O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

 
eni 4 m dan oshmasligi 
kerak. 
 
15.4-rasm. Yurish g’ildiraklarini metallokonstruktsiyali buksaga 
o’rnatish. 
15.3. Ilgak qulochini o’zgartiruvchi mexanizmlar 
Buriladigan kranlarda yukni kranning aylanish markaziga nisbatan 
radial yo’nalishda siljitish uchun ilgak qulochini o’zgartirish 
mexanizmidan 
foydalaniladi. 
Kran 
qulochi 
strela 
metall 
konstruktsiyasining gorizontal yoki qiya poyasi bo’yicha aravachani 
yurgizib yoki strelani vertikal tekislikda ko’tarib tushirish yo’li bilan 
o’zgartiriladi. 
Kran qulochini o’zgartirish polispastli, gidravlik, reykali, vintli, 
krivoship-shatunli, sektorli va boshqa har xil mexanizmlar yordamida 
bajariladi. Gidravlik va polispastli mexanizmlardan tashqari, bu 
mexanizmlarning barchasi asosan suzuvchi, peshtoq va boshqa maxsus 
kranlarda ishlatiladi. 

---

203 
15.5-rasm. Polispastli ilgak qulochini o’zgartirish mexanizmining 
hisobiy sxemasi. 
Polispastli ilgak qulochini o’zgartirish mexanizmi (15.5-rasm) 
strela chig’iri 1 va strela polispastidan iborat. Polispastning qo’zg’almas 
oboymasi strela ramasiga mahkamlangan tirgovuchga qotiriladi. 
Qo’zg’aluvchan oboyma esa bevosita strelaga qotiriladi. Strelani qotirish 
uchun polispast tomonidan kerakli R kuch qo’yiladi va uning qiymati 0 
nuqtasiga tuzilgan momentlar tenglamasidan aniqlanadi: 
0
0
юк
юк
стр
стр
М
Q g L W
H
S b W
C P a G
g C

 

  
   
  
(15.1) 
bu yerda: Q
yuk
– yuk massasi, t, G
str 
– strela massasi , t, S – yuk 
ko’tarish mexanizm arqonining taranglik kuchi, H, W
yuk 
– ish holatida 
yukka ta’sir etayotgan shamol kuchi, H, W
str 
– ish holatida strelaga ta’sir 
etayotgan shamol kuchi, N; a, b, c, d, H-P, S, W
sh
, G
str
, W
yuk
kuchlarning yelkalari. 
юк
юк
стр
стр
Q
g L W
H
S b W
C
G
g d
Р
a
  

  
 
 

(15.2)
Ilgak 
qulochini 
o’zgartirish mexanizmlari yuk ko’tarish 
mexanizmlariga o’xshashdir. Bu mexanizm dvigatel reduktor, baraban, 
tormoz masalasi va muftadan iborat kran konstruktsiyasi va uning yuk 
ko’taruvchanligiga qarab ilgak qulochini o’zgartirish mexanizmining 
polispasti har xil karrali bo’ladi.
Ilgak qulochi maksimal holatga ko’tarilganda barabandagi 
arqonning 
tarangligi, 
xuddi 
yuk 
ko’tarish mexanizmidagidek, 
quyidagiga teng: 
т
П
П
P
S
a
 



, N,
(15.3)
bu yerda: a
p
– polispast karraligi: η
p
– polispastning FIK; 
m 
– ilgak 
qulochining o’zgartirish mexanizmidagi yo’naltiruvi bloklar soni. 

---

204 
Ilgak qulochining o’zgartirish mexanizmi (xuddi yuk ko’tarish 
mexanizmidagidek) polispastining yurish masofasi: 
max
min
a
a
a
 

(15.4) 
bu yerda: a
max
va a
min
– ilgak qulochining eng katta va kichik masofasi. 
CHig’ir barabaniga o’ralayotgan arqonning uzunligi: 
ap
П
l
a a
  
(15.5) 
Barabanga o’ralayotgan arqonning o’rtacha tezligi: 
ap
ap
l



(15.6) 
bu yerda: τ - ilgakning bir holatdan ikkinchi holatga ko’tarish uchun 
berilgan vaqt. 
Elektr dvigatelning eng katta quvvati arqondagi eng katta kuchga 
to’g’ri keladi.
 
max
ap
м
S
N




, Vt,
(15.7)
bu yerda: η
m
– strela chig’irining FIK 
Ilgak qulochining o’zgartirish mexanizmida ham xuddi ko’tarish 
mexanizmidagi kabi arqon tanlanadi, baraban hisoblanadi, reduktor va 
mufta 
tanlanadi. 
Ilgak 
qulochini 
o’zgartirish mexanizmlarida 
tormozning to’xtatish ehtiyot koeffisienti K
t 
≥ 2 dan kam bo’lmasligi 
kerak.