Suleyman-m teze qxd

10.
 
a, ə saitləri ilə bitən feillərə, feili sifət və feili bağlamalara 
saitlə başlanan şəkilçi artırıldıqda sözün sonundakı həmin saitlər 
ahəng qanununa uyğun olaraq müvafiq qapalı saitlə əvəzlənərək 
tələffüz olunur: başlayır-[başlıyır], oynayır-[oynu- 
13S 

---

yur], işləyər-[işliyər], gözləyən-[gözlüyən], ovlayar-[ovluyar], 
oynayanda-[oynuyanda] və s. 
11.
 
Feilin indiki və qeyri-qəti gələcək zaman formalarının inkarı 
ədəbi dilin qaydalarına uyğun formada yox, şifahi nitqin tələbinə 
uyğun tələffüz olunur və yazılır: yazmayır-yazmır, oxu- 
mayar-oxumaz, gəlməyir-gəlmir, getməyər-getməz və s. 
12.
 
Nəqli keçmiş zamanda 11 şəxsin təkində -mış'* şəkilçisinin ş 
səsi deyilmir, cəmində isə ş samiti düşməklə yanaşı həm də şəxs 
sonluğu -sınız'* qısaldılmış -sız'* şəklində tələffüz olunur: 
almışsan-[almısan], 
gəlmişsən-[gəlmisən], 
oxumuşsunuz-[oxu- 
musuz], 
getmişsiniz-[getmisiz], 
oynamışsan-[oynamışan], 
oynamışsınız-[oynamısız] və s. 
13.
 
-ma/mə 
şəkilçisindən sonra saitlə başlanan şəkilçi gəldikdə 
inkarlıq bildirən şəkilçilərin saiti söz kökünün ahənginə uyğun olaraq 
qapalı saitlə əvəzlənərək tələffüz olunur: gəlməyim-[gəlmiyim], 
almayasan-[almıyasan], 
oxumaya-[oxumuya], 
görməyim-[görmüyüm] və s. 
14.
 
ilə 
qoşması samitlə bitən sözlərdə -nan/nən şəklində tələffüz 
olunur: 
müəllimlə-[müəllimnən], 
dostunla-[dostunnan], 
anamla-[anamnan]. Arzu ilə-[arzuynan], ata ilə-[ataynan], [atey- nən] 
və s. 
15.
 
üçün 
qoşması tələffüzdə ahəng qanununa tabe olaraq 
əvvəlinci saitin düşməsi hesabına -çin'* şəklində tələffüz olunur: 
atamız üçün-[atamızçın], vətən üçün-[vətənçün], onun üçün- 
[onunçun] və s. 
Bu qoşma sonu açıq saitlə bitən sözlərdən sonra gəldikdə həmin 
sait bitişdirici y samiti qarşısında e səsi ilə tələffüz olunur: ana 
üçün-[aneyçün], nənə üçün-[nəneyçün], idarə üçün-[i- dareyçün] və.s. 
Üçün 
qoşması qapalı saitlər qarşısında bitişdirici y samitindən sonra 
yalnız ilk saitini itirir: qutu üçün-[qutuy- çun], ütü üçün-[ütüyçün], su 
üçün-[suyçun], inəyin südü üçün- [inəyin südüyçün]. və.s 
Haqqında danışdığımız bütün bu fonetik qanun və hadisələr, 
səslərin yer dəyişməsi və əvəzlənməsi saitlərin çox işlənməsi ilə 
136 

---

bağlıdır. Nitq axını zamanı müxtəlif məxrəcli səsləri tələffüz etmək 
üçün danışıq üzvləri daha asan, səlis, rəvan tələffüzə meyil- li 
olduğundan səs təhrifləri - fonetik hadisələr meydana çıxır. Bəzi 
məqamlarda bir səsin başqa birisinə təsir edərək onu tamamilə öz 
məxrəcinə, yaxud yaxın səs məxrəcinə salması özünü