Pul, kredit va banklar

Kredit  uyushmalari  aktiv  operatsiyalari  –  bu  passiv  operatsiyalar 
natijasida  shakllantirilgan  moliyaviy  mablag‘larni  tegishli  foydani 
shakllantirish  maqsadida  samarali  maqsadlarga  joylashtirishi  bilan  bog‘liq 
faoliyati  majmuidir.  Kredit  uyushmalari  aktiv  operatsiyalari  iqtisodiy 
mohiyatidan kelib chiqqan holda moddiy va nommoddiy aktivlarga, riskli va 
risksiz aktivlarga, daromad keltiradigan va daromad keltirmaydigan aktivlar 
sifatida guruhlash mumkin. 
Kredit uyushmalarining  moddiy aktivlariga bevosita qiymat va buyum 
ko‘rinishida mavjud bo‘lgan aktivlar kiradi. Masalan, kassadagi naqd pullar, 
kreditlar,  asosiy  vositalar  shular  jumlasidandir.  Nomoddiy  aktivlarga  kredit 
uyushmasini faoliyatini tashkil etish uchun sotib olingan dasturiy mahsullar, 
gudvill va boshqa shu kabilarni kiritish mumkin. 
Ma’lumki, kredit muassasalari tomonidan amalga oshirilayotgan barcha 
operatsiyalarning asosiy qismi bevosita risk bilan bog‘liq. Shuningdek, kredit 
uyushmalarining faoliyati ham bundan holi emas. Shu jihatdan ularning aktiv 
operatsiyalari  ham  riskli  va  risksiz  aktivlardan  iboratdir.  Kredit 
uyushmalarining  riskli  operatsiyalari  bevosita  ularning  daromadlarini 
shakllantirish  bilan  bog‘liq  operatsiyalari  jarayonida  vujudga  kelib,  risk 
darajasi  qanchalik  yuqori  bo‘lsa  ularning  daromadlari  hajmi  ham  shu 
darajada yuqori bo‘ladi va aksincha. 
Kredit  uyushmalarining  riskli  operatsiyalari  sifatida  berilgan  kreditlar, 
investitsiyalar,  lizinglar  va  boshqa  shaxslardagi  omonatlarini  keltirish 
mumkin.  Risksiz  aktivlar  tarkibiga  esa  kassadagi  naqd  pullar,  tijorat 
banklaridagi  mablag‘lari,  asosiy  vositalar  va  shunga  o‘xshash  aktivlarini 
kiritish maqsadga muvofiqdir. 
Kredit 
uyushmalarining 
barcha 
operatsiyalari 
ham 
daromad 
keltirmaydi,  shunday  bo‘lsada,  uyushmaning  faoliyatini  tashkil  etish 
maqsadida  ular  daromad  keltirmaydigan  operatsiyalarni  amalga  oshirishga 
ham  majburdirlar. Masalan, kassadagi  naqd pul  bilan bog‘liq operatsiyalari, 
asosiy  vositalar,  bankdagi  hisobvaraqlaridagi  mablag‘larni  daromad 
keltirmaydigan aktivlar sifatida ta’kidlash mumkin.  
Kredit  uyushmalarining  daromad  keltiradigan  aktivlari  tarkibiga 

---

kreditlar, investitsiyalar, lizing va boshqa muassasalarga qo‘yilgan muddatli 
jamg‘armalarni kiritish mumkin.  
Kredit uyushmalarining  daromad va xarajatlari. Kredit uyushmalarini 
foizli va foizsiz daromad va xarajatlarga guruhlash mumkin.  
Kredit uyushmalarining foizli daromadlari ularning riskli operatsiyalari 
hisobidan shakllantiriladi. Kredit uyushmalari daromadlarining asosiy ulushi 
ularning  kredit  operatsiyalari  hisobidan  shakllantiriladi.  Foizli  va  foizsiz 
daromadlar  uyushma  balansining  passiv  hisobvaraqlarida  hisobga  olib 
boriladi,  barcha  daromadlar  har  oyda,  chorakda  va  hisobot  yilining  oxirida 
uyushmaning tegishli hisob varaqlariga (31206  –  Sof foyda (zarar) (aktiv – 
passiv)) kreditlash orqali yopiladi.  
Kredit  uyushmalarining  xarajatlari  ularning  passiv  operatsiyalari 
natijasida  vujudga keladi.  Xarajatlarning  asosiy  ulushi  resurslarni  jalb  qilish 
(foizli  xarajatlar)  va  uyushma  xodimlariga  ish  haqi  berish  (foizsiz 
xarajatlar)ga to‘g‘ri keladi.        
Foizli va foizsiz xarajatlar uyushma balansining aktiv hisobvaraqlarida 
hisobga olib boriladi, barcha xarajatlar har oyda, chorakda va hisobot yilining 
oxirida uyushmaning tegishli hisob varaqlariga (31206  –  Sof foyda (zarar) 
(aktiv – passiv)) debetlash orqali yopiladi.