XəZƏR 2014, №2 bu sayda güMÜŞ DÖVRÜN ŞAİRLƏRİ

17 sentyabr
Pablito⁶⁷.

Stomatoloq günü. Migel çayda, Beninyo isə cığırda kəşfiyyat aparan vaxt mən Arturonun və Çapakonun hərəsinin bir dişini çəkdim. Kəşfiyyatçılar məlumat verdilər ki, qatırlar çayın yuxarı tərəfindən problemsiz keçəcəklər, amma əvvəlcə bir neçə dəfə çayı ora-bura keçmək lazım gələcək. Pablitonun şərəfinə düyü bişirdik. Bu gün onun 22 yaşı tamam olur – o ən gənc gerilyerodur.

Cəmi bir xəbər var: məhkəmənin keçirilmə tarixinin dəyişdirilməsi. Bir də Loyola Qusmanın⁶⁸ həbsi etiraz dalğası doğurub.
26 sentyabr
Tar-mar. Səhər tezdən fiesta⁶⁹ keçirilən Pikaço qəsəbəsinə qalxdıq (yeni yüksəklik rekordu – 2280 metr). Sakinlər bizi çox mehriban qarşıladılar. Biz rahatladıq və bundan sonra qorxusuz hərəkət etməyə başladıq. Halbuki bir gün əvvəl Ovando⁷⁰ mənim bu gün-sabah ələ keçiriləcəyimə zəmanət verirdi.

La-İqueraya çatan kimi ab-hava kəskin dəyişdi. Qəsəbə sanki ölmüşdü; cəmi bir neçə qarı qalıb. Koko yerli teleqrafçının evinə yollandı (onun evində telefon var) və ayın 22-nə aid teleqram gətirdi. Ondan bildik ki, Valyeqrande prefektinin müavini buranın magistrına partizanlar peyda olduqları təqdirdə nəyin bahasına olursa olsun dərhal Valyeqrande ilə əlaqə saxlamağı tapşırıb. Magistr aradan çıxıb; onun arvadı and içir ki, əri heç kimlə əlaqə saxlamayıb, çünki hamı qonşu qəsəbə Xaqueyə bayramı qeyd etməyə gedib.

13.00-da ön dəstəni Xaqueyə göndərdim; çatan kimi vəziyyəti dəyərləndirməyi və qatırlarla, eləcə də El Mediko ilə bağlı bir şey fikirləşməyi tapşırdım. Az sonra, mən qəsəbədə qalmış və həddən artıq hürkmüş yeganə kişi xeylağını dindirərkən koki alverçisi gəlib çıxdı. O, Valyeqrande və Pukaradan gəldiyini və oralarda sakitlik olduğunu söylədi. O da çox həyəcanlı idi. Mən bunu xislətlərindəki qorxaqlığın ayağına yazıb hər ikisini buraxmağı əmr etdim. Halbuki onların yalan danışdıqları aydın idi. 13.30-da təpənin başına dırmaşanda aşırım tərəfdən atəş səsləri eşitdim və anladım ki, bizimkilər tələyə düşüblər. Biz tələm-tələsik müdafiə mövqeyi tutduq və əvvəlcədən Rio-Qrandeyə aparan yolla geriyə çəkilmə marşrutu hazırlayıb sağ qalanları gözləməyə başladıq. Tezliklə yaralı Beninyo, az sonra isə Aniseto və Pablito qaçıb gəldilər; sonuncunun pəncəsi zədələnib. Migel, Koko və Xulio həlak olub. Kamba bel çantasını atıb qaçıb. Mən aryerqarda dərhal Rio-Qrandeyə tərəf çəkilməyi əmr etdim; digərləri aryerqardın dalınca gəldi. Lap arxada gələnlər atəş altına düşdülər və geri qaldılar. İnti ilə əlaqə kəsildi. Onları qəsəbə tərəfdən açılan aramsız atəşin sədaları altında yarım saat pusquda gözləyəndən sonra geri çəkilmək qərarına gəldim. Amma az keçmiş İnti gəlib bizə çatdı. Bu vaxt Leonun yoxa çıxdığı məlum oldu. İnti yarğanda onun bel çantasını gördüyünü söylədi. Bir az sonra isə biz kanyonla bir nəfərin tələsik uzaqlaşdığını gördük. Onun Leon olduğu qərarına gəldik. Düşməni azdırmaq üçün qatırları kanyona buraxdıq, özümüz isə duzlu suyu olan bulağın axdığı yarğandan keçib getdik. Gecəyarısı dayanmalı olduq: heyimiz qalmamışdı.
30 sentyabr
Daha bir gərgin gün. Səhər Çili radiosu “Balmaseda” yüksək rütbəli ordu rəhbərlərinə istinadla Çe Gevaranın hər tərəfdən mühasirəyə alındığını və onun kolluq yarğanda gizləndiyini məlumat verdi. Yerli radiostansiyalar susurlar. Burda xəyanət olduğundan şübhələnirəm. Bəlkə də onlar bizim harada olduğumuzu dəqiq bilirlər. Əsgərlər yenə vurnuxmağa başlayıblar. 12.00-da əllərində hazır vəziyyətdə silahları olan 40 nəfərdən ibarət qrup iki dəstə ilə ötüb keçdi və qarovulda əsəbi qarovulçular qoyub rançoda yerləşdi.

Bunu Aniseto və Paço məlumat verdilər. İnti və Villi qayıdıb gəldilər və bir: Rio-Qrandeyə düzünə iki kilometr yol olduğunu; iki: irəlidə kanyonun üzərində üç ev gördüklərini; üç: yolüstü düşərgə salmaq üçün bir neçə xəlvəti yer gözaltı etdiklərini söylədilər. Biz su dalınca yollandıq və 22.00-da qaranlıqda demək olar ki, hərəkət edə bilməyən yazıq Çinoya görə tempi çox aşağı olan üzücü gecə yürüşünə çıxdıq. Beninyo özünü yaxşı hiss edir, amma El Medikonun vəziyyəti əvvəlkitək pisdir.

2 oktyabr
Antonio⁷¹.

Gün ərzində bir əsgər belə görmədik. Bizim mövqeyimizin yanından çobanlar keçi sürüsü keçirdilər; çoban itləri hürüşməyə başladılar. Biz kanyon tərəfdən rançonun yanından ötüb keçmək qərarına gəldik. Suya çatmaq və keçiddən əvvəl axşam yeməyi yemək üçün xeyli vaxtımızın olacağına ümid edərək 18.00-da aşağı enməyə başladıq. Təəssüf ki, Nyato yolu azdı və üstəlik, inadla bunu boynuna almaq istəmirdi. Axır geriyə dönməli olduq və yenə azdıq. Nəticədə təpədə – susuz, acqarına gecələdik. Radio düşmənin 30 sentyabrdakı yüksək fəallığını izah etdi. “Krus del Sur” radiostansiyasının məlumatına görə, ordu Abra del Kinyol yaxınlığında kiçik “bandit” qrupu ilə döyüşə girib. Heç bir tərəf itki verməyib, bununla belə, otun üstündə qan izlərinə rast gəlinib.

Məlumatda qrupun altı nəfərdən ibarət olduğuna israr edilir.
5 oktyabr
Olan-qalan gücümüzü toplayıb 5.15-ə qədər yürüdük, sonra inək cığırından çıxıb seyrək meşəyə girdik. Kolluq burda elə hündürdü ki, başımızacan bizi gizləyir. Beninyo və Paço su axtarmağa yollandılar, yaxınlıqdakı atılmış evi ələk-vələk eləsələr də heç nə tapmadılar. Ola bilsin ki, buralarda haradasa quyu var. Onlar geri dönəndən az sonra növbətçilər atılmış evə altı əsgərin girdiyini məlumat verdilər – görünür, sadəcə, maraq xatirinə evə giriblər. Hava qaralan kimi yolumuza davam elədik. Adamlar əldən düşüblər, susuzluqdan əziyyət çəkirlər. Eustakio⁷² gözlərində yaş yalvara-yalvara bir qurtum su istəməklə özünü gülünc vəziyyətə saldı. Ağır keçiddən, çoxsaylı dayanacaqlardan sonra sübh tezdən axır ki, kiçik bir qəsəbəyə gəlib çatdıq. Yaxınlıqda itlər hürüşür. İrəlidə çılpaq təpəlik ucalır.

Beninyoya yardım elədik: onun yarası qanayır. Mən El Medikoya iynə vurdum. Beninyo bütün gecə ağrıdan şikayət etdi.

Radio ilə xəbər verdilər ki, Kambaların hər ikisi Debrenin işində şahid qismində çıxış etmək üçün Kamiriyə gətiriliblər.

Yüksəklik – 2000 metr.

7 oktyabr

Bugünkü əlamətdar tarixi – ordumuzun yaranmasının on bir aylığını sentimental notda, gözlənilməz hadisəsiz qarşıladıq. 12.30-da kanyonda keçilərilə birgə qarı göründü. Onu saxlamalı olduq. O, düz-əməlli heç bir məlumat vermədi. Əsgərlərin yeri ilə bağlı heç nə bilmir, çünki buralarda çoxdandır ki, olmayıb. Ətrafdakı cığırlar haqqında danışdıqlarından belə bir nəticəyə gəldik ki, buradan La-İqueraya bir lig, oradan Xaqueyə daha bir lig, Xaqueydən Pukaraya isə iki lig yol var. 17.30-da İnti, Aniseto və Pablito qarının evinə yollandılar. Onun iki qızından biri yataq xəstəsidi, digəri isə liliputdur. Qarıya 50 peso verdik və ona dilini dinc qoymağı tapşırdıq, amma buna o qədər də ümid etmirik⁷³.

Bizim qrupumuz tam heyətdə – 17 nəfər ay işığı altında yola düzəldi. Yürüş ağır keçdi. Biz kanyonda iz qoya-qoya yürüdük. İnsan məskəninə rast gəlmədik, amma bulaqdan çəkilmiş süni suvarma kanalları şəbəkəsi olan kartof əkin sahələrinin yanından ötüb keçdik. Gecələmək üçün 2.00-da dayandıq, belə ki, irəliləməyin heç bir mənası yox idi. Çino qaranlıqda tamamilə aciz olur.

Radio qəribə bir məlumat verdi. Bu məlumata görə, Serrano rayonunda 250 əsgər mühasirəni yarmağa çalışan otuz yeddi “banditin” geri çəkilmə yollarını bağlayıb. Ehtimal edilən mühasirə yeri Asero və Oro çayları arasındakı dərə göstərilir.

Məlumat təxribata oxşayır.

Yüksəklik – 2000 metr.