O„zbekiston respublikasi



Yüklə 286,9 Kb.
səhifə61/61
tarix15.04.2022
ölçüsü286,9 Kb.
#55491
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   61
O„zbekiston respublikasi

n

∑ q │αi - βi│/ N ≤ 25


t
Misol: 3 ta ekspert A,V,S quyidagi loyiha bahosiniberdi: A (100,75,50,25); V(75,75,75,75); S(25,50,75,100); <

AV[(100-75) +((75-75) +50-75) +(25-75)74=100/4-25.

Xudsi shunday AS=50 va VS=25 topiladi. Agar yuqoridagi-dek ekspertlarning fikri bir-biridan farq qilsa, unda maxsus mutaxassislar yigalishida bu masala o‗rganiladi. Aytashshk, loyi-ha maqsadi jamoa xo‗jaligi xududida aksiyadorlik jamiyati sutni qayta ishlaydigan korxona vujudga keltirishdan iborat. Xom ashyo bazasi korxona atrofidagi fermer xo‗jaligi hisoblanadi. Korxo-na o‗z mahsulotini yaqinda joylashgan shaharda sotadi. Korxonada yirik muzlatgich bo‗lib, u avariya bo‗lsa atrof-muxdgai ammiak bi-lan ifloslashga olib kelish ehtamoli bor. Xavf darajasini aniq-lash uchun 3 ta ekspert chaqirilgan. 1-ekspert aksionerlik jami-yati direktori; 2-ekspert mahalliy rahbar; 3-ekspert pensioner.

Oddiy harflar

1-ekspert

2-ekspert

3-ekspert

O‗rtacha

Vi


Ahamiyatlilik Pi

1

2

3

4

5

6

TAYYORLOV KURSI

1. Muhandislik tarmoqlaridan loyihaning uzoq-

yaqinligi



25

0

25

17

3

2. Mahalliy

rahbarlarning loyihaga munosabati



25

0

50

25

1

3. Qo‗shimcha

ishlarning mavjudligi



0

0

0

0

3

QURILISH BOSQICHI

1. Buyurtmachining haq

to‗lash imkoniyati



0

25

50

25

1

2. ko‗zda tutilmagan xarajatlar, shu

jumladan, inflatsiya natijasida



75

75

100

78

1

3.Qurilishga zarur bo‗lgan uskunalarni o‗z vaqtida etkazmaslik

xavfi


50

50

50

50

3

EKSPLUATATSIYA BOSQICHI

Iqtisodiy va moliyaviy

xavf

















1. Mahsulotga bo‗lgan

talabning barqaror emasligi



25

25

50

33

3

2. Muqobil

mahsulotning paydo bo‗lishi



75

25

50

50

3

3. Raqobatchilar

tomonidan mahsulot



75

50

25

50

3

bahosining

pasaytirilishi


















4. Raqobatchilar

mahsulot miqdorini oshirishi xavfi



25

0

0

8

3

5. Soliqlarning oshirishi

xavfi


25

25

50

33

3

6. Iste‘molchilarning

haq to‗lolmaslik xavfi



25

0

0

8

1

7. Xom ashyoni va transport xizmati baholarining oshishi

xavfi


100

75

100

90

3

8.Etkazib beruvchilarga

bog‗liqlik xavfi



25

0

25

17

3

9. O‗z aylanma mablag‗larining

etmasligi xavfi



100

100

100

100

1

IJTIMOIY XAVFLAR

1. Malakali ishchilar

bilan ta‘minlashni eplay olmaslik xavfi



0

0

25

8

3

2. Ish tashlash xavfi

100

75

75

83

1

3. Mahalliy

rahbarlarning munosabati



50

25

100

58

3

4. Ish haqi etarli

emasligi xavfi



100

50

75

75

2

5. Kadrlar malakasi

25

25

50

33

3

TEXNIK XAVFLAR

1. Xom Ashyo va

materiallar sifatining barqaror emasligi



25

0

25

17

3

2. Texnologiyaning

yangilik darajasi



50

25

50

41

3

3. Texnologiya yetarli darajada ishonchli

emasligi xavfi



75

50

75

67

2

4. Qo‗shimcha

quvvatlarning yo‗qligi xavfi



25

0

0

8

3

EKOLOGIK XAVFLAR

1. Atrof-muhitga chiqindii chiqarish

xavfi


50

75

50

58

3

2. Ishlab chiqarishning

zararligi xavfi



0

25

0

8

3

Birinchi bosqich bo‗yicha, ya‘ni tayyorlov davridagi xavflar bo‗yicha ma‘lum bo‗ladiki, ikkinchi ekspert optimist, uchinchi ekspert esa pissimist. Bu, albatta, kelgusida to‗g‗ri qaror


qabul qilishga ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi. YUqoridagi keltirilgan xavflardan tashqari kushdat xavflar ham mavjud bo‗lib, ularni tayyorlov bosqichiga kiritish mumkin:

  • transportdan uzoqda joylashganligi;

  • muqobil xom ashyo manbalariga ega yoki ega emasligi;

  • qurilishga doir bo‗ladigan yuridik hujjatlar tayyorlash;

  • ob‘ektni boshqarishni tashkil etish bilan bog‗liq bo‗lgan xavflar.

Bularni yuqoridagi xavflarga qo‗shish uchun muqobil ja-voblar bo‗lishi kerak. Agar ekspertlarning fikrlari bir joy-dan chiqsa, unda bularni qo‗shish shart emas. YUqoridagi jadvalda ekspertlar tomonidan baholangan xavf darajasining dastlabki natijalari qayd etilgan. Har bir xavfning jami xavfdagi vazni yoki boshqacha aytganda ahamiyati ekspertlar tomonidan emas, balki loyihani vujudga keltiruvchilar tomonidan belgilangan. Bizning misolimizda tavakkal xavfini tug‗-diruvchi sabablar ahamiyatiga ko‗ra, uchga bo‗lingan. Bir bosqichga kiruvchi hamda turli ustuvorliklarga tegishli tavakkal xavflarining jami tavakkal xavfida hisobga olinadigan vazni turlicha bo‗ladi. Bir bosqichga kiruvchi 1- va 3-ahamiyatlilik orasidagi nisbat 10 ga teng deb olsak va uchinchi ahamiyatli-likni x bilan belgilasak, birinchi ahamiyatlilik 10x ga, ikkinchi ahamiyatlilik esa 5,5*x= (10+1)*x / 2 ga teng bo‗ladi. SHu asosda yuqoridagi jadvalni qo‗shimcha materiallar yordamida quyidagi shaklga keltiramiz:

Tavakkal xavfini bosqichma-bosqich hisoblash



Oddiy xavflar

O‗rtacha

Vi


ahamiyatlilik

Wi

Pi

Tayyorlov bosqichi

1. Muhandislik tarmoqlaridan loyihaning

uzoq-yaqinligi



17

3

0,01

0,2

2. Mahalliy rahbarlarning

loyihaga munosabati.



25

1

0,10

2,5

3. Qo‗shimcha ishlarning

mavjudligi



0

3

0,10

0

O‗rtacha ehtimollik










2,67

1.Buyurtmachining haq

to‗lash imkoniyati



25

1

0,10

2.5

2. ko‗zda tutilmagan

xarajatlar, shu jumladan, inflatsiya natijasida



83

1

0.10

8.3

3. Qurilishga zarur

bo‗lgan uskunalarni o‗z vaqtida etkazmaslik xavfi



67

3

0.01

0.7

4.Loyiha-smeta xujjatlarini o‗z vaqtida

etkazib bermaslik xavfi



50

3

0.01

0.5

5. Muhandis-texnik xodimlar va malakali ishchilarni o‗z vaqtida tayyorlashning kechikishi

xavfi


0

2

0,055

0

6. Qurilishni bajaradigan

pudratchilarning ishga loqaydliligi xavfi



50

3

0.01

0.5

O‗rtacha ehtimollik










12.5

EKSPLUATATSIYA BOSQICHI

Iqtisodiy va moliyaviy













xavf













1. Mahsulotga bo‗lgan

taabning barqaror emasligi



33

3

0,01

0.3

2. Muqobil mahsulotning

paydo bo‗lishi



58

3

0.01

0.6

3. Raqobatchilar tomonidan mahsulot

bahosining pasaytirilishi



42

3

0.01

0.4

4. Raqobatchilar mahsulot

miqdorini oshirishi xavfi



8

3

0.01

0.1

5. Soliqlarning oshirilishi

xavfi


33

3

0.01

0.3

6. Iste‘molchilarning haq

to‗laolmaslik xavfi



8

3

0.10

0.8

7. Xom ashe va transport

xizmati baholarining oshishi xavfi



90

3

0.01

0.9

8. Etkazib beruvchilarga

bog‗liqlik xavfi



17

3

0.01

0.2

9. O‗z aylanma mablag‗larining etmasligi

xavfi


100

1

0.1

0.2

O‗rtacha ehtimollik










13.6

IJTIMOIY XAVFLAR

1. Malakali ishchilar bilan

ta‘minlashni eplay olmaslik xavfi



8

3

0.01

0.1

2. Ish tashlash xavfi













3. Mahalliy rahbarlarning

munosabati



67

3

0.01

0.7

4. Ish haqi etarli emasligi

xavfi


75

2

0.055

4.1

5. Kadrlar malakasi

33

3

0.1

0.3

O‗rtacha ehtimollik










13.5

TEXNIK XAVFLAR

1. Xom ashe va materillar

sifatining barqaror emasligi



17

3

0.01

0.2

2. Texnologiyaning

yangiligi darajasi



41

3

0.01

0.4

3. Texnologiya etarli

darajada ishonchli emasligi xavfi



67

2

0.055

3.7

4. Qo‗shimcha quvvatlarning yo‗qligi

xavfi


8

3

0.01

0.1

O‗rtacha ehtimollik










4.4

EKOLOGIK XAVFLAR

1. Atrof-muhitga chiqindii

chiqarish xavfi



58

3

0.01

0.6

2. Ishlab chiqarishning

8

3

0.01

0.1




zararligi xavfi













O‗rtacha ehtimollik










0.7

Ekspluatatsiya bosqichi tavakkal xavfi



Tavakkal xavfi turi

Tavakkal xavfi

Moliyaviy-iqtisodiy

13.6

Sotsial

13.5

Texnik

4.4

Ekologik

0.7

JAMI

32.2

Endi barcha bosqichlar bo‗yicha tavakkal xavfini bir jad-valga to‗playmiz. Bosqichlar bo‗yicha xavflar darajasi



Bosqichlar bo‗yicha xavflar darajasi

Bosqich

Xavf

Loyihaning tayyorlov bosqichiga xos xavflar

2.7

Qurilish bosqichidagi xavflar

12.5

Ekspluatatsiya bosqichidagi xavflar

32.2

JAMI

47.4

Bu loyiha xavfi 47,4 foizni tashkil etdi. SHuning uchun tavakkal qilishdan oldin chuqur o‗ylab ko‗rish kerak. Tavakkal xavflarining ahamiyatliligi orasidagi nisbat o‗zgartirilsa ham natija taxminan shunday chiqadi:

Nisbat 100 10 5 3

Havf ehtimolligi 52,7 47,4 47 44,9

Xavf asosan juda muhim bo‗lgan omillardan tashkil topadi. Bizning misodimizda bular quyidagilar:

O‗z aylanma mablag‗i etishmasliligi xavfi - 10,0%; ish tashlash xavfi 8,3%; ko‗zda tutilmagan xarajatlar shu jumla-dan inflyasiya 8,3%. Bu uchta omilga yarmidan ko‗proq - 26,6% xavf to‗g‗ri keladi. Agar shu xavflarni bartaraf qila olsak, unda loyihani investitsiyalash mumkin bo‗ladi. YUqorida qayd etilgan xavflardan tashqari belgilanishi qiyin bo‗lgan yoki umuman aniqlab bo‗lmaydigan xavflar ham mavjud. Bu har xil tabiiy ofatlar, hukumat siyosatining o‗zgarishi kabilar kiradi.

Jadval tahlili shuni ko‗rsatadiki loyihani tayyorlov davrida vujudga keladigan xavf 2.7%ni tashkil etadi. Ijti-moiy xavf darajasi 14 foiz ekan.

Nazorat va muhokama uchun savollar

Investitsiya loyihalari bilan bogliq tavakkal xavfideganda nimani tushunasiz? Tavakkal xavfi turlarini izohlab bering.

Oddiy va murakkab xavflarni tushuntirib bering.

Tavakkal xavfini bosqichma-bosqich baholash tartibi qanday? Iqtisodiy va moliyaviy xavfga izoh bering.



Sotsial xavf va texnikaviy xavf mohiyati nimada?
Yüklə 286,9 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   61




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin