Səlahəddin Xəlilov

Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri 
 
 
- 174 -
rik. Və buna görə də nə isə bir yenilik edirik. Amma 
diqqətlə  yanaşdıqda  məlum  olur  ki,  dəyişən  yalnız 
ad imiş. Əvvəllər “elmlər namizədi” adlanan dərəcə 
indi  Ph.D  –  “fəlsəfə  doktoru”  adlanacaqmış.  “Elm-
lər doktoru” isə  yenə elə öz  yerində qalırmış. Onda 
sual  oluna  bilər  ki,  heç  nə  dəyişməyibsə,  bizi  nara-
hat edən nədir? Bizi narahat edən odur ki, bu formal 
dəyişiklik  nəticəsində  biz  sadəcə  olaraq  bütün  dün-
yada qəbul olunmuş dəyərlər sisteminə hörmətsizlik 
nümayiş  etdiririk.  Belə  ki,  bütün  dünyada  (Rusiya 
və biz istisna olmaqla) elmin tarixən formalaşmış və 
hamı  tərəfindən  qəbul  olunmuş  meyarları  vardır. 
Əvvəllər öz elmi səviyyəsinə görə ən yüksək şəxslə-
rə magistr dərəcəsi verilmişdir. Və bu dərəcə sadəcə 
təhsil  pilləsi  kimi  deyil,  elmi  yaradıcılıq  səviyyəsi-
nin  təsbit  olunması  üçün  verilmişdir.  Bu,  elmdə  ən 
yüksək ad olmuşdur. Maraq üçün qeyd edək ki, Ru-
siyada  “namizəd”  anlayışı  məhz  magistrliyə  nami-
zəd  olmağı  göstərmişdir.  Sovetlərin  ilk  illərində  də 
bu  belə  davam  etmiş  və  yalnız  “magistr”  əvəzinə 
“elmlər doktoru” termini işləndikdən sonra “magis-
trliyə namizəd” də “elmlər namizədi” olmuşdur. La-
kin  Avropada  magistrlər  arasında  da  xüsusilə  seçi-
lən,  ən  yüksək  elmi  nailiyyətlər  əldə  edən  şəxsləri 
fərqləndirmək  üçün  yeni,  daha  yüksək  bir  pillə  dü-
şünülmüşdür.  Hər  bir  elm  sahəsinin  zirvəsi  həmin 
elmin  fəlsəfəsi  olduğuna  görə  bu  dərəcə  “fəlsəfə 
doktoru” adlandırılmışdır.  

---

Elm və təhsil 
 
 
- 175 -
Lakin  biz  nə  etdik?  Məhz  fəlsəfəyə  qarşı  bir 
hörmətsizlik nümayişi olaraq onu elmin aşağı pilləsi 
adlandırdıq. Ən absurd məqamlardan biri də odur ki, 
indi bizdə Ph.D dərəcəsi almış şəxslər elmin sonrakı, 
sən  demə,  daha  mötəbər  bir  səviyyəsinə  qalxmaq 
üçün  təzədən  təhsilini  davam  etdirməli  və  bunun 
üçün doktorantura deyilən ali təhsil formasının ikin-
ci  pilləsinə  qəbul  olunub  oxumalıdırlar.  Təhsil  qa-
nununda  təsbit  olunmuş  bu  məsələlər  bizdə  elm  ilə 
təhsil  arasındakı  ciddi  fərqlərin  hələ  də  başa  düşül-
mədiyini  göstərir.  Bir  o  çatmır  ki,  magistraturaya 
qəbul  “testləşdirildiyi”  kimi,  doktorantura  və  onun 
ikinci pilləsi də “testləşdirilsin” və alim hazırlanma-
sının heç bir ölkədə misli görünməmiş yep-yeni tex-
nologiyaları işə salınsın.  
Bunlar  hələ  sonranın  işidir.  “Qurudu  əzərik, 
ona da dözərik.” İndi isə bir daha «fəlsəfə doktoru» 
əhvalatından  danışmaq  istərdik.  Yeni  adlandırma 
sistemi  ilə  əlaqədar  KİV-də  maarifçilik  işi  aparıl-
madığından  bu  sahədə  terminlər  çox  vaxt  qarışıq 
salınır.  Bəzi  jurnalistlər  də  televiziyada,  mətbuatda 
keçmiş elmlər namizədlərini indi guya yeni adla ça-
ğıraraq, onları «fəlsəfə elmləri doktoru» kimi təqdim 
edirlər. Sən demə, ölkəmizdə hamı elə filosof imiş. 
Ölkəmizdə  elmi-tədqiqat  işlərinin  dəyərləndi-
rilməsi və  alimlərin qradasiyası sahəsində dissertasi-
yadan  başqa  göstəricilər,  ölçü  vahidləri  və  meyarlar 
demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Bir elmlər dokto-

---