Xix asr ikkinchi yarmi XX asr boshlarida samarqand viloyati maorifi holati va muammolari

Samarqand madrasalari daromadlari Farg‘ona va Sirdaryo viloyati madrasalari daromadlaridan ancha past bo‘lgan.

1892-1893 yillarda Samarqand viloyatidagi 58 madrasada jami 1872 mulla (talaba)

tahsil olgan va vaqf mulklaridan oladigan umumiy daromadi – 28555 rublni tashkil etgan.

Qo‘qondagi 2553 nafar talaba 34 ta madrasada tahsil olgan va ushbu

Madrasalar yiliga 64184 rubl' daromad olgan

Samarqanddagi madrasalarda tahsil oluvchi bitta talabaga o‘rtacha bir yilda 15 rubl,

Qo‘qonda har bir talabaga o‘rtacha 25 rubl sarflangan.

Turkiston o‘lkasida imperiyaning vaqf mulklariga nisbatan mustamlakachilik siyosati Samarqandan

boshlangan. Zarafshon okrugi boshlig‘i general-mayori A.K.Abramov unga Okrugni boshqarishda berilgan

imtiyozlardan foydalangan. Madrasalar faoliyatini tartibga solish bahonasida, ularning vaqf

mulklarini to‘liq nazoratga oladi.

A.K.Abramov 1874 yil 17 iyunda № 2820 buyrug‘i bilan vaqf yerlarini ijaraga berish huquqini

mutavallilardan olib uezd boshliqlariga beradi. Madrasalar daromadining ortgan qismi shahar

g‘aznasi hisobiga, keyinchalik o‘sha madrasalar ta'minoti uchun depozitga qo‘yiladi.

Lekin depozitga qo‘yilgan mablag‘lar o‘z vaqtida qaytarib berilmagan, turli bahonalar bilan pul berish

kechiktirilgan. Hukumat depozitga qo‘yilgan vaqf mulklari daromadini bir necha yillar davomida ham

qaytarib bermagan . Albatta bu yana madrasa faoliyatiga va binosining holatiga salbiy ta'sir ko‘rsatgan.

1878 yildan boshlab rasman Zarafshon okrugidagi barcha vaqf yerlari rus ma'murlari boshqaruviga

o‘tadi. 1878 yil 30 aprelda Zarafshon okrugi boshlig‘ining 45-sonli buyrug‘i bilan barcha

boshqaruvdagi vaqf yerlari daromadlaridan 100 rubldan kam daromad oladiganlardan 8%, 100 dan 500

rublgacha daromad oladiganlardan 10%, 500 rubldan ko‘p daromad oladiganlardan 15 % miqdordagi

mablag‘lar Rossiya imperiyasi g‘aznasiga depozit sifatida o‘tkazilgan .