TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə


AZƏRBAYCANDA ENEOLĠT DÖVRÜNÜN



Yüklə 6,36 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə26/157
tarix30.12.2021
ölçüsü6,36 Mb.
#22177
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   157
AZƏRBAYCANDA ENEOLĠT DÖVRÜNÜN 

ƏKĠNÇĠ-MALDAR TAYFALARI 

 

Abidələrin  icmalı.  Eneolit  sözü  latınca  aenus  (mis)  və  yunanca  litos  (daş) 

sözlərinin  birləşməsindən  ibarətdir.  Cəmiyyətin  tarixi  inkişafının  ən  mühüm 

mərhələlərindən birində - Eneolit dövründə insanlar mis külçəsinin döyülmə xassəsini 

icad edərək ondan  əşyalar hazırlamağa başladılar. Mis-daş dövrü daşdan tunca keçid 

mərhələsi  idi.  Bəzi  ölkələrdə  bu  mərhələ  nisbətən  tez,  digərlərində  isə  gec 

başlanmışdır.  Birinci  dəfə  mis  əşyalar  Qədim  Şərq  ölkələrində  meydana  gəlir. 

Azərbaycan və bütün Cənubi Qafqaz misişləmə peşəsinə çox erkən yiyələnmiş ölkələr 

sırasına  daxildir.  Azərbaycanda  Eneolit  dövrü  eramızdan  əvvəl  VI  minillikdən 

başlanır  və  IV  minilliyin ortalarına  qədər davam edir. Eneolit dövründə  iqtisadiyyat 

və mədəniyyətdə ümumi yüksəliş müşahidə olunur, əkinçilik və maldarlıq təsərrüfatın 

əsas  sahələri  olur,  əhalinin  sayı  xeyli  artır,  əkinçi-maldar  qəbilələri  geniş  ərazilərdə 

yayılır,  qəbilələrarası  əlaqələr  güclənir.  Bu  dövrdə  Qədim  Şərqin  bəzi  rayonlarında 

siniflərin və dövlətin meydana gəlməsi üçün zəmin yaranır. 

Eneolit  dövründə  Azərbaycanda  oturaq  həyat  sürən  qəbilələr  məskən 

salmışdılar.  Əkinçilik  mədəniyyəti  onlara  yaxşı  məlum  idi.  Onlar  müxtəlif  taxıl 

növləri  becərir,  əkin-biçin  alətləri  hazırlayır,  məhsulu  yığır,  döyür  və  istifadə 

edirdilər.  Onların  sürülərində,  demək  olar  ki,  bütün  əsas  ev  heyvanları  var  idi. 

Əkinçilik  və  maldarlıq  məhsulları  Azərbaycanın  Eneolit  dövrü  qəbilələrinin  başlıca 

ərzaq mənbəyini təşkil edirdi. 

Zaqafqaziyada  eneolitin  öyrənilməsi  50-ci  illərdə  Naxçıvan  şəhəri 

yaxınlığındakı I Kültəpə  yaşayış  yerinin qazıntılarından başlandı.  Həmin illərdə  Mil 

düzündə  aparılan  arxeoloji  tədqiqat  işləri  böyük  marağa  səbəb  oldu.  Burada  aşkar 

edilən  yaşayış  yerlərində  I  Kültəpənin  qədim  mədəni  təbəqəsi  üçün  səciyyəvi  olan 

saxsı  məmulatının  varlığı  müəyyən  edildi.  Abidələrdən  əldə  edilən  material  Eneolit 

dövrü  mədəniyyətinin  Şimali  Azərbaycanda  böyük  ərazidə  yayılması  və  onun  Ön 

Asiya aləmi ilə əlaqəli inkişafını söyləməyə əsas verdi. 

60-cı  illərdən  başlayaraq  Mil-Qarabağ  düzənliyində  Qarqar  çayından  şimalda 

yerləşən  abidələrin  öyrənilməsi  göstərdi  ki,  buradakı  erkən  əkinçilik  mədəniyyətini 

əks  etdirən  çoxsaylı  yaşayış  məskənlərinə  Azərbaycanın  və  bütün  Zaqafqaziyanın 

digər  vilayətlərində  rast  gəlinməmişdir.  Zaqafqaziyada  eneolit  mədəniyyətinin  lokal 

xüsusiyyətlərinin,  əlaqələrinin  və  qarşılıqlı  təsirlərin,  xronoloji  məsələlərin 

öyrənilməsində  Ağdam  rayonunda  Çalağantəpə,  İlanlıtəpə  və  Leylatəpə 

qazıntılarından əldə edilən məlumatlar mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 




76 

 

Eneolit  yaşayış  yerlərinin bir qrupu  da  Muğanda  Cəlilabad rayonu  ərazisində 



aşkar edildi və 1971-ci ildən Əliköməktəpə yaşayış yerində qazıntı işləri aparıldı. 

Cənubi  Azərbaycanda,  xüsusi  ilə  Urmiya  gölü  rayonunda  bir  neçə  erkən 

əkinçilik  mədəniyyəti  abidələri  öyrənildi.  Həsənli,  Hacı  Firuz,  Dəlmətəpə  və  s. 

abidələrdə  erkən  əkinçi  mədəniyyəti  qalıqları  aşkar  olundu.  1948-ci  ildə  Urmiya 

gölünün  qərb  sahilində  Göytəpə  yaşayış  yerində  İlk  Tunc  dövrü  təbəqəsindən  altda 

eneolit və daha qədimə aid mədəni təbəqənin varlığı müəyyən edildi. 

Sonralar  eyni  vəziyyətə  Urmiya  gölünün  şərqində  Yanıqtəpə  yaşayış  yerində 

rast  gəlindi.  Ancaq  Cənubi  Azərbaycanın  həmin  bölgələrdəki  abidələri  öz 

xüsusiyyətlərinə görə fərqlənirlər, bu isə eramızdan əvvəl VI-IV minilliklərdə burada 

bir neçə lokal əkinçi mədəniyyətlərini ayırmağa əsas verdi. 

Azərbaycan  və  bütün  Cənubi  Qafqaz  ərazisində  Kür  çayının  orta  axarında 

aşkar edilən eneolit yaşayış yerlərinin çox böyük əhəmiyyəti oldu. Ötən əsrin 50-70-ci 

illərində  Şəmkir  və  Qazax  rayonlarında  çox  maraqlı  eneolit  abidələri  tədqiq  edilib 

öyrənildi.  Bunlardan  birinci  növbədə  Şomutəpə,  Töyrətəpə,  Babadərviş, 

Qarğalartəpəsi, Rustəpəsi, Keçili və s. yaşayış yerlərini göstərmək olar. 

Topoqrafik, memarlıq və mədəni qalıqların xarakterinə görə eyni tipli yaşayış 

yerləri  Gürcüstanın  Azərbaycanla  qonşu  rayonlarında  da,  xüsusən,  Marneuli 

düzənliyində tapılmış, ilk dəfə Şomutəpə mədəniyyəti altında qeyd olunan bu yaşayış 

məskənləri çox güman ki, Ön  Asiya  - Qafqaz aləminin şimal həndəvərində  yayılmış 

ən qədim əkinçi qəbilələrin vahid etno-mədəni mənsubiyyətini əks etdirir. 

Cənubda,  xüsusən  Naxçıvan  ərazisində,  Mil,  Qarabağ  və  Muğan  düzlərində 

yayılmış abidələr I Kültəpə tipli mədəniyyəti əks etdirir və görünür, eneolit dövrünün 

başqa etno-mədəni şaxəsini təşkil edir. 

80-ci  illərdə  Ağdam  rayonundakı  Leylatəpə  yaşayış  yerində  aparılan 

tədqiqatlar  göstərdi  ki,  eramızdan  əvvəl  IV  minilliyin  başlanğıcında  Azərbaycanın 

Qarabağ  düzənliyinə  Mesopotamiyanın  Obeyd  mədəniyyəti  ilə  oxşar  mədəniyyətə 

malik qəbilələr köçmüşlər. Onlar Zaqafqaziyaya bir sıra mədəni və texniki yeniliklər, 

o cümlədən metaləritmə istehsal üsulunu gətirmişlər. 

Beləliklə,  XX  əsrin  ikinci  yarısında  aparılan  arxeoloji  tədqiqatlar  Azərbaycan 

ərazisində  istehsal  təsərrüfatının  inkişaf  mərhələsini  əks  etdirən  Eneolit  dövrünün 

varlığını və bu dövrün Azərbaycan tarixində fərziyyə olması fikrinin əsassız olduğunu 

sübuta yetirdi. 




Yüklə 6,36 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   157




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin