar 

üzərində işləyir? Planlar çoxdu, tezliklə oxucularını daha ma-

raqlı  əsərlərlə  sevindirəcək.  Mister  Əsəd  bəy  xoşbəxtdimi? 

Şübhəsiz, xoşbəxtdi, şöhrəti, gözəl arvadı, milyonlarla oxucu-

su var.

 O günlərin birində livanlı yazıçı Əmin əl-Rihaniylə tanışlı-

ğı səfərinə müəyyən çalar qatdı. Əl-Rihani ona hələ iyirminci 

illərdə çap etdirdiyi Əbdüləziz ibn Səud, bolşevizmin süqutu 

haqqında kitablarını bağışladı, onu Şərq səyahətinə aparaca-

ğına  söz  verdi.  İndiyədək  Şərq  Əsəd  bəydən  ötrü, 

Azərbaycandan,  Türküstandan,  Orta  Asiyadan,  İrandan  və 

---

423

İstanbuldan  ibarət  idi,  ərəb  dünyasını  gəzmək,  əlbəttə,  son 

dərəcə faydalı olardı. 

  Bir  müddət  sonra  germanofil  Corc  Silvestr  Vireklə  tanış 

oldu.  Virek  “Cyermen  autluk”  (“Alman  nəzər  nöqtəsi”)  adlı 

qəzet  nəşr  eləyirdi,  uzun  illər  Almaniyada  yaşamış  Əsəd 

bəydən qəzet üçün məqalə yazmağı xahiş elədi, “məşhur rus 

publisisti”  də  yazdığı  məqalədə  bolşevizmi  “bəşəriyyətin 

düşməni” adlandırdı, nasional-sosialistlərin “qırmızı təhlükə”yə 

ölüm  hökmü  çıxarmasını  alqışladı.  Özünün  bolşeviklərdən 

də,  nasional-sosialistlərdən  də  qaçmasının  məsələyə  dəxli 

yoxdu, indiki şəraitdə bu düzgün mövqeydi.

 Məqalənin dərcindən sonra Virek gözlənilməz təklif irəli 

sürdü:

  “Mister  Əsəd  bəy,  kitab  üçün  daha  bir  maraqlı  mövzu 

var:  Kayzerin  məhkəməsi.  Bəlkə  bu  mövzu  üzərində  birgə 

çalışaq, hə?”

 Əsəd bəy təəccüblə onu süzdü:

 “Bilirsiniz, – Virek izahata girişdi, – nədənsə məni Kayze-

rin  qeyri-qanuni  nikahdan  doğulmuş  əmisi  oğlu  hesab 

eləyirlər. Onun haqqında mən yazsam, istənilən marağı do-

ğurmayacaq, amma məşhur publisist Əsəd bəylə şərikli işi-

miz güman ki, diqqətdən kənarda qalmayacaq”.

 “Maraqlıdı, çox maraqlıdı... – Əsəd bəy ani fikirdən sonra 

qərarını verdi. – Nə olar, sınaqdan keçirək”.

 Virek məsələnin mahiyyətini uzun-uzadı izah elədi, demək 

olar, hazır əlyazmanı verdi: sadəcə, “əl gəzdirmək” lazımdı, 

vəssalam; şübhəsiz, bu xidməti müqabilində haqqını alacaq. 

 Qalanısa artıq peşəkarlıq məsələsiydi...

  Amma  artıq  Amerika  onu  sıxırdı,  Vyanaya  qayıtmaq, 

əvvəlki ruhi vəziyyətinə dönmək istəyirdi. Çox şeyləri daha 

Erikayla  danışa  bilmir,  Nyu-Yorkun  kübar  həyatı, Amerika 

ruhu  yavaş-yavaş  aralarına  sədd  çəkirdi.  Ürəyini  İtaliyaya, 

Pima Andreaya göndərdiyi məktublara tökürdü: Pimanı elə 

ilk görüşdəcə tanımış, daha romantik, duyğulu, etibarlı oldu-

ğunu hiss eləmişdi. 

---

424

 Erikasa Vyanaya qayıtmağa həvəs göstərmirdi: yenə bir-

birinə  oxşayan  günlər  başlayacaqdı,  “ərəb  şeyxi”  kağızların 

arasında  qurdalana-qurdalana  beyninə  gələnləri  diktə 

eləyəcək,  onu  yorub  suyunu  çıxaranacan  əl  çəkməyəcəkdi. 

Gərək ərini fikrindən daşındırmağa çalışsın.

 “Bəlkə, Vyanaya qayıtmaq fikrindən daşınasan?” – Erika 

fürsət tapıb fikrini nəvazişlə dedi.

 “Necə qayıtmaya bilərəm, – əri özündən çıxdı. – Başa düş, 

mənim  ruhum  Avropaya  bağlıdı.  Orda  özümü  daha  rahat 

hiss eləyirəm. Üstəlik, Vyanada atam var, mənə analıq eləyən 

frau Şultenin taleyindən nigaranam”.

 “Onlar da Nyu-Yorka gəlsinlər,” – Erika son cəhd də elədi.

 “Vyanaya qayıtmalıyıq, istədiyimiz vaxt bura gələ bilərik”, 

– Əsəd bəyin qərarı qətiydi.

 Təbii ki, Valter Lyövendal bu gedişdən bərk narazı qaldı: 

bu  səfeh  kürəkəni  Avstriyanın  nasional-sosialistlərin 

təsirindən qıraqda qalacağına ümid bəsləyir, orda – Almani-

yada nələr baş verdiyini dərk eləmir. Ondan daha səfeh olan 

Erika da o şübhəli tipdən, yalançı şeyxdən əl çəkmək istəmir. 

Yaxşı, qoy getsinlər, onsuz da qızının gec-tez ondan aralana-

cağına inanır...

 

***

 Venesiyaya gedən paroxoda bilet aldılar, birinci dərəcəli 

kayutda yerlərini tutdular, az qala, gəmi limandan aralanma-

mış  Əsəd  bəy  iş  ovqatına  girdi:  Virekə  verdiyi  sözə  əməl 

eləməlidi,  Kayzer  haqqında  kitab  beynində  hazırdı,  Erika 

yazı makinasını hazırlasın.

  Erika  onun  dediyini  qəribə  itaətkarlıqla  yerinə  yetirdi. 

Əsəd bəy azacıq yırğalanan kayutda var-gəl eləyə-eləyə fan-

taziyasını işə saldı: hərbi tribunal çoxdan ölmüş, amma indi 

“sağ”  olan  tarixi  şəxsiyyətlərdən  ibarətdi,  zalda  şahidlər 

əyləşiblər, müttəhim stulunda Kayzeri oturdublar, onu hərbi 

cinayətlərinə görə ittiham eləyirlər.

---

425

  Əsəd  bəy  günortayacan  sənədləri  oxuyur,  Erikanın  çap 

elədiklərini düzəldir, nahardan sonra “diktə məşəqqəti” baş-

lanırdı. On səhifə tamam olanda Erika keyimiş barmaqlarını 

ovuşdura-ovuşdura  yazı  makinasının  arxasından  durur, 

özünə gəlmək üçün çarpayısında xeyli uzanıb qalırdı. Axşa-

mısa  restoranda,  ya  göyərtədə  keçirir,  yalnız  yatmaq  vaxtı 

gələndə kayuta qayıdırdılar.

 Elə o günlərdə Erika hiss elədi ki, Vyanaya gələndən ərilə 

yataqda  olmaq,  sevişmək  ona  əvvəlki  zövqü  vermir,  elə 

“şeyx” də bir qədər soyuyub. Əvvəllər bunu özünün hamilə 

ola bilməməsilə bağlayırdı, indisə ana olmadığına sevinirdi: 

ərinin  yazıb-pozmaq  ehtirası,  daim  bu  barədə  düşünməsi, 

diktə eləyəndə, az qala, dünyanı unutması onu qorxutmağa 

başlamışdı.  İntim  anlarında  belə,  borcunu  hissiz,  həvəssiz, 

odsuz-alovsuz yerinə yetirirdi – bir sözlə, əvvəlki coşqun, eh-

tiraslı Leo yataqda yoxa çıxıb, iş prosesində peyda olmuşdu.