Toshkent davlat agrar umversiteti qalandarov muxitdin maxmudovich

12.5-rasm. Ko‘kalamzor hududdagi majnuntol daraxtlari.
175

---

Ma’lumotlarga qaraganda, bir tup daraxt bir-kecha kunduzda 
uch kishi uchun zarur bo‘lgan kislorod zaxirasi yetkazib beradi.
Yoz faslining jazirama kunlarida daraxtlar soyasida havo 
harorati sezilarli darajada past bo‘ladi. Qalin daraxtzorlarda bu 
farq o‘n darajagacha borishi mumkin.
Agar daraxtzorlar orasidan ariqlar oqib o‘tgan bo‘lsa, suv 
miqdori o‘simlik dunyosi bilan uyg‘unlashib mikroiqlim barpo 
etadi. Ko‘kalamzor hududlar insonning ruhiy holatiga ham 
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Add tomoni manzarali daraxtlar bilan 
qoplangan yo‘llar, xiyobonlar, anhor bo‘ylarida, bahorgi may- 
sazorlar yoki ko‘rkam bog‘larda sayr qilish insonga ruhiy kuch- 
quwat beradi. Yashil o‘simliklaming bunday xususiyatlari, ay- 
niqsa, yomg‘irli kunlarda yanada yuqori bo‘ladi. Manzarali 
daraxtlarda yaproqlaming shitirlashi, ulaming shoxlari orasida 
daraxtdan-daraxtga uchib-qo‘nib yurgan sayroqi qushlaming 
jo ‘r ovozda sayrashi, bog‘-parklarga tashrif buyuruvchilaming 
so‘qmoq yo‘llar bo‘ylab sayr qilishlari, yoshlarimizning turli xil 
o‘simlik dunyosini o‘rganib borishi insonga kuch-quvvat ato 
etadi va tabiatni sevishga, uni asrab-avaylashga o‘rgatadi. Shu- 
ning uchun ham manzarali daraxtlaming turlari insonga ijobiy 
tomondan ta’sir qiladi. Masalan, qarag‘ay va kedr daraxtlari 
o‘sib-rivojlanish davrida insonning kuchini qayta tiklab, unga 
bardamlik ato etadi, ishchanlik qobiliyatini oshiradi. Archazorlar 
esa havo tarkibidagi zaharli gazlami ushlab qoluvchi yirik hajm- 
dagi fitonsidlar ajratadi, tog‘ qiyaliklarini nurashdan asraydi, 
suvlaming yo‘nalishini boshqaradi va uning zaxirasini oshiradi. 
Eman inson ko‘nglini tinchlantiradi, unga kuch ato etadi, 
bardamlik bag‘ishlaydi. Emanzorda sayr qilish qon bosimini 
maromiga keltirib, yurak va asab tizimi faoliyatiga ijobiy ta’sir 
ko‘rsatadi. Jo‘ka va qayinzorlar orasida dam olish charchoqni 
yozadi va muvozanatni tiklaydi. Terakzor va kashtanzorlar eko- 
logik muhitni tozalovchi sanitar hisoblanadi. Ko‘rinib turibdiki, 
yashil o‘simlik dunyosi tirik mavjudot uchun juda katta ijobiy 
ahamiyatga ega. Shahar istirohat bog‘lari, shifoxonalar va sanoat 
korxonalari, shuningdek, aholi yashash hududlari atrofida barpo
176

---

etilgan daraxtzorlar ichki muhitni tashqi shovqin-surond;in 
himoyalaydi, chang zarralarini o‘zida ushlab qoladi, havo tarki- 
bini tozalaydi va mikroiqlim hosil qiladi. Buning uchun 
manzarali yaproq va nina bargli daraxtlar, butalar va gullar tur- 
kuminining xususiyatlari oldindan o‘rganiladi, shundan so‘ng 
ular ekish joyiga navbatma-navbat joylashtiriladi.
Ko‘chaiar va yo‘llar chetini ko‘kalamzorlashtirish ham alo- 
hida e’tibor talab qiladi. Bunday joylarda manzarali daraxtlami 
joylashtirishda yo‘llaming o‘ziga xos xususiyatlari, ser- 
qatnovligi, bolalar va davolash muassasalari, turar joy mavze- 
lnrining qanchalik yaqinligi hisobga olinadi. Yashil o‘simliklami 
shahar sharoitida joylashtirishda arxitektura qurilish landshaf- 
lining kompozitsiyasini o‘rganish zarur. 0 ‘simlik dunyosi 
alohida ko‘rinishda yoki guruh holida klumbalar va gulzorlar 
bilan nafis ko‘rinishdagi kompozitsiyalar hosil qiladi, tashrif 
Iniyuruvchilar uchun ko‘rkini namoyon etadi.
Ma’lumki, o‘simliklar insonlaming hayotida juda muhim 
nhamiyatga ega boiib, havoni kislorod bilan boyitadi va 
namligini oshiradi, shamol va shovqinni pasaytiradi, chang va 
/.ararli gazlami kamaytiradi. Shu bois shahar va aholi yashash 
joylarining holatini, insonlar sog‘lig‘ini yaxshilash maqsadida 
ko'kalamzorlashtirish, yashil hududlami yanada ko‘paytirish 
ishlarining ko‘lamini oshirish zarur.
Toshkent shahri yurtimizning so‘lim go‘shalaridan biri 
ho‘lib, poytaxt shahar sifatida yanada go‘zallashib borayotgan 
maskan hisoblanadi. Toshkent shahrida 3 mln dan ortiq aholi 
yashaydi. Umumiy yer maydoni 336 kv.km ni tashkil qilib, 
dengiz sathidan 440-448 m balandlikka joylashgan.
Yillik o‘rtacha harorati +14,8°S, havoning nisbiy yillik 
mvmligi esa 56% bo‘lgan mo‘tadil-kontinental iqlimli Toshkent 
nhnhri o‘simliklami yetishtirish va ko‘kalamzorlashtirish ishlari 
ncluin juda qulay. Ayrim hollarda havo harorati 20°S dan past 
(yanvar), qishda ayozli kunlar davomiy bo‘lmaydi, yoz faslida 
csa soyada 35-40° S ga (iyul) yetadi.
177

---

Hozirgi kunda ko‘kalamzorlashtirish ishlarida igna bargli va 
yaproq bargli o‘simliklaming manzarali turlari bo‘lajak 
ko‘kalamzor hududning tuproq-iqlim sharoitiga va boshqa 
ekologik omillariga, hudud yonida joylashgan bino va 
inshootlaming me’moriy xususiyatlariga, qolaversa, landshaft 
qurilishi ishlarining maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda 
tanlanadi (1-jadval).
1-jadv.il