Sərbəst iş Mövzu: “Azərbaycanda rəqəmsal uçurumun qarşısının alınması” Qrup: 282

Bəzi faktlar toplayın.
ABŞ-ı rəqəmsal əsrə köçürmək üçün ilk böyük addım 1991-ci ildə Yüksək Performanslı Hesablama Aktının qəbul edilməsi oldu. Yüksək Performanslı Hesablama Aktı (HPCA) həm də Qor Bill adlanır. O zaman senator Al Gore tərəfindən yaradılan və təqdim edilən bu qanun layihəsi Milli İnformasiya İnfrastrukturunun inkişafına və Milli Tədqiqat və Təhsil Şəbəkəsinin (NREN) maliyyələşdirilməsinə səbəb oldu. NREN-in məqsədi bütün K-12 tələbələrinin internetə çıxışını təmin etmək idi. Al Gore tələbələrə biznes və hökumət tərəfindən istifadə edilən eyni tədqiqat və məlumat vasitələrini təqdim etməkdə həvəsli idi. Müəllimlər bu girişdən anlayışları, ideyaları və metodologiyaları digər müəllimlərlə bölüşmək üçün istifadə edə bilərlər. Tələbələr ondan digər tələbələr və müxtəlif sahələrdə ekspertlərlə ünsiyyət qurmaq üçün istifadə edə bilərdilər.
Gore Bill, bir çox alimlərin 90-cı illərin internet bumunun başlanğıcını bağladığı Mosaic brauzerinin maliyyələşdirilməsinə səbəb oldu. HPCA, Mosaic brauzerinin inkişaf etdirildiyi İllinoys Universitetində Milli Superkompüter Tətbiqləri Mərkəzini, eləcə də müasir kompüter şəbəkələrinin və internetin əsasını qoyan bir çox digər texnoloji təşəbbüsləri maliyyələşdirməyə kömək etdi.
1991-1996-cı illər arasında ABŞ-da fərdi kompüterlərin sayı 300.000-dən on milyondan çox artdı. 1990-cı illərin ortalarında Mosaic və Netscape kimi internet brauzerlərinin inkişafı daha macəralı istifadəçiləri kiberməkan adlı yeni bir sahəyə apardı. E-poçt getdikcə daha faydalı bir tətbiqə çevrilirdi və Klinton Administrasiyasındakı məmurlar informasiya texnologiyalarına çıxışın ədalətli şəkildə bölüşdürülməsi ilə maraqlanmağa başladılar. 1995-ci ilin yayında yeni Milli Telekommunikasiya və İnformasiya İdarəsi “Şəbəkədən Düşmək: Kənd və Şəhər Amerikasında “Yoxlar” sorğusu adlı hesabat hazırladı.
Rəqəmsal savadlılığın əsas məqsədi isə insanlara bu sualların cavablarını almaqda düzgün və anlaşılan istiqaməti verməkdir. Rəqəmsal savadlılıq səviyyəsi paytaxt ərazisində keçirilən seminarlar, konfranslar, təlimlər, maarifləndirici qurumlar hesabına müəyyən səviyyədə var və inkişaf etməkdədir. "Rəqəmsal jurnalistikaya doğru" təlimləri də məhz bu qəbildəndir. Jurnalistlərin bilik səviyyəsinə uyğun rəqəmsallaşma ilə bağlı lazım olan anlayışlar onlara öyrədilir və cəmiyyətin “görən gözü”, “danışan ağzı”, “eşidən qulağı” olaraq bu məlumatların hər kəsin anlayacağı şəkildə izahını xalqa ötürməsini istəyir. Təəssüf ki, bölgələrdə bu istiqamətdə bir sıra imkanlar yaradılsa da, insanların rəqəmsal bilik səviyyəsi bəzi problemlərdən dolayı aşağıdır:
1)Savadlılıq və gəlir səviyyəsinin aşağı olması;
2)Ərazi üzrə yerləşmə;
3)Texnologiyadan istifadə motivasiyasının olmaması;
4)Texnologiyalara əlçatanlılığın olmaması;
5)Rəqəmsal bacarıqların aşağı səviyyədə olması.
Ölkə ərazisində 649 min ev təsərrüfatı GPON (Gigabit Passive Optical Networks) texnologiyası əsasında sürətli və kəsintisiz fiber-optik internetlə təmin olunub. Optik kabel texnologiyasının son trendi hesab edilən GPON ənənəvi mis kabel xətləri olmadan yüksəksürətli məlumat ötürülməsinə və hava şəraitindən asılı olmayaraq kəsintisiz xidmət göstərilməsinə imkan yaradır.
Azərbaycanda bu texnologiya ilə fiber-optik şəbəkənin qurulması ilk dəfə 2017-ci ildə başlanılsa da, 2021-ci ildən etibarən daha geniş miqyasda tətbiq edilir. Belə ki, 2017-2020-ci illərdə qurulmuş fiber-optik şəbəkənin əhatə etdiyi ev təsərrüfatlarının sayı 227 min olub. Ancaq təkcə 2021-2022-ci il ərzində 422 min ev təsərrüfatı üçün fiber-optik şəbəkə qurulub. Ümumilikdə, indiyə kimi ölkə ərazisində 649 min ev təsərrüfatı fiber-optik internetlə təmin edilib.
Ölkə ərazisində GPON texnologiyası əsasında sürətli və kəsintisiz fiber-optik şəbəkənin qurulması “Onlayn Azərbaycan” layihəsi çərçivəsində həyata keçirilir. Bu layihənin əsas məqsədi dövlət-özəl tərəfdaşlıq modeli əsasında bir neçə telekommunikasiya operatorunun birgə səyləri nəticəsində 2024-cü ilin sonuna qədər minimum 25 Mbit/s internet sürəti ilə bütün ölkəni əhatə edən genişzolaqlı şəbəkə qurmaqdan ibarətdir. Hazırda Bakı, Abşeron, Şəmkir, Cəlilabad, Tovuz, Qazax daxil olmaqla 60 rayon və şəhərdə GPON və digər genişzolaqlı texnologiyalarla sürətli internetin təmin edilməsi davam etdirilir.
Layihənin əsas operatoru olan “Aztelekom” MMC telekommunikasiya infrastrukturunun yenilənməsi və müasir beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması istiqamətində işləri həyata keçirir.
Qeyd edək ki, ölkəmizdə myGov-da istifadəçi sayı 2021-ci ildə “ASAN Login” Vahid Giriş Sistemində videoqeydiyyat və videoyazı vasitəsilə yeni mobil nömrənin əlavə olunması, habelə digər funksionallıqlar və xidmətlər yaradılıb. 2020-ci illə müqayisədə 2021-ci ildə “ASAN Login”də istifadəçi sayı 32 faiz artıb. Ən son statistik göstəricilərə əsasən, “ASAN Login”də təqribən 2,5 milyondan çox istifadəçi var. Hazırda “ASAN Login”ə 48 qurum və 97 sistem inteqrasiya olunub.
2021-ci ilin fevral ayında şəxsi kabinet əsaslı elektron hökumət portalı – “myGov”un mobil tətbiqi istifadəyə verilib. Habelə platformaya COVID-19 əks-göstəriş, immunitet və peyvənd sertifikatları inteqrasiya olunub, doğum və ölümün elektron qeydə alınması xidməti hazırlanaraq vətəndaşların istifadəsinə verilib. Bununla yanaşı, “myGov” mobil tətbiqinin yeni versiyasına təhlükəsizliyin daha da gücləndirilməsi məqsədilə biometrik identifikasiya funksiyası əlavə olunub. İl ərzində “myGov”da istifadəçi sayında əhəmiyyətli artım qeydə alınıb.
2020-ci ilə nisbətən 2021-ci ildə “myGov”da istifadəçi sayı 81 faiz artıb. Ən son statistik göstəricilərə əsasən, “myGov”da bir milyondan çox istifadəçi var. “myGov” vasitəsilə vətəndaşlar 710 xidmətə çıxış və 21 növ bildiriş əldə edirlər. Həmçinin 2022-ci ilin yanvar ayında “myGov”un mobil tətbiqi “Qlobal Hökumət Mükəmməlliyi” mükafatının (“Global Government Excellence award”) “Ən yaxşı ağıllı mobil tətbiq” kateqoriyasının “elektron xidmətlər” nominasiyası üzrə qalib seçilib.
Elektron Hökumət Portalında (e-gov.az) EHİM tərəfindən aparılan optimallaşdırma işləri davam etdirilib. 37 qurum tərəfindən 431 xidmətin göstərildiyi portalda istifadəçi sayı 2020-ci ilə nisbətən 2021-ci ildə 7 faiz artıb. Ən son statistik göstəricilərə əsasən, portalda istifadəçi sayı 1,437 milyon nəfər təşkil edir.
Bu prosesə ən gözəl nümunələrdən biri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin (“ASAN xidmət”) fəaliyyətidir. “ASAN xidmət” mərkəzləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin tabeliyində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 13 iyul 2012-ci il tarixli Fərmanına əsasən yaradılıb. Bu mərkəzlər dövlət orqanları tərəfindən göstərilən xidmətlərin vahid və əlaqələndirilmiş formada həyata keçirilməsini təmin edən qurumdur. “ASAN xidmət” mərkəzləri dövlət qulluqçularının fəaliyyətində, əhaliyə münasibətdə vətəndaş məmnunluğunun təmin edilməsi istiqamətində yeni yanaşmanın formalaşdırılmasına, ölkədə dövlət qulluqçusu-vətəndaş münasibətlərinin keyfiyyətcə yeni müstəviyə keçməsinə xidmət edir. Mərkəzlərin fəaliyyəti operativlik, şəffaflıq, nəzakətlilik, məsuliyyət və rahatlıq prinsipləri əsasında qurulur.

Əhalinin elektron xidmətlərdən daha geniş istifadə etməsi “ASAN xidmət”in hədəflərindən biridir. Agentliyin missiyası dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilən xidmətlərin təşkilində müasir innovativ texnologiyaların və metodların tətbiqi ilə vətəndaş məmnunluğuna nail olmaqdır.

“ASAN xidmət” mərkəzlərinin yaradılmasında məqsəd
• vətəndaşların əlavə xərclərinin və vaxt itkisinin azalması;
• vətəndaşlara münasibətdə etik qaydalara, nəzakətli davranışa əməl edilməsinə nail olunması;
• peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması;
• dövlət strukturlarına etimadın daha da gücləndirilməsi;
• şəffaflığın artırılması, korrupsiyaya qarşı mübarizənin gücləndirilməsi;
• elektron xidmətlərdən daha geniş istifadə olunması;
• bu sahədə aparılan institusional islahatların səmərəliliyinin artırılması.
“ASAN xidmət” respublika üzrə həyata keçirdiyi siyasəti bölgələrdə də uğurla davam etdirir. 2013-cü ilin iyunun 1-dən “ASAN xidmət”in təklif etdiyi xidmətlərdən istifadə etmək üçün mərkəzlərə gələ bilməyən vətəndaşlara xidmət göstərmək məqsədilə zəruri müasir texnoloji avadanlıqlarla təchiz olunmuş səyyar avtobuslardan istifadə olunur. Artıq ölkənin müxtəlif rayonlarında “ASAN xidmət” mərkəzləri açılıb və vətəndaşların işlərinin asanlaşması üçün çalışırlar.
2020-2025-ci illər üçün isə strateji hədəf Azərbaycanda tamamilə kağızsız xidmətin göstərilməsi, süni intellektdən istifadə etməkdir. Eyni zamanda, qarşıya qoyulan əsas hədəflərdən biri isə milli İT xidmətlərinin xaricə ixrac edən tərəf olmasıdır.
Ölkəmizdə İKT üzrə əsas göstəricilər: