Səlahəddin Xəlilov

Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri 
 
 
- 136 -
dövlətin,  bütün  ziyalı  ictimaiyyətinin  köməkliyinə 
ümid bəsləyir. 
Əslində  buradakı  "gənc"  anlayışı  tamamilə 
şərtidir.  Gənc  alim  dedikdə  biz  elmi  axtarış  sahə-
sindəki  gənclik  təravətini  hələ  də  itirməmiş,  yara-
dıcılıq  ehtirası  hələ  sönməmiş  elm  entuziastlarını 
nəzərdə  tuturuq.  Burada  "gənclik"  elmdə  təcrübə-
sizlik  kimi  deyil,  əksinə,  elmi  eqoizm  və  konser-
vatizm sahəsində "təcrübəsizlik" kimi başa düşülür. 
Yaşın  kiçikliyi  deyil,  intellektual  potensialın,  hə-
vəsin  və  enerjinin  böyüklüyü  əsas  götürülür.  Gənc 
alim  formalizm  və  bürokratiya  xəstəliyinə  tutulma-
mış, prokrustlaşmamış alimdir.  
Qarşıda  duran  vəzifələr  o  qədər  böyükdür  ki, 
o  qədər  problemlər  yığılıb  qalıb  ki,  onları  nisbətən 
qısa  müddətdə  həll  etmək  tükənməz  enerji  və  fan-
taziya tələb edir. Burada soyuq ağlın, "normal" elmi 
tədqiqatın on ilə gördüyü işi yanar zəka bir ilə gör-
məlidir. Burada daha kiçik müddət, daha böyük sü-
rət mümkün deyil. Çünki elm poeziya deyil. Elmdə 
tək ilham, tək entuziazm heç nə edə bilməz. Burada 
təmkin,  səbat  ehtirasla,  ilhamla  birləşməlidir.  İm-
pulsiv  düşüncə,  fəhm  qığılcımları  soyuq  ağlın  sərt 
skeptisizm  sınağından  keçməli  və  əksinə,  səbrlə, 
inadla, damla-damla  yığılan qalaq-qalaq elmi mate-
rial  assosiativ  təfəkkürün,  zəka  şöləsinin  işığında 
saf-çürük  edilməli,  yüksək  nəzəri  hazırlığı  olan 

---

Elm və təhsil 
 
 
- 137 -
alimlərin  köməyi  ilə  elmi  konsepsiya  səviyyəsinə 
qaldırılmalıdır. 
Tədqiqatçılar gənc, problemlər isə qocadır. İlk 
baxışda  təzadlı  görünsə  də,  burada  müəyyən  qanu-
nauyğunluq var. Məsələ burasındadır ki, o problem-
lər  yığılıb  qalır  ki,  onlar  elmin  hər  hansı  sahəsində 
nüfuz sahibi olan adamlar tərəfindən həll oluna bil-
mir, hakim təfəkkür tərzinin "normativ"lərindən kə-
narda çıxır. Yaşlı nəsil həmin təfəkkür tərzinə möh-
kəm  surətdə  bağlı  olduğundan  yeni  həll  yolu,  yeni 
baxış tələb edən belə problemlər qarşısında aciz qa-
lır. Gənc tədqiqatçılar isə hakim təfəkkür üslubuna, 
normal  elmin  ehkamlarına  çox  da  möhkəm  bağlan-
madığına görə problemə bəzən gözlənilməz mövqe-
dən  yanaşır,  yeni  metodlardan  istifadə  edir.  Burada 
gəncliyə daha çox xas olan assosiativ təfəkkür də öz 
müsbət  sözünü  deyir.  Elm  tarixindən  buna  çox  mi-
sallar göstərmək olar. Məsələn, XX əsrin əvvəllərin-
də  bir  sıra  fiziki  hadisələr  Nyuton  mexanikası  çər-
çivəsində izah edilə bilməyəndə, dövrün bütün gör-
kəmli  alimlərinin  həll  edə  bilmədiyi  məsələni  25 
yaşlı A.Eynşteyn həll elədi. Bir qədər sonra, mikro-
hadisələr  üçün  klassik  mexanika  özünü  doğrultma-
yanda  yeni  kvant  mexanikasının  əsas  qanununu  26 
yaşlı  V.Heyzenberq  kəşf  elədi.  Şellinq  ilk  fəlsəfi 
əsərini  yazanda 20  yaşı var idi. Biz siyahını davam 
etdirmək  istəmirik.  Məqsədimiz  budur  ki,  xalqımı-
zın taleyi ilə bağlı olan ciddi cəmiyyətşünaslıq prob-

---