O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «tabiiy fanlar va geografiya»
Yüklə 426,34 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Transportning boshqa shakllari. Zamonaviy transport tarmoqlaridan
tashqari o’tmish transporti - chanalardan chekka shimoldagi xalqlar, jilovli transportdan esa cho’l, va tog’li rayonlardagi xalqlar, eshkakli qayiqlardan daryo va ko’l bo’yida yashovchi xalqlar foydalanib kelmoqda. Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasidagi mamlakatlarda esa xanuz xammolchilik saqlanib qolgan. 29 Xulosa Dunyo xo’jaligi tizimida iqtisodiy aloqalarni rivojlanishida transport yetakchi mavqega egaligi bilan ajralib turadi. Yuk tashishning xajmi, tarkibi va yo’nalishlari, mamlakat va mintaqalarning iqtisodiy rivojlanish jarayonlarini ko’rsatsa, tarnsport to’ri aholi va ishlab chiqarishning joylashishini ifodalaydi. Transport tarmoqlarning rivojlanganlik darajasi mintaqalarning ixtisoslashuviga xo’jalikni majmuali taraqqiy etishga muayyan sharoit xozirlaydi. Transport xududdiy (geografik) mexnat taqsimotini yuzaga kelishining moddiy-texnik asosidir. XX asr oxiri va XXI asr boshlarida dunyo xo’jaligida juda katta o’zgarishlar ta’sirida transport-logistika tizimi shakllandi va o’zida intermodelь (tarmoqlararo) jarayonni ya’ni aniq yuklarni bir yoki bir nechta transport turida eltib bera boshladi. Yuklarni konteynerlarda tashishni yo’lga qo’yilishi transport vositalari va jixozlarini standartizatsiyalash butun transport tizimi qolaversa, dunyo xo’jaligini qayta qurishga olib keldi. Xalqaro yuk tashishda dengiz transporti asosiy o’rin tutadi va xalqaro yuk aylanishining 62% to’g’ri keladi xamda bu ulush o’zgarmay qolmoqda. SHuningdek, xalqaro yuk aylanishida temir yo’l transporti xissasi keyingi 45 yil ichida 17,2% ga qisqargani xolda avtomobilь transporti xissasi 2,8% ga, neftь quvurlari xissasi 4,8% ga, gaz quvuri xissasi 3,2% ga o’sdi. Xavo transportida yuk tashish xajmi ortganligiga qaramay, uning xissasi o’zgarmay qolmoqda. Yo’lovchilar tashishda esa avtomobilь transporti, ikkinchi o’rinda xavo transporti va uchinchi o’rinda temir yo’l transporti turadi. Dunyo transporti tizimida quruqlik transporti (temir yo’l, avtomobilь va quvur), suv transporti (dengiz va daryo), xavo transporti xamda Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasining bir qator mamlakatlarida an’anaviy transport turlari (jilovli transport, xammolchilik va boshq.) mavjud. Xalqaro transport tizimida SHimoliy Amerika, Farbiy Yevropa, MDX va Boltiq bo’yi davlatlari, SHarqiy Yevropa, Xorijiy Osiyo (MDXga nisbatan), Lotin Amerikasi, Afrika va Avstraliya mintaqaviy tizimlari shakllangan. |