O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

12-Mavzu:Muzey kurgazmasi. 

 

 

 

 

 

Reja. 

 

I-Kirish. 

 

II-Umumtarix muzeylari  

 

III-Ulkashunoslik muzeylarining tarix bulimlari. 

 

IV-etnografiya muzeylari.Ochik osmon ostida muzeylar.Kurikxona muzeylari. 

  

V-Xulosa. 

 

I-Kirish. 

 

Tarixiy profildagi muzeylar ekspozitsiyalari oldida turgan vazifalar, ularning umumiy 

nazariy asosiy mazkur muzeylarning turli guruxlarga xos bulgan va ularda tarixiy  jarayonning 

yoritilishininг turli jixatlaridan kelib chikadigan farklarini inkor etmaydi. Bu farklar 

ekspozitsiyaning ilmiй kontseptsiyasida, uning tematik strukturasida, materiallar tarkibi va 

komplekslar xarakterida uzini namoyon kiladi.Buning vazifamiz- ana shu uziga xosliklarga kiska 

tavsif  berishdir. 

 

II-Umumtarixiy muzeylar. 

 

Ma`lumki bu muzeylar da uz aksini topgan tarixiy jarayon notekis rivojlangan.turli 

mamlakat va mintakalar uchun ijtimoiy-tarixiy formatsiyalarning tarixiy chegaralari bir xilda 

emas. Ularning almashunuvi xam turli shakllarda amalga oshgan.Xar bir mamlakatning tarixi 

uzining takrorlanmasxususiyatlariga ega.SHuning uchun ekspozitsiyalarning tematik strukturasi 

xam mazmuni xam bir-biridan farklanadi.Formattsiyalar tarixiga bagishlangan zallar 

farmattsiyaning vujudga kelishi, rivojlanishi va mafkuraviy ust kurulmasini xarakterlaydi. 

 

Kadimgi dunyo tarixi buyicha kurgazma ibtidoiy tuzim tugrisidagi yagona manba bulgan 

arxiyalogik matriallar asosiga kuriladi.SHunday kilib bu erda tadkikot ob`kti va kursatuv ob`kti 

---

 

38 

bir-biriga mos tushadi, bu esa ekspozitsiyaning yuksak ilmiy patntsialga ega bulishiga olib 

keladi. 

 

Arxeyalogik  kurgazmalar insonning shakllanishida mexnatning urni, sinfiy jamiyatdan 

oldingi jamiyatni tuzilishi, ibtidoiy diniy etikodlar xakida tushunchalarini etkazadi. 

 

Mamlakat xududida yashagan turli xalklar tomonidan yaratilgan madaniyat 

yodgorliklarining namoish etilishi ayrim irklarning "abadiy"kolokligi yoki "tugma" ustunligi 

xakidagi reaktsion nazariyalani rad etadi.Bu xammasi dunyokarashni shakllantirishda muxim 

axamiyatga ega. 

 

Kurgazmada muayyan arxeologik yodgorlik yoki arxeologik madaniyat, jamiyat 

tarakkiyotining ayrim tomonlarini tavsiflovchi ekpozitsion komplekslar tashkil etilishi 

mumkin.muzeylarda arxeologik yodgorliklarning uzini, asl parchalarin kushib rekonstruktsiya 

kilingan yodgorliklarni kushib ekspozitsiya vujudga keltirish xam mumkin.Maketlardan 

foydalaniish amaliyoti xam keng kullanadi. 

 

Kupina arxeologik  ekspozitsiyaga arxeologik tadkikot materiallari (arx, yodgorlikliklar 

kartasi, topilmalar joyining plani) xam kiritiladi.kuldorlik tuzumi, ilk feodal tuzumi xakidagi 

ekspozitsiyalarni yaratishda xam arxeologik materiallardanfoydalanish mumkin. 

 

Feodal tuzum buyicha ekspoztsiya bir kaor uziga xosliklarga ega. 

 

Muzeylarda saklanayotgan IVI-XIX asrning birinchi yarmiga oid tarixiy yodgorliklar 

asosan xukmron sinflarning turmushi va madaniyati, davlat tuzulishi, xarbiy ishni aks 

ettiradi.Fondlarda cheklangan mikdorda etnografiyaik ma`lumotlar, urta asr xunarmandchiligi va 

dexkonchiligi kollektsiyalari mavjud.Odatda bular xalk san`ati predmetlaridir.SHuning uchun 

xam tarixiy muzeyshunosl oldida bu predmetlarni juda puxtalik bilan tanlash, uni muayen bilish 

maksadlariga buysindirish, ulardan xilma-xil axborotdan belgilangan mavzu kontekstida, bir 

vaktning uzida yozma manbalarni kushgan xolda foydalanish vazifalari turadi.Xalk mexnati 

natijasi bulgan predmetlar ishlab chikarish uslubi, shuningdek xalkning ijodiy kuchi, ma`naviy 

boyligi xakida ma`lumot beradi. 

 

Feodalizm davridagi sinfiy kurash mavzusida ekspozitsiya kompleslar tashkil etishga 

katta e`tibor beriladi.Bu mavzuga tegishli buyumlar juda oz shuning uchun xam juda muxim 

buladi.Эkspozitsiyalar asosan yozma manbalar va tasviriy materiallar asosiga kuriladi. 

 

Kapitalistik tuzumga bagishlangan kurgazmalarni tashkil etadi bir kator kiyinchiliklar 

mavjud.birinchidan XIX asrning oxiri  XX asr boshlarida vujudga kelgan ekspozitsiyalarda bu 

davrning moddiy madaniyati juda kamchilik predmetlarda aks ettirilgan.Эtnografik 

kolmktsiyalardа dexkonlarning tabakalanishi va xonavayron bulishi uz aksini 

topmagan.SHurolar davrida vujudga kelgan kurgazmalar esa uta kuchli ssnfiylashtirilgan nuktaiy 

nazar asosiga yaratilgan.Bu kurgazmalarda ishchilarning xujjatlari, ishchilarning 

fotosuratlari,yashirin tashkilotlar muxiti aks ettirilgan.shurolar davriga oid uta 

mafkuralashtirilgan ekspozitsiyalar yangi nuktai-nazar asosida kurib chikilishi lozim buladi. 

 

Xozirgi zamonni aks ettiruvchi ekspozitsiyalar uziga xos xususiyatlarga ega.Bunday 

ekspozitsiyalarda tasviriy manbalardan xujjatli fotografiyalar birinchi urinda turadi; kurgazmali 

targibotning turli kurinishlaridan keng foydalanadi; zamonaviy jamiyat xayotidagi 

muximvokealar filatemiya va numizmatikada uz ifodasini topadi. 

 

Mazkur ekspozitsiyada sanoat va kishlok xujaligi yutuklari;sanoat ob'ektlari, kurilishlar 

xakidgi materiallar xam etakchi urin tutadi. 

 

Zamonaviy davrga bagishlangan ekspozitsiyalar tabiiy stabulemas.ular doimiy rvishda 

yangi materialar bilan tuldirib boriladi. 

III-Ulkashunoslik muzeylarning tarix bulimlari. 

 

Ulkashunoslik muzeylarining tarix bulimlari mamlakat tarixining umumiy 

davrlashtirishgа tayangan xolda maxalliy va umum davlat tarixi urtasidagi tabiiy alokadorlikni 

aks ettirishi lozim.butun mamlakatga xos bulgan xodisa, maxalliy  materialda 

aniklashtiriladi.Эkspozitsiyaга umumlashtiruvchi materialni kiritamizmaxalliy vokealarning 

mamlakat tarixidagi urni va axamiyatini aniklashga yordam beradi.Ulka xududida yuz bergan 

---

 

39 

davlat axamiyatidagi vokea maxalliy vkea deb karamasligi va aksincha ulka chegarasidan 

chikmaydigan vokealarning axamiyatini oshirib yuborish xam kerak emas. 

 

Kupincha mintakaning markaziy madaniy muassasasi bulgan ulkashunoslik muzeylarning 

umumta`limiy va targibot imkoniyatlarini kengaytirish uchun asosiy tarixiy ekspozitsiya bilan 

bir katorda ulkashunoslik yunalishidan chetga chikadigan, misol uchun "Insonningvujudsha 

kelishi", "Dinning paydo bulishi" kabi doimiy vistavkalar tashkil etilishi mumkin.Kachondir 

muzey asoschilari yoki jonkuyarlari tomonidan tuplangan vamuzeyda saklanayotgan, lekin 

ulkashunoslik xarakterida bulmagan etnografik, numizmatik va boshkamateriallarni kursatishdan 

xamvoz kechmaslik kerak..Ularmuzey tarixi bilan tanishtiradi, tomoshabinning dunyokarashini 

kengaytiradi va uning kizikishiga sabab buladi. 

 IV-Эtnografik muzeylar.Ochik osmon ostidagi muzeylar. Kurikxona muzeylar. 

 

Tarixiy muzeylar profildagi muzeylarga etnografik muzeylar xam kiradi.ularning 

ekspozitsiyasi etnografiya fanining muammolari va vazifalaridan kelib chikkan xolda turli 

xalklarning turmush va madaniyatining tarixiy shakllangan uziga xos shakllarini tavsiflaydi, 

tarixiy rivojlanishdagi milliy an`analarning uziga xosligini aniklaydi, maxalliy madaniy maishiy 

uziga xosliklarini urganadi. 

 

Эkspozitsiya mamlakatlar va xalklar buyicha bulimlarga bulinadi va tarixiy izchillikda 

joylashtiriladi.ularda xujalik va turmush shakliga ta`sir kursatuvchi tabiy, ijtimoiy-iktisodiy 

sharoitlar yoritiladi.odatda bu ekspozitsiyalar xalk turmushining aloxida tomonlariga; xujalik, 

uy-joy, kiyimva boshkalar, shuningdek, ma`naviy madaniyatga bagishlangan bulimlardan iyuorat 

buladi. 

 

Эtnografik ekspozitsiyalarda materiallarning ayrim turlarining namoyishi bilan birga 

xayotiy komplekslar- mxnat sharoiti, marosim, urf-odatlar bilan boglik komplekslar muxim urin 

tutadi.aynan shu komplekslar manekenlarni joylashtirish uchun asos bula oladi.Эkspozitsiyada 

maneken mazkur millatga xos bulgan antropologik tip tugrisida xam tasavvur beradi. 

 

Эtnografik muzeylarida arxitektura yodgorliklarini mexnat sharoitini ifodalovchi 

manzaralarini ochik xavoda namoiyish etish amaliyoti xam kullanadi. 

Muzey kurikxonalar. 

 

Tayanch atamalari. 

1 Tarixiy muzeylar. 

2 Ulkashunoslik muzeylari. 

3 Эtnografiya muzeylari 

4 Ochik xavodagi muzeylar. 

5 Kurikxona muzeylar. 

 

 

 

Nazariy savollar. 

1.Tarixiy muzeylar ekspozitsiyalarining uziga xos xususiyatlari nimalardan    

    iborat? 

2 Ulkashunoslik muzeyi tarix bulimida ekspozitsiyasi kanday tashkil     

   topgan? 

                                 

       

                   Foydalanilgan adabiyotlar.  

1.Muzivedenie. 

 

 

 

 

-M.;Vo`sel. SHk.;1988. 

2 Mixaylovskaya .I muzeynal espozitsiya   

 M.;1964. 

3 Sodikova N. Uzbekiston muzey ishi. 

 

-T.;Fan, 1977. 

4Sodikova N. Madaniy merosimiz xazinasi.  

-T.;1991. 

      

  

 

 

 

 

 

---

 

40