Universiteti tarix fakulteti abdullayev abdulla abdulla o

Jadidchilikning Turkistondagi tadrijoti:

I. 1885 – 1895 yillar: G. Ismoilbekning «Tarjumon» gazetasi ta’sirida Qo‘qonda yangi – jadid usulidagi maktablar ochish harakatlari boshlanib, ular asta

– sekin rus – tuzem maktablari bilan raqobatlasha boshlagan.

35. 
    1896 – 1904 yillar: Qrimdagi Gaspra shahridan G. Ismoilbekning Buxoro va Samarqandga tashrifi, Buxoro amiri bilan uchrashishi natijasida 1895 yilda jadid maktablarini tashkil etish davri – Buxoroda Jo‘raboy, Samarqandda A. Shakuriy, S. Aziziy, A. Munzim, Mulla Qilich, Toshkentda Munavvarqori Abdurashidxonov, A. Avloniylar, Qo‘qonda Hamza, Namanganda I. Ibrat, So‘fizoda va boshqa siymolarimiz ochgan jadid maktablari o‘z faoliyatlarini olib boradilar.
    

61. 
    1905 – 1914 yillar: jadidchilikning maktab – maorifdan kengroq gazetchilik, ya’ni ro‘znomalar va jaridalar chop etish, matbaa ishlarini yo‘lga
    

qo‘yish, ilm – fan, adabiyot, madaniyat – maorifni milliylashtirish bosqichi.

IV. 1914 – 1917 yillar: jadidchilikning o‘ta ijtimoiy – siyosiy yo‘nalish kasb etishi, jadidchilik siyosiy firqalarining tuzilishi va ularning uch xil turli talablar qo‘yishi: 1) Rossiyadan to‘la ajralib chiqish; 2) Rossiya Federatsiyasi tarkibida

11

«milliy – hududiy muxtoriyat» tuzish; 3) Rossiya unitarizmi tarkibida faqat ma’naviy – diniy muxtoriyat huquqlari kafolatiga ega bo‘lish.

V. 1917 yil oktabr – 1918 yil: Ko‘qonda «Turkiston Muxtoriyati»ning tuzilishi va uning tugatilishi davri.

VI. 1918 – 1924 yillar: sovet tizimi tarkibida maorif – matbaa ishlarida «Chig‘atoy gurungi» ni tuzish bilan ajralib turadi. «Chig‘atoy gurungi» – Turkiston jadidlari tomonidan tashkil etilgan madaniy – ma’rifiy va ilmiy – adabiy tashkilot (1919 – 21). Fitrat boshchiligida Toshkentda tuzilgan.

VII. 1925 – 1930 yillar: jadidchilikning keyingi taraqqiyoti «milliy jumhuriyatlar» doirasida bordi. Jadidchilik asosan madaniyat – maorif, maktab va matbaa ishlarida «Chig‘atoy gurungi» g‘oyalarini zimdan amalga oshirishga, milliy

– ozodlik harakatini jonlantirishga urinishda namoyon bo‘ldi.

VIII. 1931 yildan to 1937 – 38 yillar orqali 50 – yillarning birinchi yarmigacha qatag‘on siyosati orqali jadidchilik harakatiga to‘la barham berildi.¹

№