Səlahəddin Xəlilov

Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri 
 
 
- 124 -
Akademiyasına prezident təyin olunandan sonra  bir 
sıra  dəyişikliklər  həyata  keçirir  ki,  köhnə  stereotip-
lərə  uyğunlaşmış  adamlar  bunu  heç  cür  qəbul  edə 
bilmirlər. Onun təşəbbüsü ilə yeni elmi-tədqiqat ins-
titutu  açılır  və  bura  yüksək  maaşla  istedadlı  gənc 
alimlər  cəlb  olunur.  Bu  alimlər  işə  vaxtı-vaxtında 
gəlib getmədiyi üçün və hər kvartalda konkret nəti-
cələr əsasında hesabat vermək əvəzinə taleyi qabaq-
cadan  məlum  olmayan  «uzaq  məqsədlər»  uğrunda 
çalışdıqları üçün bir qrup qanunpərəst Moskvaya şi-
kayət yazır ki, akademik İ.Vekua dövlət pulunu ha-
vayı xərcləyir, işə gəlməyən adamlara  yüksək maaş 
verir, onları növbəsiz mənzillə təmin edir. Yoxlama 
gəlib  iş  vaxtında  deyilənlərin  doğru  olduğunu 
müəyyən  edir.  Axşam  komissiya  üzvləri  hansı  isə 
yubiley  məclisində  iştirak  edir  və  gecə  yarısı  ban-
ketdən  qayıdanda  akademik  İ.Vekua  maşınları  hə-
min  institutun  yanından  sürməyi  xahiş  edir.  Baxıb 
görürlər ki, gündüz adamsız olan otaqların çoxunda 
gecə  işıq  yanır.  Məlum  olur  ki,  tədqiqatçılar  məhz 
«iş  vaxtı»  adlanan  müddətdə  deyil,  onlara  yaradı-
cılıq üçün hansı vaxt münasibdirsə, o vaxtda işləyir-
lər.  İşçilərə  verilən  bu  sərbəstlik  elmi  işlərin  səmə-
rəsini daha da artırır. Onların hər kvartalda konkret 
nəticə tələbindən xilas edilməsi, onlara  etimad gös-
tərilməsi  və  şərait  yaradılması  diqqəti  daha  böyük 
problemlərə  yönəltməyə, təkcə elmin bu günü üçün 
deyil, həm də sabahı üçün çalışmağa imkan yaradıb. 

---

Elm və təhsil 
 
 
- 125 -
Elmdə  formal  hesabat  sisteminin  tətbiq  edil-
məsi  nəinki  məsuliyyət  hissini  artırmır,  hətta  əsl 
elmi  meyarları  pərdələməklə  qarışqanı  fil,  fili  qa-
rışqa  etməyə  imkan  yaradır,  elm  sahəsində  «pripis-
ka»nın  yayılmasına səbəb olur. Əksər elmi-tədqiqat 
institutlarında və xüsusən ali məktəb kafedralarında 
plan üzrə görülən illik elmi iş dedikdə makinada sə-
liqə  ilə  çap  edilmiş  müəyyən  həcmli  (yenə  də  kə-
miyyət  meyar  kimi  çıxış  edir)  yazı  nəzərdə  tutulur. 
Onun  elmi  dəyərini  isbat  etmək  üçün  istənilən  iki 
nəfərdən  rəy  almaq  kifayətdir.  Nəticədə  hamı  bir-
birinin  işinə  gözəl  rəylər  yazır  və  «tədqiqat  işləri» 
müəllimin çalışdığı şöbədə və  ya kafedrada  «müza-
kirə  olunur».  Rəqabət  prinsipi  işləməyən  yerdə  heç 
kim öz yoldaşına qarşı «bədxahlıq» etmək niyyətinə 
düşmür. Əgər tək-tək istisnalar varsa, bunlar da elmi 
prinsipiallıqdan  yox,  şəxsi  münasibətdən  doğur. 
Çünki  elmi  rəqabət  mühiti  və  dəqiq  elmi  meyarlar 
olmayanda  dəyərsiz  «tədqiqatları»  tərifləmək,  həqi-
qi elmi sanbalı olan tədqiqatları isə  «alt-üst»  etmək 
mümkündür.  
Ali  məktəbdə  çalışan  yüksək  ixtisaslı  elmi 
kadrlar elmi tədqiqat işi üçün lazımi şərait əldə edə 
bilmirlər. Ali məktəblərin elmi tədqiqat bölmələrin-
də əsasən tədris fəaliyyətinə cəlb olunmamış, bu və 
ya digər səbəbdən müəllim kimi ixtisara düşmüş və 
ya  "ehtiyat  qüvvəyə"  daxil  olan  adamlar  çalışırlar 
ki,  bu  da  ən  böyük  elmi  potensiala  malik  olan  pro-

---