To‘rtlamchi davr, a n t r o p o g ye n – Yer geologik tarixining so‗nggi
davri (biz yashab turgan davr ham bunga kiradi); kaynozoyning neogen ustidagi
so‗nggi (tugallanmagan) sistemasi. 1,6 mln yil avval boshlangan
Fizik nurash – havo haroratiniig keskin o‗zgarib turishi va tog‗ jinslarinnng
quyosh nuridan turlicha qizishi sababli katta-kichik bolaklarga parchalanishi.
Bunda tog‗ jinslari va minerallarning tarkibi o‗zgarmaydi. Qarang. Nurash.
Ekzogen jarayonlar (latincha yekso – tashqi, genez – tug‗ilgan) – Yer
yuzasida va Yer po‗stining yuza qismida quyosh nurining energiyasi, Yerning
tortish (gravitatsion) kuchi va organizmlar hayot faoliyati natijasida ro‗y beruvchi
jarayonlar. Bu jarayonlar endogen jarayonlarga qarama-qarshi bo‗lib, yer yuzasidagi
notekisliklarni tekislaydi, Bularga nurash, suv va shamol eroziyasi, muzliklar, yer osti
suvlari ishi, dengiz to‗lqinlri va h.k. larni kiritish mumkin.
Ekzogen kuchlar (latincha yekso – tashqi, genez – tug‗ilgan) – Yer yuzasiga
tashqaridan ta‘sir ko‗rsatuvchi kuchlar. Bularga quyosh nuri, shamollar, muzliklar,
oqar suvlar, to‗lqinlar, qalqish jarayoni, o‗simlik va hayvonlar kiradi. Bularning
(qalqish hodisasidan boshqasi) harakat manbai Quyosh radiatsiyasidir.
Eroziya (lot. erozio – yemirish) – tog‗ jinslari va tuproqning oqar suvlar va
shamollar ta‘sirida yemirilish jarayoni.
Dostları ilə paylaş: |