Suleyman-m teze qxd

assimilyasiya 
(səs uyuşması) kimi göstərir ki, biz bunlardan bəhs etdik; 
məndən-[mənnən], alırlar-[ahllar], qaçdı-[qaşdı] və s. 
Yaxud, bəzi hallarda bir səs öz cinsindən olana təsir edərək onun 
səslənməsini dəyişdirir ki, buna 
dissimilyasiya
deyilir (qa- 
rarmaq-qaralmaq, sararmaq-saralmaq, hammal-hambal və s.). 
Eləcə də danışıq zamanı söz daxilində yanaşı gələn samitlərin öz 
yerini dəyişməsi 
metateza 
hadisəsi kimi özünü göstərir: 
(yanhş-yalnış, doğru-dorğu, süfrə-sürfə, küflət-külfət, nəlbəki- 
lənbəki). 
Samitlə başlanan və ya samitlə qurtaran bir sıra alınma sözlərin 
əvvəlinə, yaxud sonuna sait səs artırılır. Bu, Azərbaycan dili üçün 
xarakterik olmayan iki samitin yanaşı gəlməsi ilə əlaqədardır və 
dilçilikdə bu hadisəni 
proteza
adlandmrlar: qrup-qu- rup, qram-qıram, 
klub-kulub, stəkan-istəkan, stansiya-istansiya, şkaf-işkaf, stol-ustol 
və s. 
r 
samiti ilə başlayan bir sıra alınma sözlərin əvvəlinə 
i 
saiti 
artırılır: Rza-[irza], razi-[irazi]. Rəsul-[irəsul]. Rəhim-[irəhim] 
və s. 
Bir sıra alınma sözlərin sonunda iki samit yanaşı gəlirsə, onların 
arasına bir qapalı sait artınhr: səbr-[səbir], qəbr-[qəbir], sədr-[sədir], 
dövr-[dövür], zülm-[zülüm] və s. 
Bəzən iki sözün birləşməsi və ya sözə müəyyən şəkilçinin 
artırılması zamanı çoxhecalıhq yaranmasın deyə, alınmış sözü 
müəyyən dərəcədə qısaltmaq lazım gəlir. 
Eliziya
adlanan bu fonetik 
hadisə müxtəlif samit və ya sait səslərin dəyişməsi ilə xarakterizə 
olunur. Bir qrup milli sözlərimizdə (alın, beyin, burun, boyun, çiyin, 
qarın və s.) və əslən alınma mənşəli sözlərdə (fikir, sinif, şəkil, nəsil, 
ömür və s.) son hecadakı qapalı saitlər hal və mənsubiyyət 
şəkilçilərindən əvvəl yazıda və tələffüzdə dü 
137 

---

şür; (onun) oğlu, bumu, alnına, ağzını, boynunun; sinfimiz, şək- 
linə,ömrünü, nəsliniz və s. 
Dialekt və şivələr üçün adi hal almış bu hadisə canlı danışıq 
dilində də dilin fonetk imkanlanndan uğurla istifadə bacarığının 
nümayişinə çevrilir.